శంకరమంచి ప్యూర్ సూర్య సిద్ధాంతం సిద్ధాంతులు: డా।। శంకరమంచి రామకృష్ణ శాస్త్రి పిహెచ్.డి. డా।। శంకరమంచి శివ సాయి శ్రీనివాస్ పిహెచ్.డి. త్రేతాంత/ ద్వాపరాది ప్యూర్ సూర్య సిద్ధాంత గ్రహాలు మధ్యమ గ్రహాలు నిజగ్రహాలు బీజ రవి 336° 56' 13" 339° 0' 14" చంద్ర 339° 40' 26" 334° 47' 2" కుజ 264° 14' 23" 232° 21' 0" బుధ 203° 44' 17" 315° 29' 39" 333° 7' 42" గురు 250° 30' 36" 358° 44' 8" 220° 15' 9" శుక్ర 358° 3' 20" 303° 27' 30" 362° 38' 43" శని 143° 13' 3" 150° 6' 29" 349° 54' 4" రాహు 37° 14' 25" కేతు 217° 14' 25"

సూర్యసిద్ధాంతం- శ్లోకాలు పారాయణం

శంకరమంచి సిద్ధాంతం-జ్యోతిషం సిద్ధాంతులు: డా।। శంకరమంచి రామకృష్ణ శాస్త్రి పిహెచ్.డి. డా।। శంకరమంచి శివ సాయి శ్రీనివాస్ పిహెచ్.డి. సూర్యసిద్ధాన్తః అధ్యాయః 1 అచిన్త్యావ్యక్తరూపాయ నిర్గుణాయ గుణాత్మనే । సమస్తజగదాధారమూర్తయే బ్రహ్మణే నమః ।। 1.01 ।। అల్పావశిష్టే తు కృతే *మయో నామ మహాసురః ।(మయనామ) రహస్యం పరమం పుణ్యం జిజ్ఞాసుర్జ్ఞానముత్తమమ్ ।। 1.02 ।। వేదాఙ్గమగ్ర్యమఖిలం జ్యోతిషాం గతికారణమ్ । ఆరాధయన్వివస్వన్తం తపస్తేపే సుదుశ్చరమ్ ।। 1.03 ।। తోషితస్తపసా తేన ప్రీతస్తస్మై వరార్థినే । గ్రహాణాం చరితం ప్రాదాన్మయాయ సవితా స్వయమ్ ।। 1.04 ।। విదితస్తే *మయా భావస్తోషితస్తపసా హ్యహమ్ । (మయాభావస్) దద్యాం కాలాశ్రయం జ్ఞానం గ్రహాణాం చరితం మహత్ ।। 1.05 ।। న మే తేజఃసహః కశ్చిదాఖ్యాతుం నాస్తి మే క్షణః । మదంశః పురుషో ఽయం తే నిఃశేషం కథయిష్యతి ।। 1.06 ।। ఇత్యుక్త్వాన్తర్దధే దేవః సమాదిశ్యాంశమాత్మనః । స పుమాన్మయమాహేదం ప్రణతం ప్రాఞ్జలిస్థితమ్ ।। 1.07 ।। శృణుష్వైకమనాః పూర్వం యదుక్తం జ్ఞానముత్తమమ్ । యుగే యుగే మహర్షీణాం స్వయమేవ వివస్వతా ।। 1.08 ।। శాస్త్రమాద్యం తదేవేదం యత్పూర్వం ప్రాహ భాస్కరః । యుగానాం పరివర్తేన కాలభేదో ఽత్ర *కేవలః ।।(కేవలమ్) 1.09 ।। లోకానామన్తకృత్కాలః కాలో ఽన్యః కలనాత్మకః । స ద్విధా స్థూలసూక్ష్మత్వాన్మూర్తశ్చామూర్త ఉచ్యతే ।। 1.10 ।। ప్రాణాదిః కథితో మూర్తస్త్రుట్యాద్యో ఽమూర్తసంజ్ఞకః । షడ్భిః ప్రాణైర్వినాడీ స్యా త్తత్షష్ట్యా నాడికా స్మృతా ।। 1.11 ।। నాడీషష్ట్యా తు నాక్షత్ర మహోరాత్రం ప్రకీర్తితమ్ । తత్త్రింశతా భవేన్మాసః సావనో ఽర్కోదయైస్తథా ।। 1.12 ।। ఐన్దవ స్తిథిభి స్తద్వ త్సంక్రాన్త్యా సౌర ఉచ్యతే । మాసైర్ద్వాదశభిర్వర్షం దివ్యం తదహ ఉచ్యతే ।। 1.13 ।। సురాసురాణామన్యోన్య మహోరాత్రం విపర్యయాత్ । తత్షష్టిః షడ్గుణా దివ్యం వర్షమాసురమేవ చ ।। 1.14 ।। తద్ద్వాదశసహస్రాణి చతుర్యుగముదాహృతమ్ । సూర్యాబ్దసంఖ్యయా ద్విత్రిసాగరై రయుతా హతైః ।। 1.15 ।। సన్ధ్యా సన్ధ్యాంశ సహితం విజ్ఞేయం తచ్చతుర్యుగమ్ । కృతాదీనాం వ్యవస్థేయం ధర్మపాదవ్యవస్థయా ।। 1.16 ।। యుగస్య దశమో భాగ శ్చతుస్త్రిద్వ్యేక సఙ్గుణః । క్రమాత్కృత యుగాదీనాం షష్ఠాంశః సన్ధ్యయోః స్వకః ।। 1.17 ।। యుగానాం సప్తతిః సైకా మన్వన్తర మిహోచ్యతే । కృతాబ్దసంఖ్యా స్తస్యాన్తే సన్ధిః ప్రోక్తో జలప్లవః ।।(ఋతాబ్దసంఖ్యా) 1.18 ।। ససన్ధయస్తే మనవః కల్పే జ్ఞేయాశ్చతుర్దశ । కృతప్రమాణః కల్పాదౌ సన్ధిః పఞ్చదశః స్మృతః ।। 1.19 ।। ఇత్థం యుగసహస్రేణ భూతసంహార కారకః । కల్పో బ్రాహ్మమహః ప్రోక్తం శర్వరీ తస్య తావతీ ।। 1.20 ।। పరమాయుః శతం తస్య తయాహోరాత్రసంఖ్యయా । ఆయుషో ఽర్ధమితం తస్య శేషకల్పో ఽయమాదిమః ।। 1.21 ।। కల్పాదస్మాచ్చ మనవః షడ్వ్యతీతాః ససన్ధయః । వైవస్వతస్య చ *మనోర్యుగానాం త్రిఘనో గతః ।।(మనోయుగానాం) 1.22 ।। అష్టావింశాద్యుగాదస్మా ద్యాతమేతత్కృతం యుగమ్ । అతః కాలం ప్రసంఖ్యాయ సంఖ్యామేకత్ర పిణ్డయేత్ ।। 1.23 ।। గ్రహర్క్షదేవదైత్యాది సృజతో ఽస్య చరాచరమ్ । కృతాద్రివేదా దివ్యాబ్దాః శతఘ్నా వేధసో గతాః ।। 1.24 ।। పశ్చాద్వ్రజన్తో ఽతిజవా న్నక్షత్రైః సతతం గ్రహాః । జీయమానాస్తు లమ్బన్తే తుల్యమేవ స్వమార్గగాః ।। 1.25 ।। ప్రాగ్గతిత్వ మతస్తేషాం భగణైః ప్రత్యహం గతిః । పరిణాహవశాద్భిన్నా తద్వశాద్భాని భుఞ్జతే ।। 1.26 ।। శీఘ్రగస్తా న్యథాల్పేన కాలేన మహతాల్పగః । తేషాం తు పరివర్తేన పౌష్ణాన్తే భగణః స్మృతః ।। 1.27 ।। వికలానాం కలా షష్ట్యా తత్షష్ట్యా భాగ ఉచ్యతే । తత్త్రింశతా భవేద్రాశి ర్భగణో ద్వాదశైవ తే ।। 1.28 ।। యుగే సూర్యజ్ఞ శుక్రాణాం ఖచతుష్కరదార్ణవాః । కుజార్కిగురుశీఘ్రాణాం భగణాః పూర్వయాయినామ్ ।। 1.29 ।। ఇన్దో రసాగ్నిత్రిత్రీషు సప్తభూధరమార్గణాః ।(57753336) దస్రత్ర్యష్టరసాఙ్కాక్షి లోచనాని కుజస్య తు ।।(2296832) ఛేచ్కేద్ 1.30 ।। బుధశీఘ్రస్య శూన్యర్తు ఖాద్రిత్ర్యఙ్కనగేన్దవః ।(17937060) బృహస్పతేః ఖదస్రాక్షి వేదషడ్వహ్నయస్తథా ।।(364220) 1.31 ।। సితశీఘ్రస్య షట్సప్త త్రియమాశ్విఖభూధరాః ।(7022376) శనేర్భుజఙ్గ షట్పఞ్చ రసవేదనిశాకరాః ।।(146568) 1.32 ।। చన్ద్రోచ్చస్యాగ్నిశూన్యాశ్వి వసుసర్పార్ణవా యుగే ।(488203) వామం పాతస్య వస్వగ్ని యమాశ్విశిఖిదస్రకాః ।।(232238) 1.33 ।। భానామష్టాక్షివస్వద్రి త్రిద్విద్వ్యష్ట శరేన్దవః ।(1582237828) భోదయా భగణైః స్వైః స్వై రూనాః స్వస్వోదయా యుగే ।। 1.34 ।। భవన్తి శశినో మాసాః సూర్యేన్దుభగణాన్తరమ్ । రవిమాసోనితాస్తే తు శేషాఃస్యు రధిమాసకాః ।। 1.35 ।। సావహా హాని చాన్ద్రేభ్యో ద్యుభ్యః ప్రోజ్ఝ్య తిథిక్షయాః । ఉదయాదుదయం భానో ర్భూమిసావనవాసరః ।। 1.36 ।। వసుద్వ్యష్టాద్రిరూపాఙ్క సప్తాద్రి తిథయో యుగే ।(1577917828) చాన్ద్రాః ఖాష్టఖఖవ్యోమ ఖాగ్నిఖర్తునిశాకరాః ।।(1603000080) 1.37 ।। షడ్వహ్నిత్రిహుతాశాఙ్క తిథయశ్చాధిమాసకాః ।(1593336) తిథిక్షయా యమార్థాశ్వి ద్వ్యష్టవ్యోమ శరాశ్వినః ।।(25082252) 1.38 ।। ఖచతుష్కసముద్రాష్ట కుపఞ్చ రవిమాసకాః ।(51840000) భవన్తి భోదయా భాను ర్భగణైరూనితాః క్వహాః ।। 1.39 ।। అధిమాసోనరాత్ర్యార్క్ష చాన్ద్రసావనవాసరాః । ఏతే సహస్రగుణితాః కల్పేస్యు ర్భగణాదయః ।। 1.40 ।। ప్రాగ్గతేః సూర్యమన్దస్య కల్పే సప్తాష్టవహ్నయః ।(387) కౌజస్య వేదఖయమా బౌధస్యాష్టర్తు వహ్నయః ।।(204, 368) 1.41 ।। ఖఖరన్ధ్రాణి జైవస్య శౌక్రస్యార్థగుణేషవః ।(900, 535) గో ఽగ్నయః శనిమన్దస్య పాతానామథ వామతః ।।(39) 1.42 ।। మనుదస్రాస్తు కౌజస్య బౌధస్యాష్టాష్టసాగరాః । (214, 488) కృతాద్రిచన్ద్రా జైవస్య త్రిఖాఙ్కాశ్చ తథా భృగోః ।।(ఋగోస్తథా)(174, 903) 1.43 ।। శనిపాతస్య భగణాః కల్పే యమరసర్తవః ।(662) భగణాః పూర్వమేవాత్ర ప్రోక్తాశ్చన్ద్రోచ్చపాతయోః ।। 1.44 ।। షణ్మనూనాం తు సమ్పీడ్య కాలం తత్సన్ధిభిః సహ । కల్పాదిసన్ధినా సార్ధం వైవస్వతమనోస్తథా ।। 1.45 ।। యుగానాం త్రిఘనం యాతం తథా కృతయుగం త్విదమ్ । ప్రోజ్ఝ్య సృష్టేస్తతః కాలం పూర్వోక్తం దివ్యసంఖ్యయా ।। 1.46 ।। సూర్యాబ్దసంఖ్యయా జ్ఞేయాః కృతస్యాన్తే గతా అమీ । ఖచతుష్కయమా ద్ర్యగ్ని శర రన్ధ్ర నిశాకరాః ।।(1953720000) 1.47 ।। అత ఊర్ధ్వమమీ యుక్తా గతకాలాబ్దసంఖ్యయా । మాసీకృతా యుతా మాసై ర్మధుశుక్లా దిభిర్గతైః ।। 1.48 ।। పృథక్స్థా స్తే ఽధిమాసఘ్నాః సూర్యమాస విభాజితాః । లబ్ధాధిమాసకైర్యుక్తా దినీకృత్య దినాన్వితాః ।। 1.49 ।। ద్విష్ఠా స్తిథి క్షయాభ్యస్తా శ్చాన్ద్రవాసర భాజితాః । లబ్ధోన రాత్రిరహితా లఙ్కాయామార్ధరాత్రికః ।। 1.50 ।। సావనో ద్యుగణః సూర్యా ద్దినమాసా బ్దపాస్తతః । సప్తభిః క్షయితఃశేషః సూర్యాద్యో వాసరేశ్వరః ।। 1.51 ।। మాసాబ్ద దిన సంఖ్యాప్తం ద్వి త్రిఘ్నం రూపసంయుతమ్ । సప్తోద్ధృతావ శేషౌ తు విజ్ఞేయౌ మాసవర్షౌ ।। 1.52 ।। యథా స్వభగణాభ్యస్తో దినరాశిః కువాసరైః । విభాజితో మధ్యగత్యా భగణాది ర్గ్రహో భవేత్ ।। 1.53 ।। ఏవం స్వశీఘ్రమన్దోచ్చా యే ప్రోక్తాః పూర్వయాయినః । విలోమగతయః పాతా స్తద్వచ్చక్రా ద్విశోధితాః ।। 1.54 ।। ద్వాదశఘ్నా గురోర్యాతా భగణా వర్తమానకైః । రాశిభిః సహితాః శుద్ధాః షష్ట్యా స్యుర్విజయాదయః ।। 1.55 ।। విస్తరేణై తదుదితం సంక్షేపా ద్వ్యావహారికమ్ । మధ్యమానయనం కార్యం గ్రహాణా మిష్టతో యుగాత్ ।। 1.56 ।। అస్మిన్కృతయుగస్యాన్తే సర్వే మధ్యగతా గ్రహాః । .వినా తు పాతమన్దోచ్చా న్మేషాదౌ తుల్యతా మితాః (వినేన్దు) ।। 1.57 ।। మకరాదౌ *శశాఙ్కోచ్చం తత్పాతస్తు తులాదిగః । (*చంద్ర మందోచ్చ) నిరంశత్వం గతాశ్చాన్యే నోక్తాస్తే మన్దచారిణః ।। 