సిద్ధాన్తశిరోమణిః భాస్కరాచార్య ప్రణీతమ్- గ్రహగణితాధ్యాయము-గ్రహగోలాధ్యాయము సంస్కృత శ్లోకాలు మొత్తం =1051

 

సిద్ధాన్తశిరోమణిః

భాస్కరాచార్య ప్రణీతమ్

గ్రహగణితాధ్యాయము-గ్రహగోలాధ్యాయము

సంస్కృత శ్లోకాలు మొత్తం =1051

తెలుగు లిపి:  డా।। శంకరమంచి రామకృష్ణశాస్త్రి ఎం. ఏ. పిహెచ్.డి. గోల్డ్ మెడల్

 

1.    గ్రహగణితాధ్యాయః  32

2.    భగణాధ్యాయః  14

3.    గ్రహానయనాధ్యాయః 20

4.    కక్షాప్రకారేణ గ్రహానయనాధ్యాయః  9

5.    ప్రత్యబ్దశుద్ధిః 27

6.    అభీష్టవారా 8

7.    అధిమాసాదినిర్ణయః  10

8.    భగణాధ్యాయః 14

9.    గ్రహానయనాధ్యాయః 20

10.                       కక్షాప్రకారేణ గ్రహానయనాధ్యాయః 9

11.                       ప్రత్యబ్దశుద్ధిః 27

12.                       అభీష్టవారార్థమహర్గణ- 8

13.                       అధిమాసాదినిర్ణయః 10(208)

14.                       స్పష్టాధికారః 77

15.                       త్రిప్రశ్నాధికారః  109

16.                       పర్వసమ్భవజ్ఞానమాహ  5

17.                       చన్ద్రగ్రహణాధికారః 39

18.                       సూర్యగ్రహణాధికారః 19

19.                       గ్రహచ్ఛాయాధికారః 16

20.                       గ్రహోదయాస్తాధికారః 12

21.                       శృఙ్గోన్నత్యధికారః  12

22.                      గ్రహయుత్యధికారః 9

23.                       భగ్రహయుత్యధికారః 21

24.                       పాతాధికారః 21

25.                       గోలాధ్యాయః 9

26.                       గోలస్వరూపప్రశ్నాధ్యాయః  10

27.                       భువనకోశః 69

28.                       మధ్యగతివాసనా 25

29.                       ఛేద్యకాధికారః 44

30.                       గోలబన్ధాధికారః 31

31.                       త్రిప్రశ్నవాసనా 49

32.                       గ్రహణవాసనా 74

33.                       ఉదయాస్తవాసనా 24

34.                       శృఙ్గోన్నతివాసనా 6

35.                       యన్త్రాధ్యాయః 58

36.                       ఋతువర్ణనమ్ 15

37.                       ప్రశ్నాఽధ్యాయః 64

38.                       జ్యోత్పతిః 25

39.                       సంక్షేపతః 1

                  శ్లోకాలు మొత్తం =1051

 

సిద్ధాన్తశిరోమణిః

గ్రహగణితాధ్యాయః

యత్ర త్రాతుమిదం జగజ్జలజినీబన్ధౌ సమభ్యుద్గతే

ధ్వాన్తధ్వంసవిధౌ విధౌతవినమన్నిఃశేషదోషోచ్చయే।

 

 

వర్తన్తే క్రతవః శతక్రతుముఖా దీవ్యన్తి దేవా దివి

ద్రాఙ్నః సూక్తిముచం వ్యనక్తు స గిరం గీర్వాణవన్ద్యో రవిః ।। 1 ।।

 

కృతీ జయతి జిష్ణుజో గణకచక్రచూడామణి-

ర్జయన్తి లలితోక్తయః ప్రథితతన్త్రసద్యుక్తయః ।

వరాహమిహిరాదయః సమవలోక్య యేషాం కృతీః

కృతీ భవతి మాదృశోఽప్యతనుతన్త్రబన్ధేఽల్పధీః ।। 2 ।।

 

కృత్వా చేతసి భక్తితో నిజగురోః పాదారవిన్దం తతో

లబ్ధ్వా బోధలవం కరోతి సుమతిప్రజ్ఞాసముల్లాసకమ్ ।

సద్వృత్తం లలితోక్తియుక్తమమలం లీలావబోధం స్ఫుటం

సత్సిద్ధాన్తశిరోమణిం సుగణకప్రీత్యై కృతీ భాస్కరః ।। 3 ।।

 

కృతా యద్యప్యాద్యై శ్చతురవచనా

గ్రన్థరచనా తథాఽప్యారబ్ధేయం తదుదితవిశేషాన్ నిగదితుమ్ ।

మయా మధ్యే మధ్యే త ఇహ హి యథాస్థాననిహితా

విలోక్యాఽతః కృత్స్నా సుజనగణకైర్మత్కృతిరపి ।। 4 ।।

 

తుష్యన్తు సుజనా బుద్ధ్వా విశేషాన్ మదుదీరితాన్ ।

అబోధేన హసన్తో మాం తోషమేష్యన్తి దుర్జనాః ।5।।

 

త్రుట్యాదిప్రలయాన్తకాలకలనా మానప్రభేదః క్రమా-

చ్చారశ్చ ద్యుసదాం ద్విధా చ గణితం ప్రశ్నాస్తథా సోత్తరాః ।।

భూధిష్ణ్యగ్రహసంస్థితేశ్చ కథనం యన్త్రాది యత్రోచ్యతే।

సిద్ధాన్తః స ఉదాహృతోఽత్ర గణితస్కన్ధప్రబన్ధే బుధైః ।। 6 ।।

 

జానను జాతకసంహితాః సగణితస్కన్ధైకదేశా అపి

జ్యోతిః శాస్త్రవిచారసారచతురప్రశ్నేష్వకిఞ్చిత్కరః ।

యః సిద్ధాన్తమనన్తయుక్తివితతం నో వేత్తి భిత్తౌ యథా

రాజా చిత్రమయోఽథవా సుఘటితః కాష్ఠస్య కణ్ఠీరవః ।। 7 ।।

 

గర్జత్కుఞ్జరవర్జితా నృపచమూరప్యూర్జితాఽశ్వాదికై-

రుద్యానం చ్యుతచూతవృక్షమథవా పాథోవిహీనం సరః ।।

యోషిత్ ప్రోషితనూతనప్రియతమా యద్వన్న భాత్యుచ్చకై

ర్జ్యోతిః శాస్త్రమిదం తథైవ విబుధాః సిద్ధాన్తహీనం జగుః ।। 8 ।।

 

వేదాస్తావద్యజ్ఞకర్మప్రవృత్తా యజ్ఞాః ప్రోక్తాస్తే తు కాలాశ్రయేణ।

శాస్త్రాదస్మాత్ కాలబోధో యతః స్యాద్వేదాఙ్గత్వం జ్యౌతిషస్యోక్తమస్మాత్ ।। 9 ।।

 

శబ్దశాస్త్ర ముఖం జ్యౌతిషం చక్షుషీ శ్రోత్రముక్తం నిరుక్తం చ కల్పః కరౌ ।

యా తు శిక్షాఽస్య వేదస్య సా నాసికా పాదపద్మద్వయం ఛన్ద ఆద్యైర్బుధైః ।। 10 ।।

 

వేదచక్షుః కిలేదం స్మృతం జ్యౌతిషం ముఖ్యతా చాఙ్గమధ్యేఽస్య తేనోచ్యతే ।।

సంయుతోఽపీతరైః కర్ణనాసాదిభిశ్చక్షుషాఽఙ్గేన హీనో న కిఞ్చిత్కరః ।। 11 ।।

 

తస్మాద్విజైరధ్యయనీయమేతత్ పుణ్యం రహస్యం పరమం చ తత్వమ్ ।

యో జ్యౌతిషం వేత్తి నరః స సమ్యగ్ధర్మార్థకామాఁల్లభతే యశశ్చ ।। 12 ।।

 

సృష్ట్వా భచక్రం కమలోద్భవేన గ్రహైః సహైతద్భగణాదిసంస్థైః ।।

శశ్వద్భ్రమే విశ్వసృజా నియుక్తం తదన్తతారే చ తథా ధ్రువత్వే ।। 13 ।।

 

తతోపరాశాభిముఖం భపఞ్జరే సఖేచరే శీఘ్రతరే భ్రమత్యపి।

తదల్పగత్యేన్ద్రదిశం నభశ్చరాశ్చరన్తి నీచోచ్చతరాత్మవర్త్మసు ।। 14 ।।

 

లఙ్కానగర్యాముదయాచ్చ భానోస్తస్యైవ వారే ప్రథమం బభూవ ।

మధోః సితాదేర్దినమాసవర్షయుగాదికానాం యుగపత్ ప్రవృత్తిః ।। 15 ।।

 

యోఽక్ష్ణోర్నిమేషస్య ఖరామభాగః స తత్పరస్తచ్ఛతభాగ ఉక్తా।

త్రటిర్నిమేషైధృతిభిశ్చ కాష్ఠా తత్రింశతా సద్గణకైః కలోక్తా ।। 16 ।।

 

త్రింశత్కలాఽఽర్ క్షీ  ఘటికా క్షణః స్యాన్నాడీద్వయం తై ఖగుణైర్దినం చ।

గుర్వక్షరైః ఖేన్దుమితైరసుస్తైః షడ్భిః పలం తైర్ఘటికా ఖషడ్భిః ।। 17 ।।

 

స్యాద్వా ఘటీషష్టిరహః ఖరామైర్మాసో దినైస్తైర్ద్వికుభిశ్చ వర్షమ్ ।।

క్షేత్రే సమాద్యేన సమా విభాగాః స్యుశ్చక్రరాశ్యంశకలావిలిప్తాః ।। 18 ।।

 

రవేశ్చక్రభోగోఽర్కవర్షం ప్రదిష్టం ద్యురాత్రం చ దేవాసురాణాం తదేవ।

రవీన్ద్వోర్యుతేః సంయుతిర్యావదన్యా విధోర్మాస ఏతచ్చ పైత్రం ద్యురాత్రమ్ ।। 19 ।।

 

ఇనోదయద్వయాన్తరం తదర్కసావనం దినమ్ ।

తదేవ మేదినీదినం భవాసరస్తు భభ్రమః ।। 20 ।।

 

ఖఖాభ్రదన్తసాగరైర్యుగాగ్నియుగ్మభూగుణైః ।

క్రమేణ సూర్యవత్సరైః కృతాదయో యుగాఙ్ఘ్రయః ।। 21 ।।

 

స్వసన్ధ్యకాతదంశకైర్నిజార్కభాగసంమితైః ।

యుతాశ్చ తద్యుతౌ యుగం రదాబ్ధయోఽయుతాహతాః ।। 22 ।।

 

మనుః క్షమానగైర్యుగైర్యుగేన్దుభిశ్చ తైర్భవేత్ ।

దినం సరోజజన్మనో నిశా చ తత్ప్రమాణికా ।। 23 ।।

 

సన్ధయః స్యుర్మనూనాం కృతాబ్దైః సమా ఆదిమధ్యావసానేషు తైర్మిశ్రితైః ।

స్యాద్యుగానాం సహస్రం దినం వేధసః సోఽపి కల్పో ద్యురాత్రన్తు కల్పద్వయమ్ ।।24।।

 

శతాయుః శతానన్ద ఏవం ప్రదిష్టస్తదాయుర్మహాకల్ప ఇత్యుక్తమాద్యైః ।।

యతోఽనాదిమానేష కాలస్తతోఽహం న వేమ్యత్ర పద్మోద్భవా యే గతాస్తాన్ ।।25।।

 

తథా వర్తమానస్య కస్యాయుషోఽధం గతం సార్ధవర్షాష్టకం కేచిదూచుః ।

భవత్వాగమః కోఽపి నాస్యోపయోగో గ్రహా వర్తమానద్యుయాతాత్ ప్రసాధ్యాః।। 26 ।।

 

యతః సృష్టిరేషాం దినాదౌ దినాన్తే లయస్తేషు సత్స్వేవ తచ్చారచిన్తా।

అతో యుజ్యతే కుర్వతే తాం పునర్యేఽప్యసత్స్వేషు తేభ్యో మహద్భ్యో నమోఽస్తు ।। 27 ।।

 

యాతాః షణ్మనవో యుగాని భమితా న్యన్యద్యుగాంఘ్రిత్రయం

నన్దాద్రీన్దుగుణాస్తథా శకనృపస్యాన్తే కలేర్వత్సరాః ।

గోద్రీన్ద్వద్రికృతాఙ్కదస్త్రనగగోచన్ద్రాః1972947179 శకాబ్దాన్వితాః

సర్వే సఙ్కలితాః పితామహదినే స్యుర్వర్తమానే గతాః ।। 28 ।।

 

వాయమ్భువో మనురభూత్ ప్రథమస్తతోఽమీ స్వారోచిషోత్తమజ తామసరైవతాఖ్యాః ।

షష్ఠస్తు చాక్షుష ఇతి ప్రథితః పృథివ్యాం వైవస్వతస్తదను సమ్ప్రతి సప్తమోఽయమ్ ।।29।।

 

బృహస్పతేర్మధ్యమరాశిభోగాత్ సంవత్సరం సాంహితికా వదన్తి ।

జ్ఞేయం విమిశ్రన్తు మనుష్యమానం మానైశ్చతుర్భిర్వ్యవహారవృత్తేః ।। 30 ।

 

వర్షాయనర్తుయుగపూర్వకమత్ర సౌరాన్-

మాసాస్తథా చ తిథయస్తుహినాంశుమానాత్ ।।

యత్ కృచ్ఛ్రసూతక చికిత్సిత వాసరాద్యం

తత్ సావనాచ్చ ఘటికాదికమార్ క్ష మానాత్ ।। 31 ।।

 

ఏవం పృథఙ్మానవ దైవజైవపైత్రార్క్ష సౌరైన్దవ సావనాని ।

బ్రాహ్మఞ్చ కాలే నవమం ప్రమాణం గ్రహాస్తు సాధ్యా మనుజైః స్వమానాత్ ।। 32 ।।

।। ఇతి గ్రహగణితాధ్యాయః ।।

 

।। అథ భగణాధ్యాయః ।।

అర్కశుక్రబుధపర్యయా విధేరహ్ని కోటిగుణితా రదాబ్ధయః 4320000000।

ఏత ఏవ శనిజీవభూభువాం కీర్తితాశ్చ గణకైశ్చలోచ్చజాః ।। 1 ।।

 

ఖాభ్రఖాభ్రగగనామరేన్ద్రియక్ష్మాధరాద్రివిషయా 57753300000 హిమద్యుతేః ।

యుగ్మయుగ్మశరనాగలోచనవ్యాలషణ్ నవయమాశ్వినో 2296828522ఽసృజః ।।2।।

 

సిన్ధుసిన్ధురనవాష్టగోఽఙ్కషట్యఙ్కసప్తశశినో 17936998984 జ్ఞశీఘ్రజాః। పఞ్చపఞ్చయుగషట్కలోచనద్యబ్ధిషడ్గుణమితా 364226455 గురోర్మతాః ।।3।।

 

ద్వినన్దవేదాఙ్కగజాగ్నిలోచనద్విశూన్యశైలాః 7022389492 సితశీఘ్రపర్యయాః।

భుజఙ్గనన్దద్వినగాఙ్గబాణషట్కృతేన్దవః 146567298 సూర్యసుతస్య పర్యయాః ।।4।।

 

ఖాష్టాబ్ధయో 480ఽష్టాక్షగజేషుదిగ్ద్విప-

ద్విపాబ్ధయో 488105858 ద్వయఙ్కయమా 292 రదాగ్నయః 332 ।।

శరేష్విభా 855 స్త్ర్యక్షరసాః 653 కుసాగరాః 41

స్యుః పూర్వగత్యా తరణేమృదూచ్చజాః ।। 5 ।।

 

గజాష్టిభర్గత్రిరదాశ్వినః 232311168 కుభృ-

ద్రసాశ్వినః 267 కుద్విశరాః 521 క్రమర్తవః 63 ।

త్రినన్దనాగా 893 యుగకుఞ్జరేషవో 574

నిశాకరాద్వ్యస్తగపాతపర్యయాః ।। 6 ।।

 

ఖఖేషువేదషడ్గుణాకృతీభభూతభూమయః ।।

శతాహతా 1582236450000 భపశ్చిమభ్రమా భవన్తి కాహని ।। 7 ।।

 

 

విధిదినే దినకృద్దివసాః కరే-

న్ద్రియశరేషుభువోఽర్బుదసంగుణాః 1555200000000।

నవనవాఙ్కకరాభ్రరసేన్దవః

ప్రయుతసఙ్గుణితా 1602999000000విధువాసరాః ।। 8 ।।

 

భూదినాని శరవేదభూపగోసప్తసప్త తిథయోఽయుతాహతాః 1577916450000

భభ్రమాస్తు భగణైర్వివర్జితా యస్య తస్య కుదినాని తాని వా ।। 9 ।।

 

లక్షాహతా దేవనవేషుచన్ద్రాః 1593300000

కల్పేఽధిమాసాః కథితాః సుధీభిః ।

దినక్షయాస్తత్ర సహస్రనిఘ్నాః

ఖబాణబాణాశ్వ్యహిఖేషుదస్రాః 250825500000 ।। 10 ।।

 

రవేఃకోటినిఘ్నాః కృతాప్టేన్దుబాణాః 51840000000

సురాగ్న్యబ్ధిరామేషవో లక్షనిఘ్నాః 53433300000।

శశాఙ్కస్య మాసాః పృథక్ సూర్యమాసై-

ర్విహీనాస్తు కల్పేఽథ వా తేఽధిమాసాః ।। 11 ।।

 

అధిదినైర్దినకృద్దినసఞ్చయః సహిత ఇన్దుదినాన్యథ తాని వా।

విరహితాని చ తాని దినక్షయైః క్షితిదినాన్యత ఉత్క్రమతోఽపరమ్ ।। 12 ।।

 

అన్తరం తరణిచన్ద్రచక్రజం యద్భవేత్ స విధుమాససఞ్చయః ।

చన్ద్రచక్రదివసైక్యమూనితం చన్ద్రమాసభదినైర్దినక్షయాః ।। 13 ।।

 

ఇన్దుమణ్డలగుణేన్దు 13 సఙ్గుణబ్రఘ్నచక్రవివరేఽధిమాసకాః ।

ఖేచరోచ్చభగణాన్తరోమితాః సన్తి మన్దచలకేన్ద్రపర్యయాః ।। 14 ।।

।।      ఇతి భగణాధ్యాయః ।।

 