1.58 ।। యోజనాని శతాన్యష్టౌ భూకర్ణో ద్విగుణాని తు । తద్వర్గతో దశగుణాత్పదం భూపరిధిర్భవేత్ ।। 1.59 ।। లమ్బజ్యాఘ్నస్త్రిజీవాప్తః స్ఫుటో భూపరిధిః స్వకః । తేన దేశాన్తరాభ్యస్తా గ్రహభుక్తిర్విభాజితా ।। 1.60 ।। కలాది తత్ఫలం ప్రాచ్యాం గ్రహేభ్యః పరిశోధయేత్ । రేఖాప్రతీచీసంస్థానే ప్రక్షిపేత్స్యుః స్వదేశజా ।। 1.61 ।। రాక్షసాలయదేవౌకః శైలయోర్మధ్యసూత్రగాః । రోహీతక మవన్తీ చ యథా సన్నిహితం సరః ।। 1.62 ।। అతీత్యోన్మీలనాదిన్దోః పశ్చాత్తద్గణితాగతాత్ । (అతీత్యోన్మీలనాదిన్దోర్దృక్సిద్ధిర్గణితాగతాత్ ।) యదా భవేత్తదా ప్రాచ్యాం స్వస్థానం మధ్యతో భవేత్ ।। 1.63 ।। అప్రాప్య చ భవేత్పశ్చా దేవం వాపి నిమీలనాత్ । తయోరన్తరనాడీభి ర్హన్యాద్భూపరిధిం స్ఫుటమ్ ।। 1.64 ।। షష్ట్యా విభజ్య లబ్ధైస్తు యోజనైః ప్రాగథాపరైః । స్వదేశః పరిధౌ జ్ఞేయః కుర్యాద్దేశాన్తరం హి తైః ।। 1.65 ।। వారప్రవృత్తిః ప్రాగ్దేశే క్షపార్ధే ఽభ్యధికే భవేత్ । తద్దేశాన్తరనాడీభిః పశ్చాదూనే వినిర్దిశేత్ ।। 1.66 ।। ఇష్టనాడీగుణా భుక్తిః షష్ట్యా భక్తా కలాదికమ్ । గతే శోధ్యం యుతం గమ్యే కృత్వా తాత్కాలికో భవేత్ ।। 1.67 ।। భచక్రలిప్తాశీత్యంశం పరమం దక్షిణోత్తరమ్ । విక్షిప్యతే స్వపాతేన స్వక్రాన్త్యన్తా దనుష్ణగుః ।। 1.68 ।। తన్నవాంశం ద్విగుణితం జీవస్త్రిగుణితం కుజః । బుధశుక్రార్కజాః పాతై ర్విక్షిప్యన్తే చతుర్గుణమ్ ।। 1.69 ।। ఏవం త్రిఘన రన్ధ్రార్క రసార్కార్కా దశాహతాః । చన్ద్రాదీనాం క్రమాదుక్తా మధ్యవిక్షేపలిప్తికాః ।। 1.70 ।। సూర్యసిద్ధాన్తః అధ్యాయః 2 అదృశ్యరూపాః కాలస్య మూర్తయో భగణాశ్రితాః । శీఘ్రమన్దోచ్చపాతాఖ్యా గ్రహాణాం గతిహేతవః ।। 2.01 ।। తద్వాతరశ్మిభిర్*బద్ధాస్తై స్సవ్యేతరపాణిభిః । (నద్ధాస్) ప్రాక్పశ్చాదపకృష్యన్తే యథాసన్నం స్వదిఙ్ముఖమ్ ।। 2.02 ।। ప్రవహాఖ్యో మరుత్తాంస్తు స్వోచ్చాభిముఖమీరయేత్ । పూర్వాపరాకృష్టాస్తే *గతిం యాన్తి పృథగ్విధాః ।।(గతీర్, పృథగ్విధామ్) 2.03 ।। గ్రహాత్ప్రాగ్భగణార్ధస్థః ప్రాఙ్ముఖం కర్షతి గ్రహమ్ । ఉచ్చసంజ్ఞో ఽపరార్ధస్థ స్తద్వ త్పశ్చాన్ముఖం గ్రహమ్ ।। 2.04 ।। స్వోచ్చాపకృష్టా *భగణైః ప్రాఙ్ముఖం యాన్తి యద్గ్రహాః । (భగణాత్) తత్తేషు ధనమిత్యుక్తం ఋణం పశ్చాన్ముఖేషు *చ ।। (తు) 2.05 ।। దక్షిణోత్తరతో ఽప్యేవం పాతో *రాహుః స్వరంహసా । (దక్షిణోత్తరయోర్, రాహుశ్చ రంహసా) విక్షిపత్యేష విక్షేపం చన్ద్రాదీనామపక్రమాత్ ।। 2.06 ।। ఉత్తరాభిముఖం పాతో విక్షిపత్యపరార్ధగః । గ్రహం ప్రాగ్భగణార్ధస్థో యామ్యాయామపకర్షతి ।। 2.07 ।। బుధభార్గవయోః శీఘ్రా త్తద్వత్పాతో *యదా స్థితః । (యథాస్థితః) తచ్ఛీఘ్రాకర్షణాత్తౌ తు విక్షిప్యేతే యథోక్తవత్ ।। 2.08 ।। మహత్వాన్మణ్డలస్యార్కః స్వల్పమేవాపకృష్యతే । మణ్డలాల్పతయా చన్ద్రస్తతో బహ్వపకృష్యతే । 2.09 ।। భౌమాదయో ఽల్పమూర్తిత్వాచ్ఛీఘ్రమన్దోచ్చసఞ్జ్ఞకైః । (సంజ్ఞితైః) దైవతైరపకృష్యన్తే సుదూరమతివేగితాః ।। 2.10 ।। అతో ధనర్ణం సుమహత్తేషాం గతివశాద్భవేత్ । ఆకృష్యమాణాస్తైరేవం వ్యోమ్ని యాన్త్యనిలాహతాః ।। 2.11 ।। వక్రాతివక్రా వికలా మన్దా మన్దతరా సమా । (వక్రానువక్రా) తథా శీఘ్రతరా శీఘ్రా గ్రహాణామష్టధా గతిః ।। 2.12 ।। తత్రాతిశీఘ్రా శీఘ్రాఖ్యా మన్దా మన్దతరా సమా । ఋజ్వీతి పఞ్చధా జ్ఞేయా *యా వక్రా సాతివక్రగా ।। (ఽన్యా వక్రాదికా మతా) 2.13 ।। తత్తద్గతివశాన్నిత్యం యథా దృక్తుల్యతాం గ్రహాః । ప్రయాన్తి తత్ప్రవక్ష్యామి స్ఫుటీకరణమాదరాత్ ।। 2.14 ।। రాశిలిప్తాష్టమో భాగః ప్రథమం జ్యార్ధముచ్యతే । తత్తద్విభక్తలబ్ధోన మిశ్రితం తద్ద్వితీయకమ్ ।। 2.15 ।। ఆద్యేనైవం క్రమాత్పిణ్డాన్భక్త్వా *లబ్ధోనసంయుతాః ।(లబ్ధోనితైర్యుతైః) ఖణ్డకాః స్యుశ్చతుర్వింశ జ్యార్ధపిణ్డాః క్రమాదమీ ।।(ఖణ్డకైస్) 2.16 ।। తత్త్వాశ్వినో ఽఙ్కాబ్ధికృతా రూపభూమిధరర్తవః ।(224, 449, 691) ఖాఙ్కాష్టౌ పఞ్చశూన్యేశా బాణరూపగుణేన్దవః ।।(890, 1105, 1315) 2.17 ।। శూన్యలోచనపఞ్చైకా శ్ఛిద్రరూపమునీన్దవః ।(1520, 1719) వియచ్చన్ద్రాతిధృతయో గుణరన్ధ్రామ్బరాశ్వినః ।।(1910, 2093) 2.18 ।। మునిషడ్యమనేత్రాణి చన్ద్రాగ్నికృతదస్రకాః ।(2267, 2431) పఞ్చాష్టవిషయాక్షీణి కుఞ్జరాశ్వి నగాశ్వినః ।।(2585, 2728) 2.19 ।। రన్ధ్రపఞ్చాష్టకయమా వస్వద్ర్యఙ్క యమాస్తథా ।(2859, 2978) కృతాష్టశూన్యజ్వలనా నగాద్రిశశివహ్నయః ।।(3084, 3179) 2.20 ।। షట్పఞ్చలోచనగుణాశ్చన్ద్ర నేత్రాగ్నివహ్నయః ।(3256, 3321) యమాద్రివహ్నిజ్వలనా రన్ధ్రశూన్యా ర్నవాగ్నయః ।।(3372), 3401) 2.21 ।। రూపాగ్నిసాగరగుణా వస్వగ్నికృతవహ్నయః ।(3431, 3438) ప్రోజ్ఝ్యోత్క్రమేణ వ్యాసార్ధా దుత్క్రమజ్యార్ధపిణ్డికాః ।। 2.22 ।। మునయో రన్ధ్రయమలా రసషట్కా మునీశ్వరాః ।(7, 29, 66, 117) ద్వ్యష్టైకా రూపషడ్దస్రాః సాగరార్థహుతాశనాః ।(182, 261, 354) 2.23 ।। ఖర్తువేదా నవాద్ర్యర్థా దిఙ్నాగాస్త్ర్యర్థకుఞ్జరాః ।(460, 710, 853) నగామ్బర వియచ్చన్ద్రా రూపభూధరశఙ్కరాః ।।(1007, 1171) 2.24 ।। శరార్ణవహుతాశైకా భుజఙ్గాక్షిశరేన్దవః ।(1345, 1528) నవరూపమహీధ్రైకా గజైకాఙ్కనిశాకరాః ।।1719, 1918) 2.25 ।। గుణాశ్విరూపనేత్రాణి పావకాగ్నిగుణాశ్వినః ।(2123, 2333) వస్వర్ణవార్థయమలా స్తురఙ్గర్తునగాశ్వినః ।।(2548, 2767) 2.26 ।। నవాష్టనవనేత్రాణి పావకైకయమాగ్నయః ।(2989, 3293) గజాగ్నిసాగరగుణా ఉత్క్రమజ్యార్ధపిణ్డకాః ।।(3438) 2.27 ।। పరమాపక్రమజ్యా తు సప్తరన్ధ్రగుణేన్దవః ।(1397) తద్గుణా జ్యా త్రిజీవాప్తా తచ్చాపం క్రాన్తిరుచ్యతే ।।(ఇష్యతే) 2.28 ।। గ్రహం సంశోధ్య మన్దోచ్చా త్తథా శీఘ్రాద్విశోధ్య చ । శేషం కేన్ద్రపదం తస్మాద్భుజజ్యా కోటిరేవ చ ।।(కేన్ద్రం పదం) 2.29 ।। గతాద్భుజజ్యా విషమే గమ్యాత్కోటిఃపదే భవేత్ । యుగ్మే తు గమ్యాద్బాహుజ్యా కోటిజ్యా తు గతాద్భవేత్ ।।(సమే) 2.30 ।। లిప్తాస్తత్త్వయమైర్భక్తా *లబ్ధం జ్యాపిణ్డికం గతామ్ ।(లబ్ధా జ్యాపిణ్డికా గతాః) గతగమ్యాన్తరాభ్యస్తం విభజేత్తత్త్వలోచనైః ।।(225) 2.31 ।। తదవాప్తఫలం యోజ్యం జ్యాపిణ్డే *గతసంజ్ఞకే ।(గతసంజ్ఞితే) స్యాత్క్రమజ్యావిధిరయ ముత్క్రమజ్యా స్వపి స్మృతః ।। 2.32 ।। జ్యాం *ప్రోజ్ఝ్య శేషం తత్త్వాశ్విహతం తద్వివరోద్ధృతమ్ ।(ప్రోజ్ఝ్యాన్యత్తత్త్వయమైర్హత్వా)(225) సంఖ్యాతత్త్వాశ్విసంవర్గే *సంయోజ్య ధనురుచ్యతే ।।(సంయోజ్యం) (225) 2.33 ।। రవేర్మన్దపరిధ్యంశా మనవః శీతగో రదాః । (14, 32) 2.34 ।। యుగ్మాన్తే విషమాన్తే తు నఖలిప్తోనితాస్తయోః ।। 3.34 ।। యుగ్మాన్తే ఽర్థాద్రయః *ఖాగ్నిసురాః సూర్యా నవార్ణవాః ।(ఖాగ్నిః సురాస్)(75, 30, 33, 12, 49) ఓజే ద్వ్యగా వసుయమా రదా రుద్రా గజాబ్దయః ।। 2.35 ।। కుజాదీనా *మతః శీఘ్రా యుగ్మాన్తే ఽర్థాగ్నిదస్రకాః ।(తతశ్శైఘ్ర్యా)(235) గుణాగ్నిచన్ద్రాఃఖనగా ద్విరసాక్షీణి గోఽగ్నయః ।।(ఖాగాశ్చ)(133, 70, 262, 39) 2.36 ।। ఓజాన్తే *ద్విత్రియమలా ద్వివిశ్వే యమపర్వతాః ।(ద్విత్రికయమాః)(132, 72) ఖర్తుదస్రా వియద్వేదాః శీఘ్రకర్మణి కీర్తితాః ।।(260,40) 2.37 ।। ఓజయుగ్మాన్తరగుణా భుజజ్యా త్రిజ్యయోద్ధృతా । యుగ్మే వృత్తే ధనర్ణం స్యాదోజాదూనాధికే స్ఫుటమ్ ।। (యుగ్మవృత్తే) 2.38 ।। తద్గుణే భుజకోటిజ్యే భగణాంశ విభాజితే । తద్భుజజ్యాఫలధనుర్మాన్దం లిప్తాదికం ఫలమ్ ।। 2.39 ।। శైఘ్ర్యం కోటిఫలం కేన్ద్రే మకరాదౌ ధనం స్మృతమ్ ।(శైఘ్రే) సంశోధ్యం తు *త్రిజీవాయాం కర్క్యాదౌ కోటిజం ఫలమ్ ।।(త్రిజీవాతః) 2.40 ।। తద్బాహుఫలవర్గైక్యా న్మూలం కర్ణశ్చలాభిధః । త్రిజ్యాభ్యస్తం భుజఫలం చలకర్ణవిభాజితమ్ ।। 2.41 ।। లబ్ధస్య చాపం లిప్తాదిఫలం *శైఘ్ర్యమిదం స్మృతమ్ । (శైఘ్రమ్) ఏతదాద్యే కుజాదీనాం చతుర్థే చైవ కర్మణి ।। 2.42 ।। మాన్దం కర్మైకమర్కేన్దో ర్భౌమాదీనామథోచ్యతే । శైఘ్ర్యం మాన్దం పునర్మాన్దం శైఘ్ర్యం చత్వార్యనుక్రమాత్ ।।(శైఘ్రం) 2.43 ।। మధ్యే శీఘ్రఫలస్యార్ధం మాన్దమర్ధఫలం తథా । మధ్యగ్రహే *మన్దఫలం సకలం శైఘ్ర్యమేవ చ ।।(పునర్మాన్దం) 2.44 ।। అజాదికేన్ద్రే సర్వేషాం *శైఘ్ర్యే మాన్దే చ కర్మణి ।(మాన్దే శైఘ్రే) ధనం గ్రహాణాం లిప్తాది తులాదావ్ ర్ణమేవ చ ।। 2.45 ।। అర్కబాహుఫలాభ్యస్తా గ్రహభుక్తిర్విభాజితా । భచక్రకలికాభిస్తు లిప్తాః కర్యా గ్రహే ఽర్కవత్ ।। 2.46 ।। స్వమన్దభుక్తిసంశుద్ధా మధ్యభుక్తిర్నిశాపతేః । దోర్జ్యాన్తరాదికం కృత్వా భుక్తావృణధనం భవేత్ ।। 2.47 ।। గ్రహభుక్తేః ఫలం కార్యం గ్రహవన్మన్దకర్మణి । దోర్జ్యాన్తరగుణా భుక్తిస్తత్త్వనేత్రోద్ధృతా పునః ।। (225) 2.48 ।। స్వమన్దపరిధిక్షుణ్ణా భగణాంశోద్ధృతా కలాః । కర్క్యాదౌ తు ధనం తత్ర మకరాదావృణం స్మృతమ్ ।। 2.49 ।। మన్దస్ఫుటీకృతాంభుక్తిం ప్రోజ్ఝ్య శీఘ్రోచ్చభుక్తితః । తచ్ఛేషం వివరేణాథ హన్యా త్త్రిజ్యాన్త్యకర్ణయోః ।। 2.50 ।। చలకర్ణహృతం భుక్తౌ కర్ణే త్రిజ్యాధికే ధనమ్ । ఋణం ఊనే ఽధికే ప్రోజ్ఝ్య శేషం వక్రగతిర్భవేత్ ।। 2.51 ।। దూరస్థితః స్వశీఘ్రోచ్చాద్గ్రహః శిథిలరశ్మిభిః । సవ్యేతరాకృష్తతనుర్భవేత్వక్రగతిస్తదా ।। 2.52 ।। కృతర్తుచన్ద్రైర్వేదేన్ద్రైః శూన్యత్ర్యేకైర్గుణాష్టభిః ।(164, 144, 130, 83) శరరుద్రైశ్చతుర్థేషు కేన్ద్రాంశైర్భూసుతాదయః ।।(115) 2.53 ।। భవన్తి వక్రిణస్తైస్తు స్వైః స్వైశ్చక్రాద్విశోధితైః । అవశిష్టాంశతుల్యైః స్వైః కేన్ద్రైరుజ్ఝన్తి వక్రతామ్ ।। 2.54 ।। మహత్త్వాచ్ఛీఘ్రపరిధేః సప్తమే భృగుభూసుతౌ । అష్టమే జీవశశైజౌ నవమే తు శనైశ్చరః ।। 2.55 ।। కుజార్కిగురుపాతానాం గ్రహవచ్ఛీఘ్రజం ఫలమ్ । వామం తృతీయకం మాన్దం బుధభార్గవయోః ఫలమ్ ।। 2.56 ।। స్వపాతోనాద్గ్రహాజ్జీవా శీఘ్రాద్భృగుజసౌమ్యయోః । విక్షేపఘ్న్యన్త్యకర్ణాప్తా విక్షేపస్త్రిజ్యయా విధోః ।। 2.57 ।। విక్షేపాపక్రమైకత్వే క్రాన్తిర్విక్షేపసంయుతా । దిగ్భేదే వియుతా స్పష్టా భాస్కరస్య యథాగతా ।। 2.58 ।। గ్రహోదయప్రాణహతా ఖఖాష్టైకోద్ధృతా గతిః । చక్రాసవో లబ్ధయుతా స్వాహోరాత్రాసవః స్మృతాః ।। 2.59 ।। క్రాన్తేః క్రమోత్క్రమ్మజ్యే ద్వే కృత్వా తత్రోత్క్రమజ్యయా । హీనా త్రిజ్యా దినవ్యాసదలం తద్దక్షిణోత్తరమ్ ।। 2.60 ।। క్రాన్తిజ్యా విషువద్భాఘ్నీ క్షితిజ్యా ద్వాదశోద్ధృతా । త్రిజ్యాగుణాహోరాత్రార్ధకర్ణాప్తా చరజాసవః ।। 2.61 ।। తత్కార్ముకముదక్క్రాన్తౌ *ధనశనీ పృథక్ష్థితే ।(ధనహానీ) స్వాహోరాత్రచతుర్భాగే దినరాత్రిదలే స్మృతే ।। 2.62 ।। యామ్యక్రాన్తౌ విపర్యస్తే ద్విగుణే తు దినక్షపే । విక్షేపయుక్తోనితయా క్రాన్త్యా భానామపి స్వకే ।। 2.63 ।। భభోగో ఽష్టశతీలిప్తాః ఖాశ్విశైలాస్తథా తిథేః । గ్రహలిప్తాభభోగాప్తా భాని భుక్త్యా దినాదికమ్ ।। 2.64 ।। రవీన్దుయోగలిప్తాభ్యో యోగా భభోగభాజితాః । గతా గమ్యాశ్చ షష్టిఘ్న్యో భుక్తియోగాప్తనాడికాః ।। 2.65 ।। అర్కోనచన్ద్రలిప్తాభ్యస్తిథయో భోగభాజితాః । గతా గమ్యాశ్చ షష్టిఘ్న్యో నాడ్యో భుక్త్యన్తరోద్ధృతాః ।। 2.66 ।। ధ్రువాణి శకునిర్నాగం తృతీయం తు చతుష్పదమ్ । కింస్తుఘ్నం తు చతుర్దశ్యాః కృష్ణాయాశ్చాపరార్ధతః ।। 2.67 ।। బవాదీని తతః సప్త చరాఖ్యకరణాని చ । మాసే ఽష్టకృత్వ ఏకైకం కరణానాం ప్రవర్తతే ।। 2.68 ।। తిథ్యర్ధభోగం సర్వేషాం కరణానాం ప్రకల్పయేత్ । ఏషా స్ఫుటగతిః ప్రోక్తా సూర్యాదీనాం ఖచారిణామ్ ।। 2.69 ।। సూర్యసిద్ధాన్తః అధ్యాయః 3 శిలాతలే ఽమ్బుసంశుద్ధే వజ్రలేపే ఽపి వా సమే । తత్ర శఙ్క్వఙ్గులైరిష్టైః సమం మణ్డలమాలిఖేత్ ।। 3.01 ।। తన్మధ్యే స్థాపయేచ్ఛఙ్కుం కల్పనాద్వాదశాఙ్గులమ్ । తచ్ఛాయాగ్రం స్పృశేద్యత్ర వృత్తే పూర్వాపరార్ధయోః ।। 3.02 ।। తత్ర బిన్దూ విధాయోభౌ వృత్తే పూర్వాపరాభిధౌ । తన్మధ్యే తిమినా రేఖా కర్తవ్యా దక్షిణోత్తరా ।। 3.03 ।। యామ్యోత్తరదిశోర్మధ్యే తిమినా పూర్వపశ్చిమా । దిఙ్మధ్యమత్స్యైః సంసాధ్యా విదిశస్తద్వదేవ హి ।। 3.04 ।। చతురస్రం బహిః కుర్యాత్సూత్రైర్మధ్యాద్వినిర్గతైః । భుజసూత్రాఙ్గులైస్తత్ర దత్తైరిష్టప్రభా స్మృతా ।। 3.05 ।। ప్రాక్పశ్చిమాశ్రితా రేఖా ప్రోచ్యతే సమమణ్డలే । ఉనణ్డలే చ విషువన్మణ్డలే పరికీర్త్యతే ।। 3.06 ।। రేఖా ప్రాచ్యపరా సాధ్యా విషువద్భాగ్రగా తథా । ఇష్టచ్ఛాయావిషువతోర్మధ్యమగ్రాభిధీయతే ।। 3.07 ।। శఙ్కుచ్ఛాయాకృతియుతేర్మూలం కర్ణో ఽస్య వర్గతః । ప్రోజ్ఝ్య శఙ్కుకృతిం మూలం ఛాయా శఙ్కుర్విపర్యయాత్ ।। 3.08 ।। త్రింశత్కృత్యో యుగే భానాం చక్రం ప్రాక్పరిలమ్బతే । తద్గుణాద్భూదినైర్భక్తాద్ద్యుగణాద్యదవాప్యతే ।। 3.09 ।। తద్దోస్త్రిఘ్నా దశాప్తాంశా విజ్ఞేయా అయనాభిధాః । తత్సంస్కృతాద్గ్రహాత్క్రాన్తిచ్ఛాయాచరదలాదికమ్ ।। 3.10 ।। స్ఫుటం దృక్తుల్యతాం గచ్ఛేదయనే విషువద్వయే । ప్రాక్చక్రం చలితం హీనే ఛాయార్కాత్కరణాగతే ।। 3.11 ।। అన్తరాంశైరథావృత్య పశ్చాచ్ఛేషైస్తథాధికే । ఏవం విషువతీ ఛాయా స్వదేశే యా దినార్ధజా ।। 3.12 ।। దక్షిణోత్తరరేఖాయాం సా తత్ర విషువత్ప్రభా ।। శఙ్కుచ్ఛాయాహతే త్రిజ్యే విషువత్కర్ణభాజితే । 3.13 ।। లమ్బాక్షజ్యే తయోశ్చాపే లమ్బాక్షౌ దక్షిణౌ సదా । మధ్యచ్ఛాయా భుజస్తేన గుణితా త్రిభమౌర్వికా ।। 3.14 ।। స్వకర్ణాప్తా ధనుర్లిప్తా నతాస్తా దక్షిణే భుజే । ఉత్తరాశ్చోత్తరే యామ్యాస్తాః సూర్యక్రాన్తిలిప్తికాః ।। 3.15 ।। దిగ్భేదే మిశ్రితాః సామ్యే విశ్లిష్టాశ్చాక్షలిప్తికాః । తాభ్యో ఽక్షజ్యా చ తద్వర్గం ప్రోజ్ఝ్య త్రిజ్యాకృతేః పదమ్ ।। 3.16 ।। లమ్బజ్యార్కగుణాక్షజ్యా విషువద్భాథ లమ్బయా । స్వాక్షార్కనతభాగానాం దిక్షామ్యే ఽన్తరమన్యథా ।। 3.17 ।। దిగ్భేదే ఽపక్రమః శేషస్తస్య జ్యా త్రిజ్యయా హతా । పరమాపక్రమజ్యాప్తా చాపం మేషాదిగో రవిః ।। 3.18 ।। కర్క్యాదౌ ప్రోజ్ఝ్య చక్రార్ధాత్తులాదౌ భార్ధసంయుతాత్ । మృగాదౌ ప్రోజ్ఝ్య భగణాన్మధ్యాహ్నే ఽర్కః స్ఫుటో భవేత్ ।। 3.19 ।। తన్మాన్దమసకృద్వామం ఫలం మధ్యో దివాకరః । స్వాక్షార్కాపక్రమయుతిర్దిక్షామ్యే ఽన్తరమన్యథా ।। 3.20 ।। శేషం నతాంశాః సూర్యస్య తద్బాహుజ్యా చ కోటిజ్యా । శఙ్కుమానాఙ్గులాభ్యస్తే భుజత్రిజ్యే యథాక్రమమ్ ।। 3.21 ।। కోటిజ్యయా విభజ్యాప్తే ఛాయాకర్ణావహర్దలే । క్రాన్తిజ్యా విషువత్కర్ణగుణాప్తా శఙ్కుజీవయా ।। 3.22 ।। అర్కాగ్రా స్వేష్టకర్ణఘ్నీ మధ్యకర్ణోద్ధృతా స్వకా । విషువద్భాయుతార్కాగ్రా యామ్యే స్యాదుత్తరో భుజః ।। 3.23 ।। విషువత్యాం విశోధ్యోదగ్గోలే స్యాద్బాహురుత్తరః । విపర్యయాద్భుజో యామ్యో భవేత్ప్రాచ్యపరాన్తరే ।। 3.24 ।। మాధ్యాహ్నికో భుజో నిత్యం ఛాయా మాధ్యాహ్నికీ స్మృతా । లమ్బాక్షజీవే విషువచ్ఛాయాద్వాదశసఙ్గుణే ।। 3.25 ।। క్రాన్తిజ్యాప్తే తు తౌ కర్ణౌ సమమణ్డలగే రవౌ । సౌమ్యాక్షోనా యదా కాన్తిః స్యాత్తదా ద్యుదలశ్రవః ।। 3.26 ।। విషువచ్ఛాయయాభ్యస్తః కర్ణో మధ్యాగ్రయోద్ధృతః । స్వక్రాన్తిజ్యా త్రిజీవాఘ్నీ లమ్బజ్యాప్తాగ్రమౌర్వికా ।। 3.27 ।। స్వేష్టకర్ణహతా భక్తా త్రిజ్యయాగ్రాఙ్గులాదికా । త్రిజ్యావర్గార్ధతో ఽగ్రజ్యావర్గోనాద్ద్వాదశాహతాత్ ।। 3.28 ।। పునర్ద్వాదశనిఘ్నాచ్చ లభ్యతే యత్ఫలం బుధైః । శఙ్కువర్గార్ధసంయుక్తవిషువద్వర్గభాజితాత్ ।। 3.29 ।। తదేవ కరణీ నామ తాం పృథక్స్థాపయేద్బుధః । అర్కఘ్నీ విషువచ్ఛాయాగ్రజ్యయా గుణితా తథా ।। 3.30 ।। భక్తా ఫలాఖ్యం తద్వర్గసంయుక్తకరణీపదమ్ । ఫలేన హీనసంయుక్తం దక్షిణోత్తరగోలయోః ।। 3.31 ।। యామ్యయోర్విదిశోః శఙ్కురేవం యామ్యోత్తరే రవౌ । పరిభ్రమతి శఙ్కోస్తు శఙ్కురుత్తరయోస్తు సః ।। 3.32 ।। తత్త్రిజ్యావర్గవిశ్లేషాన్మూలం దృగ్జ్యాభిధీయతే । స్వశఙ్కునా విభజ్యాప్తే దృక్త్రిజ్యే ద్వాదశాహతే ।। 3.33 ।। ఛాయాకర్ణౌ తు కోణేషు యథాస్వం దేశకాలయోః । త్రిజ్యోదక్చరజాయుక్తా యామ్యాయాం తద్వివర్జితా ।। 3.34 ।। అన్త్యా నతోత్క్రమజ్యోనా స్వహోరాత్రార్ధసఙ్గుణా । త్రిజ్యాభక్తా భవేచ్ఛేదో లమ్బజ్యాఘ్నో ఽథ భాజితః ।। 3.35 ।। త్రిభజ్యయా భవేచ్ఛఙ్కుస్తద్వర్గం పరిశోధయేత్ । త్రిజ్యావర్గాత్పదం దృగ్జ్యా ఛాయాకర్ణౌ తు పూర్వవత్ ।। 3.36 ।। అభీష్టచ్ఛాయయాభ్యస్తా త్రిజ్యా తత్కర్ణభాజితా । దృగ్జ్యా తద్వర్గసంశుద్ధాత్త్రిజ్యావర్గాచ్చ యత్పదమ్ । 3.37 ।। శఙ్కుః స త్రిభజీవాఘ్నః స్వలమ్బజ్యావిభాజితః । ఛేదః స త్రిజ్యయాభ్యస్తః స్వాహోరాత్రార్ధభాజితః ।। 3.38 ।। ఉన్నతజ్యా తయా హీనా స్వాన్త్యా శేషస్య కార్ముకమ్ । ఉత్క్రమజ్యాభిరేవం స్యుః ప్రాక్పశ్చార్ధనతాసవః ।। 3.39 ।। ఇష్టాగ్రాఘ్నీ తు లమ్బజ్యా స్వకర్ణాఙ్గులభాజితా । క్రాన్తిజ్యా సా త్రిజీవాఘ్నీ పరమాపక్రమోద్ధృతా ।। 3.40 ।। తచ్చాపం భాదికం క్షేత్రం పదైస్తత్ర భవో రవిః । ఇష్టే ఽహ్ని మధ్యే ప్రాక్పశ్చాద్ధృతే బాహుత్రయాన్తరే ।। 