।।   అథ గ్రహానయనాధ్యాయః  ।।    

కథితకల్పగతోఽర్కసమాగణ

రవిగుణో గతమాససమన్వితః ।

ఖదహనైర్గుణితస్తిథిసంయుతః

పృథగతోఽధికమాస - 1593300000 సమాహతాత్ ।। 1 ।।

 

రవిదినా - 1555200000000 గతాధికమాసకైః

కృతదినైః సహితో ద్యుగణో విధోః ।

పృథగతః పఠితావమ - 25082550000 సగుణాద్-

విధుదినా - 1602999000000 గతావమవర్జితః ।। 2 ।।

 

భవతి భాస్కరవాసరపూర్వకో దినగణో రవిమధ్యమసావనః ।

అధికమాసదినక్షయశేషతో ద్యుఘటికాదికమత్ర న గృహ్యతే ।। 3 ।।

 

ద్యుచరచక్రహతో దినసఞ్చయః క్వహహృతో భగణాదిఫలం గ్రహః ।।

దశశిరః పురి మధ్యమభాస్కరే క్షితిజసన్నిధిగే సతి మధ్యమః ।। 4 ।।

 

కోట్యాహతైరఙ్కకృతేన్దవిశ్వై-131490000000న్యూనాహశేషే విహృతే లవాద్యమ్।

రవిఘ్నతిథ్యాఢ్యమనేన యుక్తో రవిర్విధుః స్యాద్విధురూనితోఽర్కః ।। 5 ।।

 

కోట్యాహతైర్యద్భవభై-27110000000 రవాప్తం న్యూనాహశేషే విహృతే కలాద్యమ్।

తత్ స్యాద్ధనాఖ్యం తరణేర్విధోస్తత్ త్రిభూహతం స్వేషుగుణాంశయుక్ స్వమ్ ।। 6 ।।

 

చైత్రాదియాతాస్తిథయః పృథక్ స్థా విశ్వైర్హతాః సూర్యవిధూ లవాద్యౌ।

తౌ చాధిశేషాచ్ఛశిమాసలబ్ధ్యా హీనౌ యుతౌ స్వస్వధనాఢ్యాభ్యామ్ ।। 7 ।।

 

అర్కసావనదివాగణో హతః స్వస్వసావనదినైస్తు కల్పజైః ।

ఖాభ్రబాణగిరిరామఖత్రిగోశక్రవిశ్వ-131493037500 విహృదప్తరాశిభిః।।8।।

వివర్జితో వికర్తనో గృహాదికో గృహాదికాః ।

గ్రహా భవన్తి వా బుధైర్విచిన్త్యమన్యదప్యతః ।। 9 ।।

 

యథాయథాఽధిమాసకావమేన్దుమాసపూర్వకాః ।

పరస్పరం యుతోనితా భవన్తి ఖేటపర్యయాః ।। 10 ।।

 

త ఏవ సూర్యసావనద్యుపిణ్డతోఽనుపాతజాః ।

తథాతథా యుతోనితా భవన్తి తేఽథవా గ్రహాః ।। 11 ।।

 

ద్విచక్రయోగజో గ్రహో వియోగజేన యుగ్వియుక్।

దలీకృతౌ చ తౌ క్రమాదమన్దమన్దగామినౌ ।। 12 ।।

 

ద్విపర్యయాన్తరోద్భవగ్రహేణ వర్జితో ద్రుతః ।।

స మన్దగోఽథ మన్దగో యుతో భవేదమన్దగః ।। 13 ।।

 

కేన్ద్రోచ్చయోశ్చఞ్చలయోర్వియోగే యోగేఽథవా స్యాన్మృదునోః ప్రసాధ్యః ।

సాధ్యస్య చక్రైర్గుణితః ప్రసిద్ధో భక్తో నిజైః స్యాదథ వా ప్రసాధ్యః ।। 14 ।।

 

సాగ్రాత్ సచక్రాచ్చ ఖగాత్ క్వహఘ్నాత్ తత్కల్పచక్రాప్తమహర్గణః స్యాత్ ।

నిరగ్రచక్రాదపి కుట్టకేన వక్ష్యేఽగ్రతోఽగ్రాచ్చ తథాగ్రయోగాత్ ।। 15 ।।

 

అభిమతద్యుగణాదవమైర్హతాత్ క్షితిదినాప్తగతావమసంయుతః ।

దినగణః స భవేత్ తిథిసఞ్చయః పృథగతోఽధికమాససమాహతాత్ ।। 16 ।।

 

విధుదినాప్తగతాధికమాసకైః కృతదినై రహితోఽర్కదినోచ్చయః ।।

భవతి మాసగణః ఖగుణో 30ద్ధృతో రవి 12 హృతః స చ కల్పగతాః సమాః।।17।।

 

 

కలిగతాదథ వా దినసఞ్చయో దినపతిర్భూగుజప్రభృతిస్తదా ।

కలిముఖధ్రువకేణ సమన్వితో భవతి తద్యుగణోద్భవఖేచరః ।। 18 ।।

 

ఖాద్రిరామాగ్నయః 3370 క్వగ్నిరామాఙ్కకా 9331

వేదవేదాఙ్కచన్ద్రా 1944 విలిప్తాః క్రమాత్ ।

షడసాఙ్గాబ్ధయో-4666ఽఙ్గాభ్రవేదాబ్ధయో 4406

వేదషట్కాభ్రభూపాభ్రభూసంమితాః 1016064 ।। 19 ।।

 

వేదచన్ద్రద్వివేదాబ్ధినాగాః 844214 కర-

ద్వ్యబ్ధివేదాబ్ధిశైలా 744422 భవేయుః కుజాత్।

ద్వాపరాన్తధ్రువాశ్చక్రశుద్ధాస్తథా

సూర్యతుఙ్గేన్దుతుఙ్గేన్దుపాతోద్భవాః ।। 20 ।।

।। ఇతి గ్రహానయనాధ్యాయః ।।

 

।। అథ కక్షాప్రకారేణ గ్రహానయనాధ్యాయః ।।

కోటిఘ్నైర్నఖనన్దషట్కనఖభూభూభృద్భుజఙ్గేన్దుభి-18712069200000000

ర్జ్యోతిశ్శాస్త్రవిదో వదన్తి నభసః కక్షామిమాం యోజనైః ।

తద్ బ్రహ్మాణ్డకటాహసంపుటతటే కేచిజ్జగుర్వేష్టనం ।

కేచిద్ ప్రోచురదృశ్యదృశ్యకగిరిం పౌరాణికాః సూరయః ।। 1 ।।

 

కరతలకలితామలవదమలం సకలం విదన్తి యే గోలమ్ ।

దినకరకర నికర నిహత తమసో నభసః స పరిధిరుదితస్తైః ।। 2 ।।

 

బ్రహ్మాణ్డమేతన్మితమస్తు నో వా కల్పే గ్రహః క్రామతి యోజనాని ।

యావన్తి పూర్వైరిహ తత్ప్రమాణం ప్రోక్తం ఖకక్షాఖ్యమిదం మతం నః ।। 3 ।।

 

గ్రహస్య చక్రైర్విహృతా ఖకక్షా భవేత్ స్వకక్షా నిజకక్షికాయామ్ ।

గ్రహః ఖకక్షామితయోజనాని భ్రమత్యజత్రం పరివర్తమానః ।। 4 ।।

సార్ధాద్రిగోమనుసురాబ్ధిమితాఽర్కకక్షా 4331497 1/2

చాన్ద్రీ సహస్రగుణితా జినరామసంఖ్యా 324000 ।

అభ్రేష్విభాఙ్క గజకుఞ్జరగోఽక్ష పక్షాః 25988950

కక్షాం గృణన్తి గణకా భగణస్య చేమామ్ ।। 5 ।।

 

కల్పోద్భవైః క్షితిదినైర్గగనస్య కక్షా

భక్తా భవేద్దినగతిర్గగనేచరస్య ।

పాదోనగోఽక్షధృతిభూమితయోజనాని 11858 । 45

ఖేటా వ్రజన్త్యనుదినం నిజవర్త్మనీమే ।। 6 ।।

 

అహర్గణాత్ క్వక్షినవాఙ్క-9921 నిఘ్నాన్నవేన్దువేదేషుహుతాశ-35419 లబ్ధ్యా।

అహర్గణో గోఽక్షధృతీన్దు-11859 నిఘ్నో వివర్జితః స్యుర్గతయోజనాని ।। 7 ।।

 

స్వయా స్వయా తాని పృథక్ చ కక్షయా హృతాని వా స్యుర్భగణాదికా గ్రహాః ।

గ్రహస్య కక్షైవ హి తుఙ్గపాతయోః పృథక్ చ కల్ప్యాఽత్ర తదీయసిద్ధయే ।। 8 ।।

 

అర్కస్య కక్షైవ సితజ్ఞయోః సా జ్ఞేయా తయోరానయనార్థమేవ ।

ఉక్తే తయోర్యే చలతుఙ్గకక్షే తత్రైవ తౌ చ భ్రమతోఽర్కగత్యా ।। 9 ।।

।। ఇతి కక్షాప్రకారేణ గ్రహానయనాధ్యాయః ।।

 

।। అథ ప్రత్యబ్దశుద్ధిః ।।

అధోఽధస్త్రిధా కల్పయాతాబ్దవృన్దాత్ కరాభ్యాం కృతైః పావకైః సఙ్గుణాచ్చ ।

భుజఙ్గైరవాప్తం ఫలం స్యాదినాద్యం తదబ్దాన్వితం భాస్కరాదబ్దపః స్యాత్ ।। 1 ।।

 