3.41 ।। మత్స్యద్వయాన్తరయుతేస్త్రిస్పృక్షూత్రేణ భాభ్రమః । త్రిభద్యుకర్ణార్ధగుణాః స్వాహోరాత్రార్ధభాజితాః ।। 3.42 ।। క్రమాదేకద్విత్రిభజ్యాస్తచ్చాపాని పృథక్పృథక్ । స్వాధో ఽధః పరిశోధ్యాథ మేషాల్లఙ్కోదయాసవః ।। 3.43 ।। ఖాగాష్టయో ఽర్థగో ఽగైకాః శరత్ర్యఙ్కహిమాంశవః । స్వదేశచరఖణ్డోనా భవన్తీష్టోదయాసవః ।। 3.44 ।। వ్యస్తా వ్యస్తైర్యుతాః స్వైః స్వైః కర్కటాద్యాస్తతస్త్రయః । ఉత్క్రమేణ షడేవైతే భవన్తీష్టాస్తులాదయః ।। 3.45 ।। గతభోగ్యాసవః కార్యా భాస్కరాదిష్టకాలికాత్ । స్వోదయాసుహతా భుక్తభోగ్యా భక్తాః ఖవహ్నిభిః ।। 3.46 ।। అభీష్టఘటికాసుభ్యో భోగ్యాసూన్ప్రవిశోధయేత్ । తద్వత్తదేష్యలగ్నాసూనేవం యాతాత్తథోత్క్రమాత్ ।। 3.47 ।। శేషం చేత్త్రింశతాభ్యస్తమశుద్ధేన విభాజితమ్ । భాగైర్యుక్తం చ హీనం చ తల్లగ్నం క్షితిజే తదా ।। (భాగహీనం చ యుక్తం చ) 3.48 ।। ప్రాక్పశ్చాన్నతనాడీభిస్తస్మాల్లఙ్కోదయాసుభిః । భానౌ క్షయధనే కృత్వా మధ్యలగ్నం తదా భవేత్ ।। 3.49 ।। భోగ్యాసూనూనకస్యాథ భుక్తాసూనధికస్య చ । సమ్పీణ్డ్యాన్తరలగ్నాసూనేవం స్యాత్కాలసాధనమ్ ।। 3.50 ।। సూర్యాదూనే నిశాశేషే లగ్నే ఽర్కాదధికే దివా । భచక్రార్ధయుతాద్భానోరధిక్కే ఽస్తమయాత్పరమ్ ।। 3.51 ।। సూర్యసిద్ధాన్తః అధ్యాయః 4 సార్ధాని షట్సహస్రాణి యోజనాని వివస్వతః । విష్కమ్భో మణ్డలస్యేన్దోః సహాశీత్యా చతుశ్శతమ్ ।। 4.01 ।। స్ఫుటస్వభుక్త్యా గుణితౌ మధ్యభుక్త్యోద్ధృతౌ స్ఫుటౌ । రవేః స్వభగణాభ్యస్తః శశాఙ్కభగణోద్ధృతః ।। 4.02 ।। శశాఙ్కకక్షాగుణితో భాజితో వా ఽర్కకక్షయా । విష్కమ్భశ్చన్ద్రకక్షాయాం తిథ్యాప్తా మానలిప్తికా ।। 4.03 ।। స్ఫుటేన్దుభుక్తిర్భూవ్యాసగుణితా మధ్యయోద్ధృతా । లబ్ధం సూచీ మహీవ్యాసస్ఫుటార్కశ్రవణాన్తరమ్ ।। 4.04 ।। మధ్యేన్దువ్యాసగుణితం మధ్యార్కవ్యాసభాజితమ్ । విశోధ్య లబ్ధం సూచ్యాం తు తమో లిప్తాస్తు పూర్వవత్ ।। 4.05 ।। భానోర్భార్ధే మహీచ్ఛాయా తత్తుల్యే ఽర్కసమే ఽపి । శశాఙ్కపాతే గ్రహణం కియద్భాగాధికోనకే ।। 4.06 ।। తుల్యౌ రాశ్యాదిభిః స్యాతామమావాస్యాన్తకాలికౌ । సూర్యేన్దూ పౌర్ణమాస్యన్తే భార్ధే భాగాదికౌ సమౌ ।। 4.07 ।। గతైష్యపర్వనాడీనాం స్వఫలేనోనసంయుతౌ । సమలిప్తౌ భవేతాం తౌ పాతస్తాత్కాలికో ఽన్యథా ।। 4.08 ।। ఛాదకో భాస్కరస్యేన్దురధఃస్థో ఘనవద్భవేత్ । భూచ్ఛాయాం ప్రాఙ్ముఖశ్చన్ద్రో విశత్యస్య భవేదసౌ ।। 4.09 ।। తాత్కాలికేన్దువిక్షేపం ఛాద్యచ్ఛాదకమానయోః । యోగార్ధాత్ప్రోజ్ఝ్య యచ్ఛేషం తావచ్ఛన్నం తదుచ్యతే ।। 4.10 ।। యద్గ్రాహ్యమధికే తస్మిన్సకలం న్యూనమన్యథా । యోగార్ధాదధికే న స్యాద్విక్షేపే గ్రాససమ్భవః ।। 4.11 ।। గ్రాహ్యగ్రాహకసంయోగవియోగౌ దలితౌ పృథక్ । విక్షేపవర్గహీనాభ్యాం తద్వర్గాభ్యాముభే పదే ।। 4.12 ।। షష్ఠ్యా సంగుణ్య సూర్యేన్ద్వోర్భుక్త్యన్తరవిభాజితే । స్యాతాం స్థితివిమర్దార్ధే నాడికాదిఫలే తయోః ।। 4.13 ।। స్థిత్యర్ధనాడికాభ్యస్తా గతయః షష్ఠిభాజితాః । లిప్తాది ప్రగ్రహే శోధ్యం మోక్షే దేయం పునః పునః ।। 4.14 ।। తద్విక్షేపైః స్థితిదలం విమర్దార్ధే తథా ఽసకృత్ । సంసాధ్యమన్యథా పాతే తల్లిప్తాదిఫలం స్వకమ్ ।। 4.15 ।। స్ఫుటతిథ్యవసానే తు మధ్యగ్రహణమాదిశేత్ । స్థిత్యర్ధనాడికాహీనే గ్రాసో మోక్షస్తు సంయుతే ।। 4.16 ।। తద్వదేవ విమర్దార్ధనాడికాహీనసంయుతే । నిమీలనోన్మీలనాఖ్యే భవేతాం సకలగ్రహే ।। 4.17 ।। ఇష్టనాడీవిహీనేన స్థిత్యర్ధేనార్కచన్ద్రయోః । భుక్త్యన్తరం సమాహన్యాత్షష్ట్యాప్తాః కోటిలిప్తికాః ।। 4.18 ।। భానోర్గ్రహే కోటిలిప్తా మధ్యస్థిత్యర్ధసంగుణాః । స్ఫుటస్థిత్యర్ధసంభక్తాః స్ఫుటాః కోటికలాః స్మృతా ।। 4.19 ।। క్షేపో భుజస్తయోర్వర్గయుతేర్మూలం శ్రవస్తు తత్ । మానయోగార్ధతః ప్రోజ్ఝ్య గ్రాసస్తాత్కాలికో భవేత్ ।। 4.20 ।। మధ్యగ్రహణతశ్చోర్ధ్వమిష్టనాడీర్విశోధయేత్ । స్థిత్యర్ధాన్మౌక్షికాచ్ఛేషం ప్రాగ్వచ్చ్ఛేషం తు మౌక్షికే ।। 4.21 ।। గ్రాహ్యగ్రాహకయోగార్ధాచ్ఛోధ్యాః స్వచ్ఛన్నలిప్తికాః । తాద్వర్గాత్ప్రోజ్ఝ్య తత్కాలవిక్షేపస్య కృతిం పదమ్ ।। 4.22 ।। కోటిలిప్తా రవేః స్పష్టస్థిత్యర్ధేనాహతా హృతాః । మధ్యేన లిప్తాస్తన్నాడ్యః స్థితివద్గ్రాసనాడికాః ।। 4.23 ।। నతజ్యా ఽక్షజ్యయాభ్యస్తా త్రిజ్యాప్తా తస్య కార్ముకమ్ । వలనాంశా సౌమ్యయామ్యాః పూర్వాపరకపాలయోః ।। 4.24 ।। రాశిత్రయయుతాద్గ్రాహ్యాత్క్రాన్త్యంశైర్దిక్షమైర్యుతాః । భేదే ఽన్తరాజ్జ్యా వలనా సప్తత్యఙ్గులభాజితా ।। 4.25 ।। సోన్నతం దినమధ్యార్ధం దినార్ధాప్తం ఫలేన తు । ఛిన్ద్యాద్విక్షేపమానాని తాన్యేషామఙ్గులాని తు ।। 4.26 ।। సూర్యసిద్ధాన్తః అధ్యాయః 5 మధ్యలగ్నసమే భానౌ హరిజస్య న సమ్భవః । అక్షోదఙ్మధ్యభక్రాన్తిసామ్యే నావనతేరపి ।। 5.01 ।। దేశకాలవిశేషేణ యథావనతిసమ్భవః । లమ్బనస్యాపి పూర్వాన్యదిగ్వశాచ్చ తథోచ్యతే ।। 5.02 ।। లగ్నం పర్వాన్తనాడీనాం కుర్యాత్స్వైరుదయాసుభిః । తజ్జ్యాన్త్యాపక్రమజ్యాఘ్నీ లమ్బజ్యాప్తోదయాభిధా ।। 5.03 ।। తదా లఙ్కోదయైర్లగ్నం మధ్యసంజ్ఞం యథోదితమ్ । తత్క్రాన్త్యక్షాంశసంయోగో దిక్షామ్యే ఽన్తరమన్యథా ।। 5.04 ।। శేషం నతాంశాస్తన్మౌర్వీ మధ్యజ్యా సాభిధీయతే । మధ్యోదయజ్యయాభ్యస్తా త్రిజ్యాప్తా వర్గితం ఫలమ్ ।। 5.05 ।। మధ్యజ్యావర్గవిశ్లిష్టం దృక్క్షేపః శేషతః పదమ్ । తత్త్రిజ్యావర్గవిశ్లేషాన్మూలం శఙ్కుః స దృగ్గతిః ।। 5.06 ।। నతాంశబాహుకోటిజ్యే ఽస్ఫుటే దృక్క్షేపదృగ్గతీ । ఏకజ్యార్ధగతశ్ఛేదో లబ్ధం దృగ్గతిజీవయా ।। 5.07 ।। మధ్యలగ్నార్కవిశ్లేషజ్యా ఛేదేన విభాజితా । రవీన్ద్వోర్లమ్బనం జ్ఞేయం ప్రాక్పశ్చాద్ఘటికాదికమ్ ।। 5.08 ।। మధ్యలగ్నాధికే భానౌ తిథ్యన్తాత్ప్రవిశోధయేత్ । ధనం ఊనే ఽసకృత్కర్మ యావత్సర్వం స్థిరీభవేత్ ।। 5.09 ।। దృక్క్షేపః శీతతిగ్మాంశ్వోర్మధ్యభుక్త్యన్తరాహతః । తిథిఘ్నత్రిజ్యయా భక్తో లబ్ధం సావనతిర్భవేత్ ।। 5.10 ।। దృక్క్షేపాత్సప్తతిహృతాద్భవేద్వావనతిః ఫలమ్ । అథవా త్రిజ్యయా భక్తాత్సప్తసప్తకసఙ్గుణాత్ ।। 5.11 ।। మధ్యజ్యాదిగ్వశాత్సా చ విజ్ఞేయా దక్షిణోత్తరా । సేన్దువిక్షేపదిక్షామ్యే యుక్తా విశ్లేషితాన్యథా ।। 5.12 ।। తయా స్థితివిమర్దార్ధగ్రాసాద్యం తు యథోదితమ్ । ప్రమాణం వలనాభీష్టగ్రాసాది హిమరశ్మివత్ ।। 5.13 ।। స్థిత్యర్ధోనాధికాత్ప్రాగ్వత్తిథ్యా(?)న్తలాల్లమ్బనం పునః । గ్రాసమోక్షోద్భవం సాధ్యం తన్మధ్యహరిజాన్తరమ్ ।। 5.14 ।। ప్రాక్కపాలే ఽధికం మధ్యాద్భవేత్ప్రాగ్రహణం యది । మౌక్షికం లమ్బనం హీనం పశ్చార్ధే తు విపర్యయః ।। 5.15 ।। తదా మోక్షస్థితిదలే దేయం ప్రగ్రహణే తథా । హరిజాన్తరకం శోధ్యం యత్రైతత్స్యాద్విపర్యయః ।। 5.16 ।। ఏతదుక్తం కపాలైక్యే తద్భేదే లమ్బనైకతా । స్వే స్వే స్థితిదలే యోజ్యా విమర్దార్ధే ఽపి చోక్తవత్ ।। 5.17 ।। సూర్యసిద్ధాన్తః అధ్యాయః 6 న ఛేద్యకం ఋతే యస్మాద్భేదా గ్రహణయోః స్ఫుటాః । జ్ఞాయన్తే తత్ప్రవక్ష్యామి ఛేద్యకజ్ఞానముత్తమమ్ ।। 6.01 ।। సుసాధితాయామవనౌ బిన్దుం కృత్వా తతో లిఖేత్ । సప్తవర్గాఙ్గులేనాదౌ మణ్డలం వలనాశ్రితమ్ ।। 6.02 ।। గ్రాహ్యగ్రాహకయోగార్ధసమ్మితేన ద్వితీయకమ్ । మణ్డలం తత్సమాసాఖ్యం గ్రాహ్యార్ధేన తృతీయకమ్ ।। 6.03 ।। యామ్యోత్తరాప్రాచ్యపరాసాధనం పూర్వవద్దిశామ్ । ప్రాగిన్దోర్గ్రహణం పశ్చాన్మోక్షో ఽర్కస్య విపర్యయాత్ ।। 6.04 ।। యథాదిశం ప్రాగ్రహణం వలనం హిమదీధితేః । మౌక్షికం తు విపర్యస్తం విపరీత మిదం రవేః ।। 6.05 ।। వలనాగ్రాన్నయేన్మధ్యం సూత్రం యద్యత్ర సంస్పృశేత్ । తత్సమాసే తతో దేయౌ విక్షేపౌ గ్రాసమౌక్షికౌ ।। 6.06 ।। విక్షేపాగ్రాత్పునః సూత్రం మధ్యబిన్దుం ప్రవేశయేత్ । తద్గ్రాహ్యబిన్దుసంస్పర్శాద్గ్రాసమోక్షౌ వినిర్దిశేత్ ।। 6.07 ।। నిత్యశో ఽర్కస్య విక్షేపాః పరిలేఖే యథాదిశమ్ । విపరీతాః శశాఙ్కస్య తద్వశాదథ మధ్యమమ్ ।। 6.08 ।। వలనం ప్రాఙ్ముఖం దేయం తద్విక్షేపైకతా యది । భేదే పశ్చాన్ముఖం దేయ మిన్దోర్భానోర్విపర్యయాత్ ।। 6.09 ।। వలనాగ్రాత్పునః సూత్రం మధ్యబిన్దుం ప్రవేశయేత్ । మధ్యసూత్రేణ విక్షేపం వలనాభిముఖం నయేత్ ।। 6.10 ।। విక్షేపాగ్రాల్లిఖేద్వృత్తం గ్రాహకార్ధేన తేన యత్ । గ్రాహ్యవృత్తం సమాక్రాన్తం తద్గ్రస్తం తమసా భవేత్ ।। 6.11 ।। ఛేద్యకం లిఖతా భూమౌ ఫలకే వా విపశ్చితా । విపర్యయో దిశాం కార్యః పూర్వాపరకపాలయోః ।। 