నిజాశీతి-80 భాగేన యుక్తం సమార్ధం

ఖషడ్-60 భక్తమబ్దాంఘ్రియుగ్వా దినాద్యమ్ ।

గతాబ్దా విభక్తాః సముద్రైః 4 ఖసూర్యైః 120

ఖఖాఙ్గాఙ్కకై 9600 వ ఫలైక్యం దినాద్యమ్ ।। 2 ।।

స్వషష్టయంశయుక్తాని వర్షాణి వర్షేః ఖరామాహతైః సంయుతాన్యభ్రభూపైః 160 ।

విభక్తాని తాన్యత్ర లబ్ధం విశుద్ధం సమాభ్యో గతాభ్యో భవన్తి క్షయాహాః ।। 3 ।।

 

దినాద్యం త్రినిఘ్నం సమాభ్రాభ్రవేదాం-400 శకోనం సమాత్రింశదంశేన యుగ్వా।

స్వషష్ట్యంశహీనాబ్దఖాఙ్గేన్దు-160 భాగః స్వపఞ్చాశహీనాబ్యుగ్వా క్షయాహాః ।। 4 ।।

 

దినాదిక్షయాహాదిదిగ్ఘ్నాబ్దయోగః ఖరామైర్హతః స్యుః ప్రయాతాధిమాసాః ।

భవేచ్ఛుద్ధిసంజ్ఞం యదత్రావశిష్టం తదూనం సదూనాహనాడ్యాదికేన ।। 5 ।।

 

ద్విధాబ్దా ద్విరామైః 32 ఖరామై-30 శ్చ భక్తాః ఫలైక్యం శివఘ్నాబ్దయుక్తం విభక్తమ్।

ఖరామైస్తు తే వాధిమాసాశ్చ శేషం భవేచ్ఛుద్ధిరూనాహనాడీవిహీనమ్ ।। 6 ।।

 

గతాబ్దాధిమాసాన్తరం ద్విఘ్నమాఢ్యం క్షయాహైర్గతైః సప్తభక్తావశిష్టమ్ ।

విశుద్ధఞ్చ శుద్ధేః స వర్షాధిపో వా భవేత్ సప్తభక్తావశిష్టోఽర్కపూర్వః ।। 7 ।।

 

యత్ త్వధిమాసకశేషకనాడీపూర్వమిదం రహితం విహితం సత్ ।

ఆద్యదినాద్యఘటీభిరథైవం స్యుః క్షయశేషభవా ఘటికా వా ।। 8 ।।

 

కల్పజచక్రహతాస్తు గతాబ్దాః కల్పసమావిహృతా భగణాద్యాః ।

స్యుర్ ధ్రువకా దినకృద్భగణాన్తే పాతమృదూచ్చచలోచ్చఖగానామ్ ।। 9 ।।

 

యత్తు దినాద్యధిశేషమినఘ్నం 12 స్యాద్ ధ్రువకస్త్వథవా స లవాద్యః ।

కైరవిణీవనితాజనభర్తుః పీతచకోరమరీచిచయస్య ।। 10 ।।

 

కలేర్గతాబ్దైరథ వా దినాద్యం పూర్వం యదుక్తం ఖలు తత్ ప్రసాధ్యమ్ ।

అబ్దాధిపస్తత్ర సితాదికః స్యాద్ ధ్రువాశ్చ యుక్తాః కలివక్త్రఖేటైః ।। 11 ।।

 

 

స్వీయనఖాంశయుతాః క్షయనాడ్యః క్షేపదినాని దివాగణసిద్ధ్యై।

చైత్రసితాదిగతస్తిథిసఙ్ఘః శోధితశుద్ధిరధస్తు సమేతః ।। 12 ।।

 

స్వీయకరాభ్రతురఙ్గ-702 లవేన క్షేపయుతః కృతషట్కవిభక్తః ।

లబ్ధదినక్షయవర్జితశేషో రవ్యుదయే శుగణోఽబ్దపతేః స్యాత్ ।। 13 ।।

 

యావత్ తిథిభ్యోఽభ్యధికాఽత్ర శుద్ధిః ప్రాక్చైత్రతస్తావదహర్గణః స్యాత్ ।

ప్రాకుశుద్ధిపూర్వేణ తథైవ ఖేటాః ప్రాగ్వర్షజాతైర్ధ్రువకైః సమేతాః ।। 14 ।।

 

దినగణో నిజషష్టిలవోనితో భవతి తిగ్మరుచిః స లవాదికః ।।

గుణగుణాద్ ద్యుగణాదథ భాజితాద్ యమయమైః 22 కలికాదిఫలాన్వితః ।। 15 ।।

 

రవిగుస్తిథిభిః పృథగుష్ణగుర్లవగతః సహితః స హిమద్యుతిః ।।

స్వనగభాగయుతేన దశాహతక్షయదినోర్వరితేన కలాన్వితః ।। 16 ।।

 

దినగణార్ధమధో గుణసఙ్గుణం ద్యుగణసప్తదశాంశవివర్జితమ్ ।

లవకలాదిఫలద్వయసంయుతః క్షితిసుతధ్రువకః క్షితిజో భవేత్ ।। 17 ।।

 

దినగణః కృతసఙ్గుణితః పృథగ్ గుణగుణః ఖగుణేన్దుభిరుద్ధృతః ।

ఫలయుతః ఖలు తేన లవాదినా బుధచలం భవతి ధ్రువకోఽన్వితః ।। 18 ।।

 

ద్యుమణిభిః కునగైర్యుగణో హృతో లవకలాః స్వమృణం ధ్రువకే గురుః ।।

ఋతుభిరక్షదినైర్దశసఙ్గుణాత్ ఫలలవాః స్వమృణం ధ్రువకే సితః ।। 19 ।।

 

ద్విఘ్నో దినౌఘః పృథగక్షభక్తో లిప్తా విలిప్తా ధ్రువకే స్వమార్కిః ।

దిగ్భిర్గజేభైశ్చ హృతో దినౌఘః క్షేప్యో ధ్రువాంశేషు భవేద్విధూచ్చమ్ ।। 20 ।।

 

 

తాడితః ఖదహనైర్దినసఙ్ఘః షట్కషట్కశరత్ ఫలమంశాః ।

స్వం ధ్రువే కుముదినీపతిపాతో రాహుమాహురిహ కేఽపి తమేవ ।। 21 ।।

 

లక్షాహతాద్దినగణాచ్ఛశిషట్కశక్ర-

దిగ్భి 101461 నంగాష్ట్రనగభూతిథిభిః క్రమేణ 151787 ।।

దేవాష్టఖాఙ్కశశిభి 190833 శ్చ రసాగ్నివేద-

సిద్ధైః 24436 ఖఖాబ్ధిదహనాభ్రయమేన్దుభిశ్చ 1203400 ।। 22 ।।

 

భూపాబ్ధిలోచనరసైః 62416 ఖఖఖాభ్రనన్ద-

నన్దాశ్విభి 2990000 గగనఖాభ్రగజాఙ్కనాగైః 898000 ।।

ఖాభ్రాష్టషఙ్గజధృతిప్రమితై 1886800 శ్చ భక్తాద్

భాగాదికాని హి ఫలాని రవే సకాశాత్ ।। 23 ।।

 

విధోః ఫలం ఖాశ్విగుణం విధేయం గ్రహధ్రువాః స్వస్వఫలైః సమేతాః ।

తే వా భవన్తి ద్యుచరా క్రమేణ భాగాదికః స్యాత్ ఫలమేవ భానుః ।। 24 ।।

 

మహీమితాదహర్గణాత్ ఫలాని యాని తత్కలాః ।।

భవన్తి మధ్యమా క్రమాన్నభఃసదాం ద్యుభుక్తయః ।। 25 ।।

 

సమా గతిస్తు యోజనైర్నభఃసదాం సదా భవేత్ ।।

కలాదికల్పనావశాన్మృదుతా చ సా స్మృతా ।। 26 ।।

 

కక్షాః సర్వా అపి దివిషదాం చక్రలిప్తాఙ్కితాస్తాః

వృత్తే లఘ్వ్యో లఘుని మహతి స్యుర్మహత్యశ్చ లిప్తాః ।

తస్మాదేతే శశిజభృగుజాదిత్యభౌమేజ్యమన్దా

మన్దాక్రాన్తా ఇవ శశధరాద్భాన్తి యాన్తః క్రమేణ ।। 27 ।।

।। ఇతి ప్రత్యబ్దశుద్ధిః ।।

 

।। అభీష్టవారార్థమహర్గణం ।।

అభీష్టవారార్థమహర్గణశ్చేత్  సైకో నిరేకస్తిథయోఽపి తద్వత్ ।

తదాధిమాసావమశేషకే చ కల్పాధిమాసావమయుక్తహీనే ।। 1 ।।

 

అథైవమేవాల్పదివాగణేఽపి సైకం నిరేకం చ తదావమాగ్రమ్ ।

తథాధిమాసస్య తిథీర్గృహీత్వా లఘుర్దినౌఘః సుధియా ప్రసాధ్యః ।। 2 ।।

 

స్పష్టోఽధిమాసః పతితోఽప్యలబ్ధో యదా యదా వాఽపతితోఽపి లబ్ధః ।

సకేనిరేకైః క్రమశోఽధిమాసైస్తదా దినౌఘః సుధియా ప్రసాధ్యః ।। 3 ।।

 

కృత్వా యుతోనం క్రమశోఽధిశేషం దినీకృతైః కల్పభవాధిమాసైః ।

సైకాన్నిరేకాన్మధుయాతమాసాంస్తతః ప్రసాధ్యౌ ఖలు పుష్పవన్తౌ ।। 4 ।।

 

శుద్ధ్యాగమే త్వపతితోఽపి స లభ్యతే చే-

చ్ఛుద్ధ్యా తదా ఖదహనై 30 యుతయా దినౌఘః ।

ఏతద్విదన్తి సుధియః స్వయమేవ కిన్తు

బాలావబోధవిధయే మయకా నిరుక్తమ్ ।। 5 ।।

 

అసంక్రాన్తిమాసోఽధిమాసః స్ఫుటం స్యాద్

ద్విసంక్రాన్తిమాసః క్షయాఖ్యః కదాచిత్ ।

క్షయః కార్తికాదిత్రయే నాన్యతః స్యాత్

తదా వర్షమధ్యేఽధిమాసద్వయఞ్చ చ ।। 6 ।।

 

గతోఽబ్ధ్యద్రినన్దై 974 ర్మితే శాకకాలే

తిథీశై 1115 ర్భవిష్యత్యథాఙ్గాక్షసూర్యైః 1256 ।

గజాద్ర్యగ్నిభూమి 1378 స్తథా ప్రాయశోఽయం

కువేదేన్దు 141 వర్షేః క్వచిద్గోకుభిశ్చ 19 ।। 7 ।।

 

యత్ ప్రోక్తం ఫలకీర్తనాయ మునిభిర్వర్షేఽధిమాసద్వయం

తత్ ప్రబ్రూహి కథం కదా కతిషు వా వర్షేషు తత్సంభవః ।।

ఏవం ప్రశ్నవిదాం వరేణ గణకః పృష్టో విజానాతి య-

స్తం మన్యే గణకాజకుమలవనప్రోద్బోధనే భాస్కరమ్ ।। 8 ।।

।। ఇతి అభీష్టవారార్థమహర్గణం ।।

 

।। అథ అధిమాసాదినిర్ణయః ।।

 

ప్రోక్తో యోజనసంఖ్యయా కుపరిధిః సప్తాఙ్గనన్దాబ్ధయ-4967

స్తవ్యాసః కుభుజఙ్గసాయకభువో 1581 ఽథ ప్రోచ్యతే యోజనమ్ ।

యామ్యోదక్పురయోః పలాన్తరహతం భూవేష్టనం భాంశ 360 హృత్

తద్భక్తస్య పురాన్తరాధ్వన ఇహ జ్ఞేయం సమం యోజనమ్ ।। 1 ।।

 

లమ్బజ్యాగుణితో భవేత్ కుపరిధిః స్పష్టస్త్రిభజ్యాహృతో

యద్వా ద్వాదశసంగుణః స విషువత్కర్ణేన భక్తః స్ఫుటః ।।

యల్లఙ్కోజ్జయినీపురోపరి కురుక్షేత్రాదిదేశాన్ స్పృశత్

సూత్రం మేరుగతే బుధైర్నిగదితా సా మధ్యరేఖా భువః ।। 2 ।।

 

యత్ర రేఖాపురే స్వాక్షతుల్యః పలస్తన్నిజస్థానమధ్యస్థితైర్యోజనైః ।।

ఖేటభుక్తిర్హతా స్పష్టభూవేష్టనేనోద్ధృతా ప్రాగృణం స్వం తు పశ్చాద్ గ్రహే ।। 3 ।।

 

ప్రాగ్భూవిభాగే గణితోత్థకాలాదనన్తరం ప్రగ్రహణం విధోః స్యాత్ ।

ఆదౌ హి పశ్చాద్వివరే తయోర్యా భవన్తి దేశాన్తరనాడికాస్తాః ।। 4 ।।

 

తద్ ఘ్నం స్ఫుటం షష్టిహృతం కువృత్తం భవన్తి దేశాన్తరయోజనాని ।

ఘటీగుణా షష్టిహృతా ద్యుభుక్తిః స్వర్ణం గ్రహే చోక్తవదేవ కార్యమ్ ।। 5 ।।

 

 

అర్కోదయాదృర్ధ్వమధ్యశ్చ తాభిః ప్రాచ్యాం ప్రతీచ్యా దినపప్రవత్తిః ।

ఊర్ధ్వం తథాధశ్చరనాడికాభీ రవావుదగ్దక్షిణగేలయాతే ।। 6 ।।

 

ఖాభ్రఖాకైర్ హృతాః కల్పయాతాః సమాః శేషకం భాగహారాతు పృథక్ పాతయేత్ ।

యత్తయోరల్పకం తద్ద్విశత్యా 200 భజేల్లిప్తికాద్య ఫలం తత్ త్రిభిః సాయకైః ।। 7 ।।

 

పఞ్చభిః పఞ్చభూభిః కరాభ్యాం హతం భానుచన్ద్రజ్యశుక్రేన్దుతుఙ్గేష్వృణమ్ ।

ఇన్దునా దస్త్రబాణైః కరాభ్యాం కృతైమసౌమ్యేన్దుపాతార్కిషు స్వం క్రమాత్ ।।8।।

 

యద్గ్రామ్యైరపి విస్తృతం బహుతరైస్తన్త్రం ప్రకారాన్తరై-

ర్మన్దానన్దకరం తదత్ర నిపుణైః ప్రాజ్ఞైరవజ్ఞాయతే ।

ఆఖ్యాతే పృథుతా సగోలగణితే వ్యర్థా హి తస్మాన్మయా

సంక్షిప్తం న చ విస్తృతం విరచితం రజ్యో హి సర్వో జనః ।। 9 ।।

 

రూపస్థానవిభాగతో దృఢగుణచ్ఛిద్భ్యాం చ సంచారతో

నానాచ్ఛేదవిభేదభిన్నగుణకైర్నానాప్రకారేష్వపి ।

ఆద్యాద్యత్ర విచిత్రభఙ్గిభిరభిప్రేతప్రసిద్ధ్యై క్రియా

లఘ్వీ వాథ సమా తదేవ సుధియా కార్యం ప్రకారాన్తరమ్ ।। 10 ।।

।। ఇతి అధిమాసాదినిర్ణయః ।।

 

।। అథ స్పష్టాధికారః ।।

యాత్రావివాహోత్సవాజతకాదౌ ఖేటైః స్ఫుటైరేవ ఫలస్ఫుటత్వమ్ ।

స్యాత్ ప్రోచ్యతే తేన నభశ్చరాణాం స్ఫుటక్రియా దృగ్గణితైక్యకృద్యా ।। 1 ।।

 

అర్ధజ్యాగ్నే ఖేచరో మధ్యసూత్రాత్ తిర్యక్ సంస్థో జాయతే యేన తేన ।

అర్ధజ్యాభిః కర్మ సర్వం గ్రహాణామర్ధజ్యైవ జ్యాభిధానాత్ర వేద్యా ।। 2।।।।

 

 

తత్త్వాశ్వినో నన్దసముద్రవేదాశ్చన్ద్రాద్రిషట్కా గగనాఙ్కనాగాః ।

పఞ్చాభ్రరుద్రాస్తిథివిశ్వతుల్యా ఆద్యైర్నిరుక్తా నఖబాణచన్ద్రాః ।। 3 ।।

 

నన్దావనీశైలభువో దిగఙ్కచన్ద్రా హుతాశ గ్రహపూర్ణదస్త్రాః ।

తురఙ్గషట్కాకృతయః కురామసిద్ధాః శరాష్టేషుయమాః క్రమేణ ।। 4 ।।

 

గజాశ్విభాన్యఙ్కశరాష్టదస్త్రాస్తురఙ్గసప్తగ్రహలోచనాని ।

అమ్భోధికుమ్భ్యభ్రగుణాస్తురఙ్గశైలేన్దురామా రసభూతదన్తాః ।। 5 ।।

 

కుదన్తలోకా ద్వితురఙ్గదేవా గోఽభ్రాబ్ధిలోకాః కుగుణాబ్ధిరామాః।

భుజఙ్గలోకాబ్ధిగుణాః క్రమజ్యా అథోత్క్రమజ్యా మునయోఽఙ్కదస్రాః ।। 6 ।।

 

రసర్తవో భూధరభూమిచన్ద్రా ద్వయష్టేన్దవో భూరసలోచనాని ।

కృతేషురామాః శశిషట్కవేదా నన్దాద్రిబాణా గగనేన్దుశైలాః ।। 7 ।।

 

గుణేషునాగా నగఖాభ్రచన్ద్రాః కుశైలరుద్రాః శరవేదవిశ్వే।

భుజఙ్గనేత్రేషుభువో నవేన్దుసప్తేన్దవోఽథో ధృతినన్దచన్ద్రాః ।। 8 ।।

 

త్రిసూర్యనేత్రాణ్యమరత్రిదస్రా వస్వబ్ధితత్త్వాని నగర్తుభాని ।

గోఽష్టాఙ్కదస్రా దహనేన్దుదన్తా నాగాగ్నివేదాజ్యభుజస్త్రిభజ్యా ।। 9 ।।

 