6.12 ।। స్వచ్ఛత్వాద్ద్వాదశాంశో ఽపి గ్రస్తశ్చన్ద్రస్య దృశ్యతే । లిప్తాత్రయమపి గ్రస్తం తీక్ష్ణత్వాన్న వివస్వతః ।। 6.13 ।। స్వసంజ్ఞితాస్త్రయః కార్యా విక్షేపాగ్రేషు బిన్దవః । తత్ర ప్రాఙ్మధ్యయోర్మధ్యే తథా మౌక్షికమధ్యయోః ।। 6.14 ।। లిఖేన్మత్స్యౌ తయోర్మధ్యాన్ముఖపుచ్ఛవినిఃసృతమ్ । ప్రసార్య సూత్రద్వితయం తయోర్యత్ర యుతిర్భవేత్ ।। 6.15 ।। తత్ర సూత్రేణ విలిఖేచ్చాపం బిన్దుత్రయస్పృశా । స పన్థా గ్రాహకస్యోక్తా యేనాసౌ సమ్ప్రయాస్యతి ।। 6.16 ।। గ్రాహ్యగ్రాహకయోగార్ధాత్ప్రోజ్ఝ్యేష్టగ్రాసమాగతమ్ । అవశిష్టాఙ్గులసమాం శలాకాం మధ్యబిన్దుతః ।। 6.17 ।। తయోర్మార్గోన్ముఖీం దద్యాద్గ్రాసతః ప్రాగ్గ్రహాశ్రితామ్ । విముఞ్చతో మోక్షదిశి గ్రాహకాధ్వానమేవ సా ।। 6.18 ।। స్పృశేద్యత్ర తతో వృత్తం గ్రాహకార్ధేన సంలిఖేత్ । తేన గ్రాహ్యం యదాక్రాన్తం తత్తమోగ్రస్తమాదిశేత్ ।। 6.19 ।। మానాన్తరార్ధేన మితాం శలాకాం గ్రాసదిఙ్ముఖీమ్ । నిమీలనాఖ్యాం దద్యాత్సా తన్మార్గే యత్ర సంస్పృశేత్ ।। 6.20 ।। తతో గ్రాహకఖణ్డేన ప్రాగ్వన్మణ్డలమాలిఖేత్ । తద్గ్రాహ్యమణ్డలయుతిర్యత్ర తత్ర నిమీలనమ్ ।। 6.21 ।। ఏవమున్మీలనే మోక్షదిఙ్ముఖీం సమ్ప్రసారయేత్ । విలిఖేన్మణ్డలం ప్రాగ్వదున్మీలనమథోక్తవత్ ।। 6.22 ।। అర్ధాదూనే సధూంరం స్యాత్కృష్ణమర్ధాధికం భవేత్ । విముఞ్చతః కృష్ణతాంరం కపిలం సకలగ్రహే ।। 6.23 ।। రహస్యమేతద్దేవానాం న దేయం యస్య కస్యచిత్ । సుపరీక్షితశిష్యాయ దేయం వత్సరవాసినే ।। 6.24 ।। సూర్యసిద్ధాన్తః అధ్యాయః 7 తారాగ్రహాణామన్యోన్యం స్యాతాం యుద్ధసమాగమౌ । సమాగమః శశాఙ్కేన సూర్యేణాస్తమనం సహ ।। 7.01 ।। శీఘ్రే మన్దాధికే ఽతీతః సంయోగో భవితాన్యథా । ద్వయోః ప్రాగ్యాయినోరేవం వక్రిణోస్తు విపర్యయాత్ ।। 7.02 ।। ప్రాగ్యాయిన్యధికే ఽతీతో వక్రిణ్యేష్యః సమాగమః । గ్రహాన్తరకలాః స్వస్వభుక్తిలిప్తాః సమాహతాః ।। 7.03 ।। భుక్త్యన్తరేణ విభజేదనులోమవిలోమయోః । ద్వయోర్వక్రిణ్యథైకస్మిన్భుక్తియోగేన భాజయేత్ ।। 7.04 ।। లబ్ధం లిప్తాదికం శోధ్యం గతే దేయం భవిష్యతి । విపర్యయాద్వక్రగత్యోరేకస్మింస్తు ధనవ్యయౌ ।। 7.05 ।। సమాలిప్తౌ భవేతాం తౌ గ్రహౌ భగణసంస్థితౌ । వివరం తద్వదుద్ధృత్య దినాదిఫలమిష్యతే ।। 7.06 ।। కృత్వా దినక్షపామానం తథా విక్షేపలిప్తికాః । నతోన్నతం సాధయిత్వా స్వకాల్లగ్నవశాత్తయోః ।। 7.07 ।। విషువచ్ఛాయయామ్యస్తద్విక్షేపాద్ద్వాదశోద్ధృతాత్ । ఫలం స్వనతనాడీఘ్నం స్వదినార్ధవిభాజితమ్ ।। 7.08 ।। లబ్ధం ప్రాచ్యాం ఋణం సౌమ్యాద్విక్షేపాత్పశ్చిమే ధనమ్ । దక్షిణే ప్రాక్కపాలే స్వం పశ్చిమే తు తథా క్షమః ।। 7.09 ।। సత్రిభగ్రహజక్రాన్తిభాగఘ్నాః క్షేపలిప్తికాః । వికలాః స్వం ఋణం క్రాన్తిక్షేపయోర్భిన్నతుల్యయోః ।। 7.10 ।। నక్షత్రగ్రహయోగేషు గ్రహాస్తోదయసాధనే । శృఙ్గోన్నతౌ తు చన్ద్రస్య దృక్కర్మాదావిదం స్మృతమ్ ।। 7.11 ।। తాత్కాలికౌ పునః కార్యౌ విక్షేపౌ చ తయోస్తతః । దిక్తుల్యే త్వన్తరం భేదే యోగః శిష్టం గ్రహాన్తరమ్ ।। 7.12 ।। కుజార్కిజ్ఞామరేజ్యానాం త్రింశదర్ధార్ధవర్ధితాః । విష్కమ్భాశ్చన్ద్రకక్షాయాం భృగోః షష్టిరుదాహృతా ।। 7.13 ।। త్రిచతుః కర్ణయుత్యాప్తాస్తే ద్విఘ్నాస్త్రిజ్యయా హతాః । స్ఫుటాః స్వకర్ణాస్తిథ్యాప్తా భవేయుర్మానలిప్తికాః ।। 7.14 ।। ఛాయాభూమౌ విపర్యస్తే స్వచ్ఛాయాగ్రే తు దర్శయేత్ । గ్రహః స్వదర్పణాన్తఃస్థః శఙ్క్వగ్రే సమ్ప్రదిశ్యతే ।। 7.15 ।। పఞ్చహస్తోచ్ఛ్రితౌ శఙ్కూ యథాదిగ్భ్రమసంస్థితౌ । గ్రహాన్త్రేణ విక్షిప్తావధో హస్తనిఖాతగౌ ।। 7.16 ।। ఛాయాకర్ణౌ తతో దద్యాచ్ఛాయాగ్రాచ్ఛఙ్కుమూర్ధగౌ । ఛాయాకర్ణాగ్రసంయోగే సంస్థితస్య ప్రదర్శయేత్ ।। 7.17 ।। స్వశఙ్కుమూర్ధగౌ వ్యోమ్ని గ్రహౌ దృక్తుల్యతామితౌ । ఉల్లేఖం తారకాస్పర్శాద్భేదే భేదః ప్రకీర్త్యతే ।। 7.18 ।। యుద్ధమంశువిమర్దాఖ్యమంశుయోగే పరస్పరమ్ । అంశాదూనే ఽపసవ్యాఖ్యం యుద్ధమేకో ఽత్ర చేదణుహ్ ।। 7.19 ।। సమాగమో ఽ+అంశాదధికే భవతశ్చేద్వలాన్వితౌ । అపసవ్యే జితో యుద్ధే పిహితో ఽణురదీప్తితాన్ ।। 7.20 ।। రూక్షో వివర్ణో విధ్వస్తో విజితో దక్షిణాశ్రితః । ఉదక్ష్థో దీప్తిమాన్స్థూలో జయీ యామ్యే ఽపి యో బలీ ।। 7.21 ।। ఆసన్నావప్యుభౌ దీప్తౌ భవతశ్చేత్సమాగమః । స్వల్పౌ ద్వావపి విధ్వస్తౌ భవేతాం కూటవిగ్రహౌ ।। 7.22 ।। ఉదక్ష్థో దక్షిణస్థో వా భార్గవః ప్రాయశో జయీ । శశాఙ్కేనైవమేతేషాం కుర్యాత్సంయోగసాధనమ్ ।। 7.23 ।। భావాభావాయ లోకానాం కల్పనేయం ప్రదర్శితా । స్వమార్గగాః ప్రయాన్త్యేతే దూరమన్యోన్యమాశ్రితాః ।। 7.24 ।। సూర్యసిద్ధాన్తః అధ్యాయః 8 ప్రోచ్యన్తే లిప్తికా భానాం స్వభోగో ఽథ దశాహతః । భవన్త్యతీతధిష్ణ్యానాం భోగలిప్తాయుతా ధ్రువాః ।। 8.01 ।। అష్టార్ణవాః శూన్యకృతాః పఞ్చషష్టిర్నగేషవః । అష్టార్థా అబ్ధయో ఽష్టాగా అఙ్గాగా మనవస్తథా ।। 8.02 ।। కృతేషవో యుగరసాః శూన్యవాణా వియద్రసాః । ఖవేదాః సాగరనగా గజాగాః సాగరర్తవః ।। 8.03 ।। మనవో ఽథ రసా వేదా వైశ్వమాప్యార్ధభోగగమ్ । ఆప్యస్యైవాభిజిత్ప్రాన్తే వైశ్వాన్తే శ్రవణస్థితిః । 8.04 ।। త్రిచతుః పాదయోః సన్ధౌ శ్రవిష్ఠా శ్రవణస్య తు । స్వభోగతో వియన్నాగాః షట్కృతిర్యమలాశ్వినః ।। 8.05 ।। రన్ధ్రాద్రయః క్రమాదేషాం విక్షేపాః స్వాదపక్రమాత్ । దిఙ్మాసవిషయాః సౌమ్యే యామ్యే పఞ్చ దిశో నవ ।। 8.06 ।। సౌమ్యే రసాః ఖం యామ్యే ఽగాః సౌమ్యే ఖార్కాస్త్రయోదశ । దక్షిణే రుద్రయమలాః సప్తత్రింశదథోత్తరే ।। 8.07 ।। యామ్యే ఽధ్యర్ధత్రికకృతా నవ సార్ధశరేషవః । ఉత్తరస్యాం తథా షష్టిస్త్రింశత్షట్త్రింశదేవ హి ।। 8.08 ।। దక్షిణే త్వర్ధభాగస్తు చతుర్వింశతిరుత్తరే । భాగాః షడ్వింశతిః ఖం చ దాస్రాదీనాం యథాక్రమమ్ ।। 8.09 ।। అశీతిభాగైర్యామ్యాయామగస్త్యో మిథునాన్తగః । వింశే చ మిథునస్యాంశే మృగవ్యాధో వ్యవస్థితః ।। 8.10 ।। విక్షేపో దక్షిణే భాగైః ఖార్ణవైః స్వాదపక్రమాత్ । హుతభుగ్బ్రహ్మహృదయౌ వృషే ద్వావింశభాగగౌ ।। 8.11 ।। అష్టాభిస్త్రింశతా చైవ విక్షిప్తావుత్తరేణ తౌ । గోలం లబ్ధ్వా పరీక్షేత విక్షేపం ధ్రువకం స్ఫుటమ్ ।। 8.12 ।। వృషే సప్తదశే భాగే యస్య యామ్యో ఽంశకద్వయాత్ । విక్షేపో ఽభ్యధికో భిన్ద్యాద్రోహిణ్యాః శకతం తు సః ।। 8.13 ।। గ్రహవద్ద్యునిశే భానాం కుర్యాద్దృక్కర్మ పూర్వవత్ । గ్రహమేలకవచ్ఛేషం గ్రహభుక్త్యా దినాని చ ।। 8.14 ।। ఏష్యో హీనే గృహే యోగో ధ్రువకాదధికే తతః । విపర్యయాద్వక్రగతే గ్రహే జ్ఞేయః సమాగమః ।। 8.15 ।। ఫాల్గున్యోర్భాద్రపదయోస్తథైవాషాఢయోర్ద్వయోః । విశాఖాశ్వినిసౌమ్యానాం యోగతారోత్తరా స్మృతా ।। 8.16 ।। పశ్చిమోత్తరతారాయా ద్వితీయా పశ్చిమే స్థితా । హస్తస్య యోగతారా సా శ్రవిష్ఠాయాశ్చ పశ్చిమా ।। 8.17 ।। జ్యేష్ఠాశ్రవణమైత్రాణాం బార్హస్పత్యస్య మధ్యమా । భరణ్యాగ్నేయపిత్ర్యాణాం రేవత్యాశ్చైవ దక్షిణా ।। 8.18 ।। రోహిణ్యాదిత్యమూలానాం ప్రాచీ సార్పస్య చైవ హి । యథా ప్రత్యవశేషాణాం స్థూలా స్యాద్యోగతారకా ।। 8.19 ।। పూర్వస్యాం బ్రహ్మహృదయాదంశకైః పఞ్చభిః స్థితః । ప్రజాపతిర్వృషాన్తే ఽసౌ సౌమ్యే ఽష్టత్రింశదంశకైః ।। 8.20 ।। అపాంవత్సస్తు చిత్రాయా ఉత్తరే ఽంశైస్తు పఞ్చభిః । బృహత్కిఞ్చిదతో భాగైరాపః షడ్భిస్తథోత్తరే ।। 8.21 ।। సూర్యసిద్ధాన్తః అధ్యాయః 9 అథోదయస్తమయయోః పరిజ్ఞానం ప్రకీర్త్యతే । దివాకరకరాక్రాన్తమూర్తినామప్లతేజసామ్ ।। 9.01 ।। సూర్యాదభ్యధికాః పశ్చాదస్తం జీవకుజార్జజాః । ఊనాః ప్రాగుదయం యాన్తి శుక్రజ్ఞౌ వక్రిణౌ తథా ।। 9.02 ।। ఊనా వివస్వతః ప్రాచ్యామస్తం చన్ద్రజ్ఞభార్గవాః । వ్రజన్త్యభ్యధికాః పస్చాదుదయం శీఘ్రయాయినః ।। 9.03 ।। సూర్యాస్తకాలికౌ పశ్చాత్ప్రాచ్యాముదయకాలికౌ । దివా చార్కగ్రహౌ కుర్యాద్దృక్కర్మాథ గ్రహస్య తు ।। 9.04 ।। తతో లగ్నాన్తరప్రాణాః కాలాంశాః షష్టిభాజితాః । ప్రతీచ్యాం షడ్భయుతయోస్తద్వల్లగ్నాన్తరాసవః ।। 9.05 ।। ఏకాదశామరేజ్యస్య తిథిసఙ్ఖ్యార్కజస్య చ । అస్తాంశా భూమిపుత్రస్య దశ సప్తాధికాస్తతః ।। 9.06 ।। పశ్చాదస్తమయో ఽష్టాభిరుదయః ప్రాఙ్మహత్తయా । ప్రాగస్తముదయః పశ్చాదల్పత్వాద్దశభిర్భృగోః ।। 9.07 ।। ఏవం బుధో ద్వాదశభిశ్చతుర్దశభిరంశకైః । వక్రీ శీఘ్రగతిశ్చార్కాత్కరోత్యస్త్మయోదయౌ ।। 9.08 ।। ఏభ్యో ఽధికైః కాలభాగైర్దృశ్యా న్యూనైరదర్శనాః । భవన్తి లోకే ఖచరా భానుభాగ్రస్తమూర్తయః ।। 9.09 ।। తత్కాలాంశాన్తరకలా భుక్త్యన్తరవిభాజితాః । దినాది తత్ఫలం లబ్ధం భుక్తియోగేన వక్రిణః ।। 9.10 ।। తల్లగ్నాసుహతే భుక్తీ అష్టాదశశతోద్ధృతే । స్యాతాం కాలగతీ తాభ్యాం దినాది గతగమ్యయోః ।। 9.11 ।। స్వాత్యగస్త్యమృగవ్యాధచిత్రాజ్యేష్ఠాః పునర్వసుః । అభిజిద్బ్రహ్మహృదయం త్రయోదశభిరంశకైః ।। 9.12 ।। హస్తశ్రవణఫాల్గున్యః శ్రవిష్టా రోహిణీమఘాః । చతుర్దశాంశకైర్దృశ్యా విశాఖాశ్వినిదైవతమ్ ।। 9.13 ।। కృత్తికామైత్రమూలాని సార్పం రౌద్రర్క్షమేవ చ । దృశ్యన్తే పఞ్చదశభిరాషాఢాద్ద్వితయం తథా ।। 9.14 ।। భరణీతిష్యసౌమ్యాని సౌక్ష్మ్యాత్త్రిఃసప్తకాంశకైః । శేషాణి సప్తదశభిర్దృశ్యాదృశ్యాని భాని తు ।। 9.15 ।। అష్టాదశశతాభ్యస్తా దృశ్యాంశాః స్వోదయాసుభిః । విభజ్య లబ్ధాః క్షేత్రాంశాస్తైర్దృశ్యాదృశ్యతాథవా ।। 9.16 ।। ప్రాగేషాముదయః పశ్చాదస్తో దృక్కర్మ పూర్వవత్ । గతైష్యదివసప్రాప్తిర్భానుభుక్త్యా సదైవ హి ।। 9.17 ।। అభిజిద్బ్రహ్మహృదయం స్వాతీవైష్ణవవాసవాః । అహిర్బుధ్న్యముదక్ష్థత్వాన్న లుప్యన్తే ఽర్కరశ్మిభిః ।। 9.18 ।। సూర్యసిద్ధాన్తః అధ్యాయః 10 ఉదయాస్తవిధిః ప్రాగ్వత్కర్తవ్యః శీతగోరపి । భాగైర్ద్వాదశభిః పశ్చాద్దృశ్యః ప్రాగ్యాత్యదృశ్యతామ్ ।। 10.01 ।। రవీన్ద్వోః షడ్భయుతయోః ప్రాగ్వల్లగ్నాన్తరాసవః । ఏకరాశౌ రవీన్ద్వోశ్చ కార్యా వివరలిప్తికాః ।। 10.02 ।। తన్నాడికాహతే భుక్తీ రవీన్ద్వోః షష్టిభాజితే । తత్ఫలాన్వితయోర్భూయః కర్తవ్యా వివరాసవః ।। 10.03 ।। ఏవం యావత్స్థిరీభూతా రవీన్ద్వోరన్తరాసవః । తైః ప్రాణైరస్తమేతీన్దుః శుక్లే ఽర్కాస్తమయాత్పరమ్ ।। 10.04 ।। భగణార్ధం రవేర్దత్త్వా కార్యాస్తద్వివరాసవః । తైః ప్రాణైః కృష్ణపక్షే తు శీతాంశురుదయం వ్రజేత్ ।। 10.05 ।। అర్కేన్ద్వోః క్రాన్తివిశ్లేషో దిక్షామ్యే యుతిరన్యథా । తజ్జ్యేన్దురర్కాద్యత్రాసౌ విజ్ఞేయా దక్షిణోత్తరా ।। 10.06 ।। మధ్యాహ్నేన్దుప్రభాకర్ణసఙ్గుణా యది సోత్తరా । తదార్కఘ్నాక్షజీవాయాం శోధ్యా యోజ్యా చ దక్షిణా ।। 10.07 ।। శేషం లమ్బజ్యయా భక్తం లబ్ధో బాహుః స్వదిఙ్ముఖః । కోటిః శఙ్కుస్తయోర్వర్గయుతేర్మూలం శ్రుతిర్భవేత్ ।। 10.08 ।। సూర్యోనశీతగోర్లిప్తాః శుక్లం నవశతోద్ధృతాః । చన్ద్రబిమ్బాఙ్గులాభ్యస్తం హృతం ద్వాదశభిః స్ఫుటమ్ ।। 10.09 ।। దత్త్వార్కసంజ్ఞితం బిన్దుం తతో బాహుం స్వదిఙ్ముఖమ్ । తతః పశ్చాన్ముఖీ కోటిం కర్ణం కోట్యగ్రమధ్యగమ్ ।। 10.10 ।। కోటికర్ణయుతాద్బిన్దోర్బిమ్బం తాత్కాలికం లిఖేత్ । కర్ణసూత్రేణ దిక్షిద్ధిం ప్రథమం పరికల్పయేత్ ।। 10.11 ।। శుక్లం కర్ణేన తద్బిమ్బయోగాదన్తర్ముఖం నయేత్ । శుక్లాగ్రయామ్యోత్తరయోర్మధ్యే మత్స్యౌ ప్రసాధయేత్ ।। 10.12 ।। తన్మద్ఖ్యసూత్రసంయోగాద్బిన్దుత్రిస్పృగ్లిఖేద్ధనుః ।। ప్రాగ్బిమ్బం యాదృగేవ స్యాత్తాదృక్తత్ర దినే శశీ ।। 10.13 ।। కోట్యా దిక్సాధనాత్తిర్యక్షూత్రాన్తే శృఙ్గమున్నతమ్ । దర్శయేదున్నతాం కోటిం కృత్వా చన్ద్రస్య సాకృతిః ।। 10.14 ।। కృష్ణే షడ్భయుతం సూర్యం విశోధ్యేన్దోస్తథాసితమ్ । దద్యాద్వామం భుజం తత్ర పశ్చిమం మణ్డలం విధోః ।। 10.15 ।। సూర్యసిద్ధాన్తః అధ్యాయః 11 ఏకాయనగతౌ స్యాతాం సూర్యచన్ద్రమసౌ యదా । తద్యుతౌ మణ్డలే క్రాన్త్యోస్తుల్యత్వే వైధృతాభిధః ।। 11.01 ।। విపరీతాయనగతౌ చన్ద్రార్కౌ క్రాన్తిలిప్తికా । సమాస్తదా వ్యతీపాతో భగణార్ధే తయోర్యుతౌ ।। 11.02 ।। తుల్యాంశుజాలసమ్పర్కాత్తయోస్తు ప్రవహాహతః । తద్దృక్క్రోధభవో వహ్నిర్లోకాభావాయ జాయతే ।। 11.03 ।। వినాశయతి పాతో ఽస్మిన్లోకానామసకృద్యతః । వ్యతీపాతః ప్రసిద్ధో ఽయం సఞ్జ్ఞాభేదేన వైధృతః ।। 11.04 ।। స కృష్ణో దారుణవపుర్లోహితాక్షో మహోదరః । సర్వానిష్టకరో రౌద్రో భూయో భూయః ప్రజాయతే ।। 11.05 ।। భాస్కరేన్ద్వోర్భచక్రాన్తశ్చక్రార్ధావధిసంస్థయోః । దృక్తుల్యసాధితాంశాదియుక్తయోః స్వావపక్రమౌ ।। 11.06 ।। అథౌజపదగస్యేన్దోః క్రాన్తిర్విక్షేపసంస్కృతా । యది స్యాదధికా భానోః క్రాన్తేః పాతో గతస్తదా ।। 11.07 ।। ఊనా చేత్స్యాత్తదా భావీ వామం యుగ్మపదస్య చ । పదాన్యత్వం విధోః క్రాన్తివిక్షేపాచ్చేద్విశుధ్యతి ।। 11.08 ।। క్రాన్త్యోర్జ్యే త్రిజ్యయాభ్యస్తే పరక్రాన్తిజ్యయోద్ధృతే । తచ్చాపాన్తరమర్ధం వా యోజ్యం భావిని శీతగౌ ।। 11.09 ।। శోధ్యం చన్ద్రాద్గతే పాతే తత్సూర్యగతితాడితమ్ । చన్ద్రభుక్త్యా హృతం భానౌ లిప్తాది శశివత్ఫలమ్ ।। 11.10 ।। తద్వచ్ఛశాఙ్కపాతస్య ఫలం దేయం విపర్యయాత్ । కర్మైతదసకృత్తావద్యావద్క్రాన్తీ సమే తయోః ।। 11.11 ।। క్రాన్త్యోః సమత్వే పాతో ఽథ ప్రక్షిప్తాంశోనితే విధౌ । హీనే ఽర్ధరాత్రికాద్యాతో భావీ తాత్కాలికే ఽధికే ।। 11.12 ।। స్థిరీకృతార్ధరాత్రేన్ద్వోర్ద్వయోర్వివరలిప్తికాః । షష్టిఘ్న్యశ్చన్ద్రభుక్త్యాప్తాః పాతకాలస్య నాడికాః ।। 11.13 ।। రవీన్దుమానయోగార్ధం షష్ట్యా సఙ్గుణ్య భాజయేత్ । తయోర్భుక్త్యన్తరేణాప్తం స్థిత్యర్ధం నాడికాది తత్ ।। 11.14 ।। పాతకాలః స్ఫుటో మధ్యః సో ఽపి స్థిత్యర్ధవర్జితః । తస్య సమ్భవకాలః స్యాత్తత్సంయుక్తో ఽన్త్యసాంజ్ఞితః ।। 11.15 ।। ఆద్యన్తకాలయోర్మధ్యః కాలో జ్ఞేయో ఽతిదారుణః । ప్రజ్వలజ్జ్వలనాకారః సర్వకర్మసు గర్హితః ।। 11.16 ।। ఏకాయనగతం యావదర్కేన్ద్వోర్మణ్డలాన్తరమ్ । సమ్భవస్తావదేవాస్య సర్వకర్మవినాశకృత్ ।। 11.17 ।। స్నానదానజపశ్రాద్ధవ్రతహోమాదికర్మభిః । ప్రాప్యత సుమహచ్ఛ్రేయస్తత్కాలజ్ఞానతస్తథా ।। 11.18 ।। రవీన్ద్వోస్తుల్యతా క్రాన్త్యోర్విషువత్సన్నిధౌ యదా । ద్విర్భవేద్ధి తదా పాతః స్యాదభావో విపర్యయాత్ ।। 11.19 ।। శసాఙ్కార్కయుతేర్లిప్తా భభోగేన విభాజితాః । లబ్ధం సప్తదశాన్తో ఽన్యో వ్యతీపాతస్తృతీయకః ।। 11.20 ।। సార్పేన్ద్రపౌష్ణ్యధిష్ణ్యానామన్త్యాః పాదా భసన్ధయః । తదగ్రభేష్వాద్యపాదో గణ్డాన్తం నామ కీర్త్యతే ।। 11.21 ।। వ్యతీపాతత్రయం ఘోరం గణ్డాన్తత్రితయం తథా । ఏతద్భసన్ధిత్రితయం సర్వకర్మసు వర్జయేత్ ।। 11.22 ।। ఇత్యేతత్పరమం పుణ్యం జ్యోతిషాం చరితం హితమ్ । ర్హస్యం మహదాఖ్యాతం కిమన్యచ్ఛ్రోతుమిచ్ఛసి ।। 11.23 ।। సూర్యసిద్ధాన్తః అధ్యాయః 12 అథార్కాంశసముద్భూతం ప్రణిపత్య కృతాఞ్జలిః । భక్త్యా పరమయాభ్యర్చ్య పప్రచ్ఛేదం మయాసురః ।। 12.01 ।। భగవన్కిమ్ప్రమాణా భూః కిమాకారా కిమాశ్రయా । కింవిభాగా కథం చాత్ర సప్తపాతాలభూమయః ।। 12.02 ।। అహోరాత్రవ్యవస్థాం చ విదధాతి కథం రవిః । కథం పర్యేతి వసుధాం భువనాని విభావయన్ ।। 12.03 ।। దేవాసురాణామన్యోన్యమహోరాత్రం విపర్యయాత్ । కిమథ తత్కథం వా స్యాద్భానోర్భగణపూరణాత్ ।। 12.04 ।। పిత్ర్యం మాసేన భవతి నాడీషష్ట్యా తు మానుషమ్ । తదేవ కిల సర్వత్ర న భవేత్కేన హేతునా ।। 12.05 ।। దినాబ్దమాసహోరాణామధిపా న సమాః కుతః । కథం పర్యేతి భగణః సగ్రహో ఽయం కిమాశ్రయః ।। 12.06 ।। భూమేరుపర్యుపర్యూర్ధ్వాః కిముత్సేధాః కిమన్తరాః । గ్రహర్క్షకక్షాః కింమాత్రాః స్థితాః కేన క్రమేణ తాః ।। 12.07 ।। గ్రీష్మే తీవ్రకరో భానుర్న హేమన్తే తథావిధః । కియతీ తత్కరప్రాప్తిర్మానాని కతి కిం చ తైః ।। 12.08 ।। ఏవం మే సంశయం ఛిన్ధి భగవన్భూతభావన । అన్యో న త్వాం ఋతే ఛేత్తా విద్యతే సర్వదర్శివాన్ ।। 12.09 ।। ఇతి భక్త్యోదితం శ్రుత్వా మయోక్తం వాక్యమస్య హి । రహస్యం పరమధ్యాయం తతః ప్రాహ పునః స తమ్ ।। 12.10 ।। శృణుష్వైకమనా భూత్వా గుహ్యమధ్యాత్మ సంజ్ఞితమ్ । ప్రవక్ష్యామ్యతిభక్తానాం నాదేయం విద్యతే మమ ।। 12.11 ।। వాసుదేవః పరం బ్రహ్మ తన్మూర్తిః పురుషః పరః । అవ్యక్తో నిర్గుణః శాన్తః పఞ్చవింశాత్పరో ఽవ్యయః ।। 12.12 ।। ప్రకృత్యన్తర్గతో దేవో బహిరన్తశ్చ సర్వగః । సఙ్కర్షణో ఽపః సృష్ట్వాదౌ తాసు వీర్యమవాసృజత్ ।। 12.13 ।। తదణ్డమభవద్ధైమం సర్వత్ర తమసావృతమ్ । తత్రానిరుద్ధః ప్రథమం వ్యక్తీభూతః సనాతనః ।। 12.14 ।। హిరణ్యగర్భో భగవానేష ఛన్దసి పఠ్యతే । ఆదిత్యో హ్యాదిభూతత్వాత్ప్రసూత్యా సూర్య ఉచ్యతే ।। 12.15 ।। పరం జ్యోతిస్తమః పారే సూర్యో ఽయం సవితేతి చ । పర్యేతి భువనానేష భావయన్భూతభావనః ।। 12.16 ।। ప్రకాశాత్మా తమోహన్తా మహానిత్యేష విశ్రుతః । ఋచో ఽస్య మణ్డలం సామాన్యుస్త్రామూర్తిర్యజూంషి చ ।। 12.17 ।। త్రయీమహో ఽయం భగవాణ్ కాలాత్మా కాలకృద్విభుః । సర్వాత్మా సర్వగః సూక్ష్మః సర్వమస్మిన్ప్రతిష్ఠితమ్ ।। 