స్యాద్వయాసఖణ్డం ఖలు ఖణ్డకాని ప్రోక్తాని జీవావివరాణి తజ్జ్ఞైః ।।

తత్త్వాశ్విభక్తా అసవః కలా వా యల్లబ్ధసంఖ్యా గతశిఞ్జినీ సా ।। 10 ।।

 

యాతైష్యజీవాన్తరశేషఘాతాత్ తత్త్వాశ్విలబ్ధ్యా సహితేప్సితా స్యాత్ ।

జ్యాం ప్రోజ్ఝ్య తత్త్వావిహతావశేష యాతైష్యజీవావివరేణ భక్తమ్ ।। 11 ।।

 

 

జీవా విశుద్ధా యతమాత్రతఘ్నైస్తత్త్వావిభిస్తత్ సహితం ధనుః స్యాత్ ।

అశ్వాఙ్కవిశ్వే 1397ఽత్ర జినాంశజీవా యద్వా సుఖార్థం లద్యుఖణ్డకైర్జ్యా ।। 12 ।।

 

రూపాశ్వినో వింశాతిరఙ్కచన్ద్రా 21 । 20 । 19

అత్యష్టి తిథ్యర్క నవేషుదస్త్రాః 17।15।12 3।5।2

జ్యాఖణ్డకాన్యశమితేర్దశాప్తం

స్యుర్యాతఖణ్డాన్యథ భోగ్యనిఘ్నాః ।। 13 ।।

 

శేషాంశకాః ఖేన్దుహృతా యదాప్తం తద్యాతఖణ్డైక్యయుతం లద్యుజ్యా।

జినాంశజీవాఙ్కకృతావిపాదాః 48।45 స్యాదుత్క్రమజ్యాత్ర విలోమఖణ్డై ।। 14 ।।

 

విశోధ్య ఖణ్డాని దశఘ్నశేషాదశుద్ధలబ్ధం ధనురంశకాద్యమ్ ।

విశుద్ధసంఖ్యాహతదిగ్యుతం స్యాద్ భోగ్యాత్ స్ఫుటాజ్జ్యాతిపరిస్ఫుటాత్ర ।। 15 ।।

 

యాతైష్యయోః ఖణ్డకయోర్విశేషః శేషాంశనిఘ్నో నఖహృత్ తద్ నమ్।

యుతం గతైష్యైక్యదలం స్ఫుటం స్యాత్ క్రమోత్క్రమజ్యాకరణేఽత్ర భోగ్యమ్ ।। 16 ।।

 

విశోధ్య ఖణ్డాన్యవశేషకార్ధనిఘ్నం గతైష్యాన్తరమేష్యభక్తమ్ ।

ఫలోనయుగేష్యగతైక్యఖణ్డం చాపార్థమేవం స్ఫుటభోగ్యఖణ్డమ్ ।। 17 ।।

 

మృదూచ్చేన హీనో గ్రహో మన్దకేన్ద్రం చలోచ్చం గ్రహోనం భవేచ్ఛీఘ్రకేన్ద్రమ్ ।

తులాజాదికేన్ద్రే ఫలం స్వర్ణమేవం మృదు జ్ఞేయమస్మాద్విలోమం చ శీఘ్రమ్ ।। 18 ।।

 

త్రిభిర్భైః పదం తాని చత్వారి చక్రే క్రమాత్ స్యాదయుగ్ యుగ్మసంజ్ఞా చ తేషామ్ ।

అయుగ్మే పదే యాతమేష్యన్తు యుగ్మే భుజో బాహుహీనం త్రిభం కోటిరుక్తా ।। 19 ।।

 

యే దోః కోట్యోః స్తః క్రమజ్యే తదూనే త్రిజ్యే తే వా కోటిదోరుత్క్రమజ్యే

యే దోః కోట్యోరుత్క్రమజ్యే తదూనే త్రిజ్యే తే వా కోటిదోష్ణోః క్రమజ్యే ।। 20।।

దోః కోటిజ్యావర్గహీనౌ త్రిభజ్యావర్గౌ మూలే వా తయోః కోటిదోర్జ్యే।

ఏవం ద్యుజ్యాక్రాన్తిజీవే మిథః స్తో దృగ్జ్యాశఙ్కూ యచ్ఛ్రుతిర్వా త్రిభజ్యా।। 21 ।।

 

మన్దోచ్చనీచపరిధిస్త్రిలవోనశక్ర 13 । 40

భాగా రవేర్జినకలోనరదా 31 । 36 హిమాంశోః ।।

ఖాశ్వా 70 భుజఙ్గదహనా 38 అమరా 33 భవాశ్చ 11

పూర్ణేషవో 50 నిగదితాః క్షితిజాదికానామ్ ।। 22 ।।

 

ఏషాం చలాః కృతజినాస్త్రిలవేన హీనా 243 । 40

దన్తేన్దవో 132 వసురసా 68 వసుబాణదస్రాః258 ।।

పూర్ణాబ్ధయో 40 ఽథ భృగుజస్య తు మన్దకేన్ద్ర-

దోః శిజ్జినీ ద్విగుణితా త్రిగుణేన 3438 భక్తా ।। 23 ।।

 

లబ్ధేన మన్దపరిధీ రహితః స్ఫుటః స్యాత్

తచ్ఛీఘ్రకేన్ద్రభుజమౌర్వ్యథ బాణనిఘ్నీ।

త్రిజ్యోధృతాశుపరిధిః ఫలయుక్ స్ఫుటః స్యా-

ద్భౌమాశుకేన్ద్రపదగమ్యగతాల్పజీవా ।। 24 ।।

 

త్ర్యంశోనశైల 6 । 40 గుణితార్ధయుతస్య రాశే-

ర్మ్వౌధృతాప్తలవహీనయుతం మృదూచ్చమ్ ।

భౌమస్య కర్కిమకరాదిగతే స్వకేన్ద్రే

లబ్ధాంశర్కైర్విరహితః పరిధిస్తు శైఘ్న్యః ।। 25 ।।

 

స్వేనాహతే పరిధినా భుజకోటిజీవే

భాశైః 360 హృతే చ భుజకోటిఫలాహ్వయే స్తః ।

త్రిజ్యోధృతే చ యది వాన్త్యఫలజ్యకాఘ్న్యౌ

త్రిజ్యోద్భవం ఫలమిహాన్త్యఫలస్య జీవా ।। 26 ।।

 

స్వకోటిజీవాన్త్యఫలజ్యయోర్యో యోగో మృగాదావథ కర్కటాదౌ ।

కేన్ద్రేఽన్తరం తద్భజజీవయోర్యద్వర్గైక్యమూలం కథితః స కర్ణః ।। 27 ।।

 

త్రిజ్యా తథా కోటిఫలేన యుక్తా హీనా చ తద్దోఃఫలవర్గయోగాత్ ।

మూలం శ్రుతిర్వాన్త్యఫలత్రిమౌర్యోర్వగైక్యరాశేశ్చ తథా యుతోనాత్ ।। 28 ।।

 

త్రిభజ్యయా కోటిఫలద్వినిఘ్న్యా కోటిజ్యయా వాన్త్యఫలద్వినిఘ్న్యా ।

మూలం శ్రుతిర్వా మృదుదోః ఫలస్య చాపం బుధా మన్దఫలం వదన్తి ।। 29 ।।

 

యే కేన్ద్రదోర్జ్యే లఘుఖణ్డకోత్థే క్రమాద్రవీన్ద్వోర్నఖసంగుణే తే ।

భక్తే త్రిఖేశైః 1103 మునిసప్తవేదైః 477 యద్వా తయోర్మన్దఫలే లవాద్యే ।।30।।

 

తత్కోటిజీవా కృతబాణభక్తా రవేర్విధోర్వేదహతాద్రిభక్తా।

లబ్ధాః కలాః కర్కిమృగాదికేన్ద్రే గతేః ఫలం తత్ క్రమశో ధనర్ణమ్ ।। 31 ।।

 

ద్రాగ్దోః ఫలాత్ సంగుణితాత్ త్రిమౌర్యా ఘాతాజజ్యాన్త్యఫలజ్యయోర్వా ।

కర్ణోద్ధృతాద్యత్ సమమేవ లబ్ధం తత్ కార్ముకం శీఘ్రఫలం గ్రహాణామ్ ।। 32 ।।

 

త్రిజ్యాహతా కర్ణహృతా భుజజ్యా తచ్చాపబాహ్వోర్వివరం ఫలం వా।

జ్ఞేయోఽత్ర బాహుః ప్రతిమణ్డలస్య చాపేన శీఘ్రాన్త్యఫలజ్యకాయాః ।। 33 ।।

 

త్రిభం యుతోనోనయుతం పదాని దోస్తేషు యాతైష్యమయుగ్మయుగ్మే ।

స్యాత్ సంస్కృతో మన్దఫలేన మధ్యో మన్దస్ఫుటోఽస్మాచ్చలకేన్ద్రపూర్వమ్ ।। 34 ।।

 

విధాయ శైఘ్యేణ ఫలేన చైవం ఖేటః స్ఫుటః స్యాదసకృత్ ఫలాభ్యామ్ ।

దలీకృతాభ్యాం ప్రథమం ఫలాభ్యాం తతోఽఖిలాభ్యామసకృత్ కుజస్తు ।। 35 ।।

 

 

స్ఫుటౌ రవీన్దూ మృదునైవ వేద్యౌ శీఘ్రాఖ్యతుఙ్గస్య తయోరభావాత్ ।।

దినాన్తరస్పష్టఖగాన్తరం స్యాద్ గతిః స్ఫుటా తత్సమయాన్తరాలే ।। 36 ।।

 

కోటీఫలఘ్నీ మృదుకేన్ద్రభుక్తిస్త్రిజ్యోద్ధతా కర్కిమృగాదికేన్ద్రే ।

తయా యుతోనా గ్రహమధ్యభుక్తిస్తాత్కాలికీ మన్దపరిస్ఫుటా స్యాత్ ।। 37 ।।

 

సమీపతిథ్యన్తసమీపచాలనం విధోస్తు తత్కాలజయైవ యుజ్యతే ।

సుదూరసంచాలనమాద్యయా యతః ప్రతిక్షణం సా న సమా మహత్వతః ।। 38 ।।

 

ఫలాంశఖాఙ్కాన్తర శిఞ్జినీఘ్నీ ద్రాక్కేన్ద్రభుక్తిః శ్రుతిహద్విశోధ్యా।

స్వశీఘ్రభుక్తేః స్ఫుటఖేటభుక్తిః శేషం చ వక్రా విపరీతశుద్ధౌ ।। 39 ।।

 

ధీవృద్ధిదే చలఫలం ద్యుగతేర్యదుక్తం

లల్లేన తన్న సదిదం గణకైర్విచిన్త్యమ్ ।।

కేన్ద్రే త్రిభే చ నవభే చ ఫలస్య నాశా-

ద్భావాత్ తథా గతిఫలస్య ధనర్ణసన్ధౌ ।। 40 ।।

 

ద్రాక్కేన్ద్రభాగైస్త్రినృపైః 163 శరేన్ద్ర- 145

స్తత్త్వేన్దుభిః 125 పఞ్చనృపై 165 స్త్రిరుద్రైః 113।।

స్యాద్వక్రతా భూమిసుతాదికానా-

మవక్రతా తద్రహితైశ్చ భాశైః 360 ।। 41 ।।

 

ప్రాచ్యాముదేతి క్షితిజోఽష్టదస్త్రైః 28

శక్రః 14 గురుః సప్తకుభిశ్చ 17 మన్దః ।

స్వస్వోదయాంశోనితచక్రభాగై-332 । 346 । 343।

స్త్రయో వ్రజన్త్యస్తమయం ప్రతీచ్యామ్ ।। 42 ।।

 

 

ఖాక్షైః 50 జినైః 24 జ్ఞసితయోరుదయః ప్రతీచ్యా-

మస్తశ్చ పఞ్చతిథిభిః 155 మునిసప్తభూభిః 177 ।

ప్రాగుద్గమః శరనఖైః 205 త్రిధృతిప్రమాణై- 183

రస్తశ్చ తత్ర దశవన్హిభి 310 రఙ్గదేవైః 336 ।। 43 ।।

 

అవక్రవక్రాస్తమయోదయోక్తభాగాధికోనాః కలికా విభక్తాః ।

ద్రాక్కేన్ద్రభుక్త్యాప్త దినైర్గతైష్యైరవక్రవక్రాస్తమయోదయాః స్యుః ।। 44 ।।

 

స్ఫుటగ్రహం మధ్యఖగం ప్రకల్ప్య కృత్వా ఫలే మన్దచలే యథోక్తే ।।

తాభ్యాం ముహుర్వ్యస్తధనర్ణకాభ్యాం సుసంస్కృతో మధ్యఖగో భవేత్ సః ।। 45 ।।

 

క్రియతులాధరసంక్రమపూర్వతోఽయనలవోత్థదినైర్విషువద్దినమ్ ।।

మకరకర్కటసంక్రమతోఽయనం ద్యుదలభా విషువద్దివసేఽక్షభా ।। 46 ।।

 

యుక్తాయనాంశాదపమః ప్రసాధ్యః

కాలౌ చ ఖేటాత్ ఖలు భుక్తభోగ్యౌ।

జినాంశమౌర్యా 1397 గుణితార్కదోర్జ్యా

త్రిజ్యో 3438 ద్ధృతా క్రాన్తిగుణోఽస్య వర్గమ్ ।। 47 ।।

 

త్రిజ్యాకృతేః 11819844 ప్రోహ్య పదం ద్యుజీవా

క్రాన్తిర్భవేత్ క్రాన్తిగుణస్య చాపమ్ ।

అక్షప్రభాసంగుణితాపమజ్యా

తద్వాదశాంశో భవతి క్షితిజ్యా ।। 48 ।।

 

సా త్రిజ్యకాఘ్నీ విహృతా ద్యుమౌర్యా చరజ్యకాస్యాశ్చ ధనుశ్చరం స్యాత్ ।

స్వదేశజస్తచ్చరఖణ్డకైర్వా లద్యుజ్యకావద్రవిదోస్త్రిభాగాత్ ।। 49 ।।

 

 

మేషాదిరాశిత్రితయస్య యాని చరాణ్యధోఽధః పరిశోధితాని ।

తాని స్వదేశే చరఖణ్డకాని దిఙ్నాగసత్ర్యంశగుణైః 10।8।20 వినిఘ్నీ।।50।।

 

పలప్రభా తోయపలాత్మకాని స్థూలాని వా స్యుశ్చరఖణ్డకాని ।

స్థూలం చరం చామ్బుపలాత్మకం తైస్తత్ప్రాణచాపం యది వాపి సూక్ష్మమ్ ।। 51 ।।

 

చరఘటీసహితా రహితాః క్రమాత్తిథిమితా ఘటికాః ఖలు గోలయోః ।

భవతి తద్యుదలం నిజసావనం ఖగుణతః పతితం రజనీదలమ్ ।। 52 ।।

 

చరఘ్నభుక్తిద్యునిశాసు భక్తా తయోనయుక్త:ఖచరో విధేయః ।

క్రమాదుదగ్దక్షిణగోలగేఽర్కే సూర్యోదయే వ్యస్తమతోఽస్తకాలే ।। 53 ।।

 

ఏకస్య రాశేబృహతీ జ్యకా యా ద్వయోస్త్రిభస్యాపి కృతీకృతానామ్ ।

స్వస్వాపమజ్యాకృతివర్జితానాం మూలాని తాసాం త్రిగుణా 3438 హతాని ।।54।।

 

స్వస్వద్యుమౌర్యా విభజేత్ ఫలానాం చాపాన్యధోఽధః పరిశోధితాని ।

క్రమోత్క్రమస్థాని నిరక్షదేశే మేషాదికానాముదయాసవః స్యుః ।। 55 ।।

 

కీటాదిరాశ్యన్తజకోటిజీవాస్త్రిజ్యా 3438 గుణాః స్వస్వదినజ్యయాప్తాః ।।

చాపీకృతాః ప్రాగ్వదధో విశుద్ధాః కీటాదికానాముదయాసవో వా ।। 56 ।।

 

మేషాదిజీవాస్త్రిగృహద్యుమౌర్యా 3141 క్షుణ్ణా హృతాః స్వస్వదినజ్యయా వా।

చాపీకృతాః ప్రాగ్వదధో విశుద్ధా మేషాదికానాముదయాసవః స్యుః ।। 57 ।।

 

తేఽభ్రాద్రిభూపా 1670 గుణగోఽద్రిచన్ద్రాః 1793

సప్తాగ్నినన్దేన్దుమితా 1937 అథైతే ।

క్రమోత్క్రమస్థాశ్చరఖణ్డకైః స్వైః క్రమోత్క్రమస్థైశ్చ విహీనయుక్తాః ।। 58 ।।

 

మేషాదిషణ్ణాముదయాః స్వదేశే తులాదితోఽమీ చ విలోమసంస్థాః ।

ఉదేతి రాశిః సమయేన యేన తత్సప్తమోఽస్తం సముపైతి తేన ।। 59 ।।

 

క్షేత్రాణాం స్థూలత్వాత్ స్థూలా ఉదయా భవన్తి రాశీనామ్ ।

సూక్ష్మార్థీ హోరాణాం కుర్యాద్దృక్కాణకానాం వా ।। 60 ।।

 

భానోః ఫలం గుణితమర్కయుతస్య రాశేర్వ్యక్షోదయేన ఖఖనాగమహీ 1800 విభక్తమ్ ।

గత్యా గ్రహస్య గుణితం ద్యునిశాసుభక్తం స్వర్ణం గ్రహేఽర్కవదిదం తు భుజాన్తరాఖ్యమ్ ।।61।।

 

యుక్తాయనాంశస్య తు మధ్యమస్య భుక్తాసవోఽర్కస్య నిరక్షదేశే।

మేషాదిభుక్తోదయసంయుతా యే యశ్చాయనాంశాన్వితమధ్యభానోః।। 62 ।।

 

లిప్తాగణస్తద్వివరేణ నిఘ్నీ గతిగ్రహస్య ద్యునిశాసుభక్తా ।

స్వర్ణం గ్రహే చేదసవోఽధికోనా ఇదం గ్రహాణాముదయాన్తరాఖ్యమ్ ।। 63 ।।

 

చేత్ స్వోదయైః స్ఫుటరవేరసవః కృతాస్తే

విశ్లేషితాశ్చ యది మధ్యరవేః కలాభిః ।

బాహ్వన్తరాఖ్యముదయాన్తరకం చరాఖ్యం

కర్మత్రయం విహితమౌదయికే తదా స్యాత్ ।। 64 ।।

 