12.18 ।। రథే విశ్వమయే చక్రం కృత్వా సంవత్సరాత్మకమ్ । ఛన్దాంస్యశ్వాః సప్త యుక్తాః పర్యటత్యేష సర్వదా ।। 12.19 ।। త్రిపాదమమృతం గుహ్యం పాదో ఽయం ప్రకటో ఽభవత్ । సో ఽహఙ్కారం జగత్సృష్ట్యై బ్రహ్మాణమసృజత్ప్రభుః ।। 12.20 ।। తస్మై వేదాన్వరాన్దత్త్వా సర్వలోకపితామహమ్ । ప్రతిష్ఠాప్యాణ్డమధ్యే ఽథ స్వయం పర్యేతి భావయన్ ।। 12.21 ।। అథ సృష్ట్యాం మనశ్చక్రే బ్రహ్మాహఙ్కారమూర్తిభృత్ । మనసశ్చన్ద్రమా జజ్ఞే సూర్యో ఽక్ష్ణోస్తేజసాం నిధిః ।। 12.22 ।। మనసః ఖం తతో వాయురగ్నిరాపో ధరా క్రమాత్ । గుణైకవృద్ధ్యా పఞ్చైవ మహాభూతాని జజ్ఞిరే ।। 12.23 ।। అగ్నీషోమౌ భానుచన్ద్రౌ తతస్త్వఙ్గారకాదయః । తేజోభూఖామ్బువాతేభ్యః క్రమశః పఞ్చ జజ్ఞిరే ।। 12.24 ।। పునర్ద్వాదశధాత్మానం వ్యభజద్రాశిసఞ్జ్ఞకమ్ । నక్షత్రరూపిణం భూయః సప్తవింశాత్మకం వశీ ।। 12.25 ।। తతశ్చరాచరం విశ్వం నిర్మమే దేవపూర్వకమ్ । ఊర్ధ్వమధ్యాధరేభ్యో ఽథ స్రోతోభ్యః ప్రకృతీః సృజన్ ।। 12.26 ।। గుణకర్మవిభాగేన సృష్ట్వా ప్రాగ్వదనుక్రమాత్ । విభాగం కల్పయామాస యథాస్వం వేదదర్శనాత్ ।। 12.27 ।। గ్రహనక్షత్రతారానాం భూమేర్విశ్వస్య వా విభుః । దేవాసురమనుష్యాణాం సిద్ధానాం చ యథాక్రమమ్ ।। 12.28 ।। బ్రహ్మాణ్డమేతత్సుషిరం తత్రేదం భూర్భువాదికమ్ । కటాహద్వితయస్యేవ సమ్పుటం గోలకాకృతి ।। 12.29 ।। బ్రహ్మాణ్డమధ్యే పరిధిర్వ్యోమకక్షాభిధీయతే । తన్మధ్యే భ్రమణం భానామధో ఽధః క్రమశస్తథా ।। 12.30 ।। మన్దామరేజ్యభూపుత్రసూర్యశుక్రేన్దుజేన్దవః । పరిభ్రమన్త్యధోఽధఃస్థాః సిద్ధవిద్యాధరా ఘనాః ।। 12.31 ।। మధ్యే సమన్తాదణ్డస్య భూగోలో వ్యోమ్ని తిష్ఠతి । బిభ్రానః పరమాం శక్తిం బ్రహ్మణో ధారణాత్మకామ్ ।। 12.32 ।। తదన్తరపుటాః సప్త నాగాసురసమాశ్రయాః । దివ్యౌషధిరసోపేతా రమ్యాః పాతాలభూమయః ।। 12.33 ।। అనేకరత్ననిచయో జామ్బూనదమయో గిరిః । భూగోలమధ్యగో మేరురుభయత్ర వినిర్గతః ।। 12.34 ।। ఉపరిష్టాత్స్థితాస్తస్య సేన్ద్రా దేవా మహర్షయః । అధస్తాదసురాస్తద్వద్ద్విషన్తో ఽన్యోన్యమాశ్రితాః ।। 12.35 ।। తతః సమన్తాత్పరిధిః క్రమేణాయం మహార్ణవః । మేఖలేవ స్థితో ధాత్ర్యా దేవాసురవిభాగకృత్ ।। 12.36 ।। సమన్తాన్మేరుమధ్యాత్తు తుల్యభాగేషు తోయధేః । ద్వీపిషు దిక్షు పూర్వాదినగర్యో దేవనిర్మితాః ।। 12.37 ।। భూవృత్తపాదే పూర్వస్యాం యమకోటీతి విశ్రుతా । భద్రాశ్వవర్షే నగరీ స్వర్ణప్రాకారతోరణా ।। 12.38 ।। యామ్యాయాం భారతే వర్షే లఙ్కా తద్వన్మహాపురీ । పశ్చిమే కేతుమాలాఖ్యే రోమకాఖ్యా ప్రకీర్తితా ।। 12.39 ।। ఉదక్సిద్ధపురీ నామ కురువర్షే ప్రకీర్తితా । తస్యాం సిద్ధా మహాత్మానో నివసన్తి గతవ్యథాః ।। 12.40 ।। భూవృత్తపాదవివరాస్తాశ్చాన్యోన్యం ప్రతిష్ఠితాః । తాభ్యశ్చోత్తరగో మేరుస్తావానేవ సురాశ్రయః ।। 12.41 ।। తాసాముపరిగో యాతి విషువస్థో దివాకరః । న తాసు విషువచ్ఛాయా నాక్షస్యోన్నతిరిష్యతే ।। 12.42 ।। మేరోరుభయతో మధ్యే ధ్రువతారే నభః స్థితే । నిరక్షదేశసంస్థానాముభయే క్షితిజాశ్రయే ।। 12.43 ।। అతో నాక్షత్రోచ్ఛ్రయస్తాసు ధ్రువయోః క్షితిజస్థయోః । నవతిర్లమ్బకాంశాస్తు మేరావక్షాంశకాస్తథా । 12.44 ।। మేషాదౌ దేవభాగస్థే దేవానాం యాతి దర్శనమ్ । అసురాణాం తులాదౌ తు సూర్యస్తద్భాగసఞ్చరః ।। 12.45 ।। అత్యాసన్నతయా తేన గ్రీష్మే తీవ్రకరా రవేః । దేవభాగే సురాణాం తు హేమన్తే మన్దతాన్యథా ।। 12.46 ।। దేవాసురా విషువతి క్షితిజస్థం దివాకరమ్ । పశ్యన్త్యన్యోన్యమేతేషాం వామసవ్యే దినక్షపే ।। 12.47 ।। మేషాదావుదితః సూర్యస్త్రీన్రాశీనుదగుత్తరమ్ । సఞ్చరన్ప్రాగహర్మధ్యం పూరయేన్మేరువాసినామ్ ।। 12.48 ।। కర్క్యాదీన్సఞ్చరంశ్తద్వదహ్నః పశ్చార్ధమేవ సః ।(కర్కాదీన్) తులాదీంస్త్రీన్మృగాదీంశ్చ తద్వదేవ సురద్విషామ్ ।। 12.49 ।। అతో దినక్షపే తేషామన్యోన్యం హి విపర్యయాత్ । అహోరాత్రప్రమాణం చ భానోర్భగణపూరణాత్ ।। 12.50 ।। దినక్షపార్ధమేతేషామయనాన్తే విపర్యయాత్ । ఉపర్యాత్మానమన్యోన్యం కల్పయన్తి సురాసురాః ।। 12.51 ।। అన్యే ఽపి సమసూత్రస్థా మన్యన్తే ఽధః పరస్పరమ్ । భద్రాశ్వకేతుమాలస్థా లఙ్కాసిద్ధపురాశ్రితాః ।। 12.52 ।। సర్వత్రైవ మహీగోలే స్వస్థానముపరి స్థితమ్ । మన్యన్తే ఖే యతో గోలస్తస్య క్వోర్ధవం క్వ వాధః ।। 12.53 ।। అల్పకాయతయా లోకాః స్వస్థానాత్సర్వతో ముఖమ్ । పశ్యన్తి వృత్తామప్యేతాం చక్రాకారాం వసున్ధరామ్ ।। 12.54 ।। సవ్యం భ్రమతి దేవానామపసవ్యం సురద్విషామ్ । ఉపరిష్టాద్భగోలో ఽయం వ్యక్షే పశ్చాన్ముఖః సదా ।। 12.55 ।। అతస్తత్ర దినం త్రింశన్నాడికం శర్వదీ తథా । హానివృద్ధీ సదా వామం సురాసురవిభాగయోః ।। 12.56 ।। మేషాదౌ తు సదా వృద్ధిరుదగుత్తరతో ఽధికా । దేవాంశే చ క్షపాహానిర్విపరీతం తథాసురే ।। 12.57 ।। తులాదౌ ద్యునిశోర్వామం క్షయవృద్ధీ తయోరుభే । దేశక్రాన్తివశాన్నిత్యం తద్విజ్ఞానం పురోదితమ్ ।। 12.58 ।। భూవృత్తం క్రాన్తిభాగఘ్నం భగణాంశవిభాజితమ్ । అవాప్తయోజనైరర్కో వ్యక్షాద్యాత్యుపరిస్థితః ।। 12.59 ।। పరమాపక్రమాదేవం యోజనాని విశోధయేత్ । భూవృత్తపాదాచ్ఛేషాణి యాని స్యుర్యోజనాని తైః ।। 12.60 ।। అయనాన్తే విలోమేన దేవాసురవిభాగయోః । నాడీషష్ట్యా సకృదహర్నిశాప్యస్మిన్సకృత్తథా ।। 12.61 ।। తదన్తరే ఽపి షష్ట్యన్తే క్షయవృద్ధీ అహర్నిశోః । పరతో విపరీతో ఽయం భగోలః పరివర్తతే ।। 12.62 ।। ఊనే భూవృత్తపాదే తు ద్విజ్యాపక్రమయోజనైః । ధనుర్మృగస్థః సవితా దేవభాగే న దృశ్యతే ।। 12.63 ।। తథా చాసురభాగే తు మిథునే కర్కటే స్థితః । నష్టచ్ఛాయా మహీవృత్తపాదే దర్శనమాదిశేత్ ।। 12.64 ।। ఏకజ్యాపక్రమానీతైర్యోజనైః పరివర్జితే । భూమికక్షాచతుర్థాంశే వ్యక్షాచ్ఛేషైస్తు యోజనైః ।। 12.65 ।। ధనుర్మృగాలికుమ్భేషు సంస్థితో ఽర్కో న దృశ్యతే । దేవభాగే ఽసురాణాం తు వృషాద్యే భచతుష్టయే ।। 12.66 ।। మేరౌ *మేషాదిచక్రార్ధే దేవాః పశ్యన్తి భాస్కరమ్ ।(చకార్ధే) సకృదేవోదితం తద్వదసురాశ్చ తులాదిగమ్ ।। 12.67 ।। భూమణ్డలాత్పఞ్చదశే భాగే దేవే ఽథ వాసురే । ఉపరిష్టాద్వ్రజత్యర్కః సౌమ్యయామ్యాయనాన్తగః ।। 12.68 ।। తదన్తరాలయోశ్చ్ఛాయా యామ్యోదక్సమ్భవత్యపి । మేరోరభిముఖం యాతి పరతః స్వవిభాగయోః ।। 12.69 ।। భద్రాశ్వోపరిగః కుర్యాద్భారతే తూదయం రవిః । రాత్ర్యర్ధం కేతుమాలే తు కురావస్తమయం తదా ।। 12.70 ।। భారతాదిషు వర్షేషు తద్వదేవ పరిభ్రమన్ । మధ్యోదయార్ధరాత్ర్యస్తకాలాన్కుర్యాత్ప్రదక్షిణమ్ ।। 12.71 ।। ధ్రువోన్నతిర్భచక్రస్య నతిర్మేరుం ప్రయాస్యతః । నిరక్షాభిముఖం యాతుర్విపరీతే నతోన్నతే ।। 12.72 ।। భచక్రం ధ్రువయోర్బద్ధమాక్షిప్తం ప్రవహానిలైః । పర్యేత్యజస్రం తన్నద్ధా గ్రహకక్షా యథాక్రమమ్ ।। 12.73 ।। సకృదుద్గతమబ్దార్ధం పశ్యన్త్యర్కం సురాసురాః । పితరః శశిగాః పక్షం స్వదినం చ నరా భువి ।। 12.74 ।। ఉపరిష్టస్య మహతీ కక్షాల్పాధఃస్థితస్య చ ।(ఉపరిష్ఠస్య) మహత్యా కక్షయా భాగా మహాన్తో ఽల్పాస్తథాల్పయా ।। 12.75 ।। కాలేనాల్పేన భగణం భుఙ్క్తే ఽల్పభ్రమణాశ్రితః । గ్రహః కాలేన మహతా మణ్డలే మహతి భ్రమన్ ।। 12.76 ।। స్వల్పయాతో బహూన్భుఙ్క్తే భగణాన్శీతదీధితిః । మహత్యా కక్షయా గచ్ఛన్తతః స్వల్పం శనైశ్చరః ।। 12.77 ।। మన్దాదధః క్రమేణ స్యుశ్చతుర్థా దివసాధిపాః । వర్షాధిపతయస్తద్వత్తృతీయాశ్చ ప్రకీర్తితాః ।। 12.78 ।। ఊర్ధ్వక్రమేణ శశినో *మాసానామధిపాః స్మృతాః ।(మసానామ్) హోరేశాః సూర్యతనయాదధోఽధః క్రమశస్తథా ।। 12.79 ।। భవేద్భకక్షా తీక్ష్ణాంశోర్భ్రమణం షష్టితాడితమ్ । సర్వోపరిష్టాద్భ్రమతి యోజనైస్తైర్భమణ్డలమ్ ।। 12.80 ।। కల్పోక్తచన్ద్రభగణా గుణితాః శశికక్షయా । ఆకాశకక్షా సా జ్ఞేయా కరవ్యాప్తిస్తథా రవేః ।। 12.81 ।। సైవ యత్కల్పభగణైర్భక్తా తద్భ్రమణం భవేత్ । కువాసరైర్విభజ్యాహ్నః సర్వేషాం ప్రాగ్గతిః స్మృతా ।। 12.82 ।। భుక్తియోజనజా సఙ్ఖ్యా సేన్దోర్భ్రమణసఙ్గుణా । స్వకక్షాప్తా తు సా తస్య తిథ్యాప్తా గతిలిప్తికా ।। 12.83 ।। కక్షా భూకర్ణగుణితా మహీమణ్డలభాజితా । తత్కర్ణా భూమికర్ణోనా గ్రహోచ్చ్యం స్వం దలీకృతాః ।। 12.84 ।। ఖత్రయాబ్ధిద్విదహనాః కక్షా తు హిమదీధితేః ।(32430 జ్ఞశీఘ్రస్యాఙ్కఖద్విత్రిత్కృతశూన్యేన్దవస్తథా ।।(1043209) 12.85 ।। శుక్రశీఘ్రస్య సప్తాగ్నిరసాబ్ధిరసషడ్యమాః ।(2664637) తతో ఽర్కబుధశుక్రాణాం ఖఖార్థైకసురార్ణవాః ।।(4331500) 12.86 ।। కుజస్యాప్యఙ్కశూన్యాఙ్కషడ్వేదైకభుజఙ్గమాః ।(8146909) చన్ద్రోచ్చస్య కృతాష్టాబ్ధివసుద్విత్ర్యష్టవహ్నయః ।।(38328484) 12.87 ।। కృతర్తుమునిపఞ్చాద్రిగుణేన్దువిషయా గురోః ।(51375764) స్వర్భానోర్వేదతర్కాష్టద్విశైలార్థఖకుఞ్జరాః ।।(80572864) 12.88 ।। పఞ్చవాణాక్షినాగర్తురసాద్ర్యర్కాః శనేస్తతః ।(127668255) భానాం రవిఖశూన్యాఙ్కవసురన్ధ్రశరాశ్వినః ।।(25980012) 12.89 ।। ఖవ్యోమఖత్రయఖసాగ్రషట్కనాగవ్యోమాష్టశూన్యయమరూపనగాష్టచన్ద్రాః ।(18712080864000000) బ్రహ్మాణ్డసమ్పుటపరిభ్రమణం సమన్తాదభ్యన్తరే దినకరస్య కరప్రసారః ।। 12.90 ।। సూర్యసిద్ధాన్తః అధ్యాయః 13 అథ గుప్తే శుచౌ దేశే స్నాతః శుచిరలఙ్కృతః । సమ్పూజ్య భాస్కరం భక్త్యా గ్రహాన్భాన్యథ గుహ్యకాన్ ।। 13.01 ।। పారమ్పర్యోపదేశేన యథాజ్ఞానం గురోర్ముఖాత్ । ఆచార్యః శిష్యబోధార్థం సర్వం ప్రత్యక్షదర్శివాన్ ।। 13.02 ।। భూభగోలస్య రచనాం కుర్యాదాశ్చర్యకారిణీమ్ । అభీష్టం పృథివీగోలం కారయిత్వా తు దారవమ్ ।। 13.03 ।। దణ్డం తన్మధ్యగం మేరోరుభయత్ర వినిర్గతమ్ । ఆధారకక్షాద్వితయం కక్షా వైషువతీ తథా ।। 13.04 ।। భగణాంశాఙ్గులైః కార్యా దలితైస్తిస్ర ఏవ తాః । స్వాహోరాత్రార్ధకర్ణైశ్చ తత్ప్రమాణానుమానతః ।। 13.05 ।। క్రాన్తివిక్షేపభాగైశ్చ దలితైర్దక్షిణోత్తరైః । స్వైః స్వైరపక్రమైస్తిస్రో మేషాదీనామపక్రమాత్ ।। 13.06 ।। కక్షాః ప్రకల్పయేత్తాశ్చ కర్క్యాదీనాం విపర్యయాత్ । తద్వత్తిస్రస్తులాదీనాం మృగాదీనాం విలోమతః ।। 13.07 ।। యామ్యగోలాశ్రితాః కార్యాః కక్షాధారాద్ద్వయోరపి । యామ్యోదగ్గోలసంస్థానాం భానామభిజితస్తథా ।। 13.08 ।। సప్తర్షీణామగస్త్యస్య బ్రహ్మాదీనాం చ కల్పయేత్ । మధ్యే వైషువతీ కక్షా సర్వేషామేవ సంస్థితా ।। 13.09 ।। తదాధారయుతేరూర్ధ్వమయనే విషువద్వయమ్ । విషువత్స్థానతో భాగైః స్ఫుటైర్భగణసఞ్చరాత్ ।। 13.10 ।। క్షేత్రాణ్యేవమజాదీనాం తిర్యగ్జ్యాభిః ప్రకల్పయేత్ । అయనాదయనం చైవ కక్షా తిర్యక్తథాపరా ।। 13.11 ।। క్రాన్తిసఞ్జ్ఞా తయా సూర్యః సదా పర్యేతి భాసయన్ । చన్ద్రాద్యాశ్చ స్వకైః పాతైరపమణ్డలమాశ్రితైః ।। 13.12 ।। తతో ఽపకృష్టా దృశ్యన్తే విక్షేపాన్తేష్వపక్రమాత్ । ఉదయక్షితిజే లగ్నమస్తం గచ్ఛచ్చ తద్వశాత్ ।। 13.13 ।। లఙ్కోదయైర్యథాసిద్ధం ఖమధ్యోపరి మధ్యమమ్ । మధ్యక్షితిజయోర్మధ్యే యా జ్యా సాన్త్యాభిధీయతే ।। 13.14 ।। జ్ఞేయా చరదలజ్యా చ విషువత్క్షితిజాన్తరమ్ । కృత్వోపరి స్వకం స్థానం మధ్యే క్షితిజమణ్డలమ్ ।। 13.15 ।। వస్త్రచ్ఛన్నం బహిస్చాపి లోకాలోకేన వేష్టితమ్ । అమృతస్రావయోగేన కాలభ్రమణసాధనమ్ ।। 13.16 ।। తుఙ్గబీజసమాయుక్తం గోలయన్త్రం ప్రసాధయేత్ । గోప్యమేతత్ప్రకాశోక్తం సర్వగమ్యం భవేదిహ ।। 13.17 ।। తస్మాద్గురూపదేశేన రచయేద్గోలముత్తమమ్ । యుగే యుగే సముచ్ఛిన్నా రచనేయం వివస్వతః ।। 13.18 ।। ప్రసాదాత్కస్యచిద్భూయః ప్రాదుర్భవతి కామతః । కాలసంసాధనార్థాయ తథా యన్త్రాణి సాధయేత్ ।। 13.19 ।। ఏకాకీ యోజయేద్బీజం యన్త్రే విస్మయకారిణి । శఙ్కుయష్టిధనుశ్చక్రైశ్ఛాయాయన్త్రైరనేకధా ।। 13.20 ।। గురూపదేశాద్విజ్ఞేయం కాలజ్ఞానమతన్ద్రితైః । తోయయన్త్రకపాలాద్యైర్మయూరనరవానరైః ।। ససూత్రరేణుగర్భైశ్చ సమ్యక్కాలం ప్రసాధయేత్ ।। 13.21 ।। పారదారామ్బుసూత్రాణి శుల్వతైలజలాని చ । బీజాని పాంసవస్తేషు ప్రయోగాస్తే ఽపి దుర్లభాః ।। 13.22 ।। తాంరపాత్రమధశ్ఛిద్రం న్యస్తం కుణ్డే ఽమలామ్భసి । షష్టిర్మజ్జత్యహోరాత్రే స్ఫుటం యన్త్రం కపాలకమ్ ।। 13.23 ।। నరయన్త్రం తథా సాధు దివా చ విమలే రవౌ । ఛాయాసంసాధనైః ప్రోక్తం కాలసాధనముత్తమమ్ ।। 13.24 ।। గ్రహనక్షత్రచరితం జ్ఞాత్వా గోలం చ తత్త్వతః । గ్రహలోకమవాప్నోతి పర్యాయేణాత్మవాన్నరః ।। 13.25 ।। సూర్యసిద్ధాన్తః అధ్యాయః 14 బ్రాహ్మం దివ్యం తథా పిత్ర్యం ప్రాజాపత్యం గురోస్తథా । సౌరం చ సావనం చాన్ద్రమార్క్షం మానాని వై నవ ।। 14.01 ।। చతుర్భిర్వ్యవహారో ఽత్ర సౌరచాన్ద్రార్క్షసావనైః । బార్హస్పత్యేన షష్ట్యబ్దం జ్ఞేయం నాన్యైస్తు నిత్యశః ।। 14.02 ।। సౌరేణ ద్యునిశోర్మానం షడశీతిముఖాని చ । అయనం విషువచ్చైవ సంక్రాన్తేః పుణ్యకాలతా ।। 14.03 ।। తులాది షడశీత్యహ్నాం షడశీతిముఖం క్రమాత్ । తచ్చతుష్టయమేవ స్యాద్ద్విస్వభావేషు రాశిషు ।। 14.04 ।। షడ్వింశే ధనుషో భాగే ద్వావింశే నిమిషస్య చ । మిథునాష్టాదశే భాగే కన్యాయాస్తు చతుర్దశ ।। 14.05 ।। తతః శేషాణి కన్యాయా యాన్యహాని తు షోడశ । క్రతుభిస్తాని తుల్యాని పితౄణాం దత్తమక్షయమ్ ।। 14.06 ।। భచక్రనాభౌ విషువద్ద్వితయం సమసూత్రగమ్ । అయనద్వితయం చైవ చతస్రః ప్రథితాస్తు తాః ।। 14.07 ।। తదన్తరేషు సంక్రాన్తిద్వితయం ద్వితయం పునః । నైరన్తర్యాత్తు సంక్రాన్తేర్జ్ఞేయం విష్ణుపదీద్వయమ్ ।। 14.08 ।। భానోర్మకరసఙ్క్రాన్తేః షణ్మాసా ఉత్తరాయణమ్ । కర్క్యాదేస్తు తథైవ స్యాత్షణ్మాసా దక్షిణాయనమ్ ।। 14.09 ।। ద్విరాశినాథ ఋతవస్తతో ఽపి శిశిరాదయః । మేషాదయో ద్వాదశైతే మాసాస్తైరేవ వత్సరః ।। 14.10 ।। అర్కమానకలాః షష్ట్యా గుణితా భుక్తిభాజితాః । తదర్ధనాడ్యః సఙ్క్రాన్తేరర్వాక్పుణ్యం తథా పరే ।। 14.11 ।। అర్కాద్వినిఃసృతః ప్రాచీం యద్యాత్యహరహః శశీ । తచ్చాన్ద్రమానమంశైస్తు జ్ఞేయా ద్వాదశభిస్తిథిః ।। 14.12 ।। తిథిః కరణముద్వాహః క్షౌరం సర్వక్రియాస్తథా । వ్రతోపవాసయాత్రాణాం క్రియా చాన్ద్రేణ గృహ్యతే ।। 14.13 ।। త్రింశతా తిథిభిర్మాసశ్చాన్ద్రః పిత్ర్యమహః స్మృతమ్ । నిశా చ మాసపక్షాన్తౌ తయోర్మధ్యే విభాగతః ।। 14.14 ।। భచక్రభ్రమణం నిత్యమ్ నాక్షత్రం దినముచ్యతే । నక్షత్రనామ్నా మాసాస్తు జ్ఞేయాః పర్వాన్తయోగతః ।। 14.15 ।। కార్తిక్యాదిషు సంయోగే కృత్తికాది ద్వయం ద్వయమ్ । అన్త్యోపాన్త్యౌ పఞ్చమశ్చ త్రిధా మాసత్రయం స్మృతమ్ ।। 14.16 ।। వైశాఖాదిషు కృష్ణే చ యోగః పఞ్చదశే తిథౌ । కార్త్తికాదీని వర్షాణి గురోరస్తోదయాత్తథా ।। 14.17 ।। ఉదయాదుదయం భానోః సావనం తత్ప్రకీర్తితమ్ । సావనాని స్యుర్*ఏతేన యజ్ఞకాలవిధిస్తు తైః ।।(ఏతన) 14.18 ।। సూతకాదిపరిచ్ఛేదో దినమాసాబ్దపాస్తథా । మధ్యమా గ్రహభుక్తిస్తు సావనేనైవ గృహ్యతే ।। 14.19 ।। సురాసురాణామన్యోన్యమహోరాత్రం విపర్యయాత్ । యత్ప్రోక్తం తద్భవేద్దివ్యం భానోర్భగణపూరణాత్ ।। 14.20 ।। మన్వన్తరవ్యవస్థా చ ప్రాజాపత్యముదాహృతమ్ । న తత్ర ద్యునిశోర్భేదో బ్రాహ్మం కల్పః ప్రకీర్తితమ్ ।। 14.21 ।। ఏతత్తే పరమాఖ్యాతం రహస్యం పరమాద్భుతమ్ । బ్రహ్మైతత్పరమం పుణ్యం సర్వపాపప్రణాశనమ్ ।। 14.22 ।। దివ్యం చార్క్షం గ్రహాణాం చ దర్శితం జ్ఞానముత్తమమ్ । విజ్ఞాయార్కాదిలోకేషు స్థానం ప్రాప్నోతి శాశ్వతమ్ ।। 14.23 ।। ఇత్యుక్త్వా మయమామన్త్ర్య సమ్యక్తేనాభిపూజితః । దివమాచక్రమే ఽర్కాంశః ప్రవివేశ స్వమణ్డలమ్ ।। 14.24 ।। మయో ఽథ దివ్యం తజ్ఞానం జ్ఞాత్వా సాక్షాద్వివస్వతః । కృతకృత్యమివాత్మానం మేనే నిర్ధూతకల్మషమ్ ।। 14.25 ।। జ్ఞాత్వా తం ఋషయశ్చాథ సూర్యలబ్ధవరం మయమ్ । పరిబబ్రురుపేత్యాథో జ్ఞానం పప్రచ్ఛురాదరాత్ ।। 14.26 ।। స తేభ్యః ప్రదదౌ ప్రీతో గ్రహాణాం చరితం మహత్ । అత్యద్భుతతమం లోకే రహస్యం బ్రహ్మసమ్మితమ్ ।। 14.27 ।। శుభం సిద్ధాంతులు: డా।। శంకరమంచి రామకృష్ణ శాస్త్రి పిహెచ్.డి. డా।। శంకరమంచి శివ సాయి శ్రీనివాస్ పిహెచ్.డి.

పూర్వ దృక్ తిథులు

శ్లో॥ సిద్ధాంత గ్రహచారేణ వ్రతాదిః కాల ఉచ్యతే । దృక్సిద్ధ గ్రహచారేణ ప్రత్యక్ష ఫల చింతితమ్ ॥ సిద్ధాంతరహస్యం॥ సిద్ధాంతానీతగ్రహాల ద్వారా వ్రతాదులు ఆచరించాలి ప్రత్యక్ష ఫలములనగా సూర్య చంద్ర గ్రహణములు, జాతక ఫలితములందు దృక్ సిద్ధ గ్రహాలను స్వీకరించాలి శ్లో॥ మాందైక కర్మేణ శుద్ధవ్యర్కేందూత్పాదితా తిథి: । శ్రాద్ధాదిషుపరిగ్రాహ్యా గ్రహణాదౌతు బీజయుక్ ॥ ॥ తిథికౌస్తుభం ॥ శ్రాద్ధాది కర్మలనగా మందకర్మద్వారా మాత్రమే సాధించిన సూర్య చంద్ర స్ఫుటాలను ఆధారంచేసుకుని వచ్చినతిథులను శ్రాద్ధ కర్మలకు, ఆదులనగా వ్రతాలు పూజలు నిత్యంఆచరించే సంధ్యావందనాది దైవకార్యాలు మొదలగుకర్మలకు శుద్ధ తిథులను, గ్రహణాదులందు బీజయుత తిథులను ఉఅపయోఇంచాలి. సిద్ధాంతులు: డా।। శంకరమంచి రామకృష్ణ శాస్త్రి పిహెచ్.డి. డా।। శంకరమంచి శివ సాయి శ్రీనివాస్ పిహెచ్.డి.