మధ్యాద్రవేరయనభాగయుతాద్వినిఘ్నాద్ ।

దోజ్య లద్యుర్గతిగుణా ఖనగావి 270 భక్తా।

స్వర్ణం గ్రహే యుగయుజోః పదయోర్విలిప్తా-

స్వేవం స్ఫుటం ఖలు భవేదుదయాన్తరం వా ।। 65 ।।

 

రవి 12 రసైః 6 విరవీన్దులవా హృతాః ఫలమితాస్తిథయః కరణాని చ ।

కురహితాని చ తాని బవాదితః శంకునితోఽసితభూతదలాదను ।। 66 ।।

 

గ్రహకలాః సరవీన్దుకలా హృతాః ఖఖగజైశ్చ 800 భయోగమితి క్రమాత్ ।

అథ హృతాః స్వగతైష్యవిలిప్తికాః స్వగతిభిశ్చ గతాగతనాడికాః ।। 67।।

 

తిథ్యన్తనాడీనతబాహుమౌర్యా లఘ్వ్యర్కశీతాంశుఫలే వినిఘ్నే ।

క్రమేణ భక్తే నఖగోసముద్రైః 4920 క్వఙ్గాగ్నివైదైః 4361 ఫలహీనయుక్తః ।

ప్రాక్పశ్చిమస్థస్తరణిర్విధుః ప్రాగృణే ఫలే యుక్త ఇతోఽన్యథోనః ।

ముహుః స్ఫుటాతో గ్రహణే రవీన్ద్వోస్తిథిస్త్విదం జిష్ణుసుతో జగాద ।। 68 -69।।

 

యాతైష్యనాడీగుణితా శుభుక్తిః షష్ట్యా 60 హృతా తద్రహితో యుతశ్చ ।

తాత్కాలికః స్యాత్ ఖచరః శశీనౌ తిథ్యన్త ఏవం సమలిప్తికౌ స్తః ।।70।।

 

పూర్ణాన్తకాలే తు సమౌ లవాద్యైర్దర్శాన్తకాలేఽవయవైర్గృహాద్యైః ।

స్థూలం కృతం భానయనం యదేతజ్జ్యోతిర్విదాం సంవ్యవహారహేతోః ।। 71 ।।

 

సూక్ష్మం ప్రవక్ష్యేఽథ మునిప్రణీతం వివాహయాత్రాదిఫలప్రసిద్ధ్యై ।

అధ్యర్ధభోగాని 1185 । 52 షడత్ర తజ్జ్ఞాః ।

ప్రోచుర్విశాఖాదితిభధ్రువాణి ।। 72 ।।

 

షడర్ధభోగాని చ 395 । 17 భోగిరుద్ర-

వాతాన్తకేన్ద్రాధిపవారుణాని ।।

శేషాణ్యతః పఞ్చదశైకభోగా-

న్యుక్తో భభోగః శశిమధ్యభుక్తిః 790 । 35   ।। 73 ।।

 

సర్వర్ క్షభోగోనితచక్రలిప్తా వైశ్వాగ్రతః స్యాదభిజిద్భభోగః ।

కలీకృతాదిష్టఖగాద్విశోధ్య దాస్త్రాదిభోగాన్ గతభాని విద్యాత్ ।। 74 ।।

 

విశుద్ధసంఖ్యాని గతం తు శేషమశుద్ధభోగాత్ పతితం తదేష్యమ్ ।।

గతాగతే షష్టిగుణే విభక్తే గ్రహస్య భుక్త్యా ఘటికా గతైష్యా।। 75 ।।

షష్టిఘ్నబిమ్బం గ్రహభుక్తిభక్తం సంక్రాన్తినాడ్యోఽఖిలధర్మకృత్యే ।

రవేస్తు తాః పుణ్యతమా గ్రహః స్వసంక్రాన్తిగో మిశ్రఫలం విధత్తే ।। 76 ।।

 

శశితనువికలాభ్యశ్చన్ద్రభుక్త్యేన్దుభాన్వోగతివివరకలాభిర్భూయ ఏతాభిరేవ ।

పృథగథ గతియుత్యా నాడికాః సన్ధిరాప్తా భతిథికరణయోగానాం ఫలం తత్ర మిశ్రమ్ ।। 77 ।।

।। ఇతి స్పష్టాధికారః ।।

 

।। అథ త్రిప్రశ్నాధికారః ।।

జగుర్విదోఽదః కిల కాలతన్త్రం దిగ్దేశకాలావగమోఽత్ర యస్మిన్ ।

త్రిప్రశ్ననామ్ని ప్రచురోక్తిధామ్ని బ్రువేఽధికారం తమశేషసారమ్ ।। 1 ।।

 

తాత్కాలికార్కేణ యుతస్య రాశేరభుక్తభాగైర్గుణితోదయాత్ స్వాత్ ।।

భోగ్యాసవః ఖాగ్నిహతాదవాప్తా భుక్తాసవో భుక్తలవైః స్యురేవమ్ ।। 2 ।।

 

ఇష్టాసుసఙ్ఘాదపనీయ భోగ్యాంస్తదగ్రతో రాశ్యుదయాంశ్చ శేషమ్ । ।

అశుద్ధహృత్ ఖాగ్నిగుణం లవాద్యమశుద్ధపూర్వైర్భవనైరజాద్యైః ।। 3 ।।

 

యుక్తం తనుః స్యాదయనాంశహీనమిష్టాసవోఽల్పా యది భోగ్యకేభ్యః ।

త్రింశదుణాః స్వోదయభాజితాస్తే లబ్ధాంశయుక్తో రవిరేవ లగ్నమ్ ।। 4 ।।

 

అర్కస్య భోగ్యస్తనుభుక్తయుక్తో మధ్యోదయాళ్యః సమయో విలగ్నాత్ ।

యదైకభే లగ్నరవీ తదా తద్భాగాన్తరఘ్నోదయఖాగ్నిభాగః ।। 5 ।।

 

లగ్నేఽల్పకే తు ద్యునిశాత్ స శోధ్యస్తాత్కాలికార్కాదసకృచ్చ కాలః ।

చేత్ సావనాః ప్రష్టురభీష్టనాడ్యస్తదైవ తాత్కాలికతిగ్మరశ్మేః ।। 6 ।।

 

ఆక్ష్యో యదేష్టా ఘటికా విలగ్నం కాలశ్చ తత్రౌదయికా సకృచ్చ।।

భుక్తాసుశుద్ధేర్విపరీతలగ్నం భుక్తాంశగేహాప్తలవోనితోఽర్కః ।। 7 ।।

వృత్తేఽమ్భః సుసమీకృతక్షితిగతే కేన్ద్రస్థశఙ్కోః క్రమా-

ద్భాగం యత్ర విశత్యపైతి చ యతస్తత్రాపరైన్ద్యౌ దిశౌ।

తత్కాలాపమజీవయోస్తు వివరాద్భాకర్ణమిత్యాహతా-

లుమ్బజ్యాప్తమితాంగులైరయనదిశ్యైన్ద్రీ స్ఫుటా చాలితా।। 8 ।।

 

తన్మత్స్యాదథ యామ్యసౌమ్యకకుభౌ సౌమ్యా ధ్రువే వా భవే-

దేకస్మాదపి భాగ్రతో భుజమిత కోటీమితా శఙ్కతః ।।

న్యస్యేద్యష్టిమృజం తథా భువి యథా యష్ట్యగ్రయోః సంయుతిః

కోటిః ప్రాచ్యపరా భవేదితి కృతే బాహుశ్చ యామ్యోత్తరా ।। 9 ।।

 

దిక్సూత్రసంపాతగతస్య శఙ్కోశ్చ్ఛాయాగ్రపూర్వాపరసూత్రమధ్యమ్ ।

దోర్దోః ప్రభావర్గవియోగమూలం కోటిర్నరాత్ ప్రాగపరా తతః స్యాత్ ।। 10 ।।

 

భాకృతీన 12 కృతి 144 సంయుతేః పదం స్యాచ్ఛుతిః శ్రుతికృతీనవర్గయోః 144।

అన్తరాద్రవియుతోనకర్ణయోరాహతేశ్చ యది వా పదం ప్రభా ।। 11 ।।

 

శఙ్కర్నరో నా కథితః స ఏవ ఖార్ధాద్రవేర్యా విషువద్దినార్థే।

నతిః పలోఽక్షశ్చ స ఏవ తజ్జ్ఞైస్తత్రోన్నతిర్యాస్య స ఏవ లమ్బః ।।12।।

 

భుజోఽక్షభా కోటిరినాంగులో నా కర్ణోఽక్షకర్ణః ఖలు మూలమేతత్ ।।

క్షేత్రాణి యాన్యక్షభవాని తేషాం విద్యేవ మానార్థయశః సుఖానామ్ ।। 13 ।।

 

లమ్బజ్యకా కోటిరథాక్షజీవా భుజోఽత్ర కర్ణస్త్రిభుజే త్రిభజ్యా।

కుజ్యా భుజః కోటిరపక్రమజ్యా కర్ణోఽగ్రకా చ త్రిభుజం తథేదమ్ ।। 14 ।।

 

తథైవ కోటిః సమవృత్తశంకురగ్రా భుజస్తధృతిరత్ర కర్ణః ।।

భుజోఽపమజ్యా సమనా చ కర్ణః కుజ్యోనితాతద్ధృతిరత్ర కోటిః ।। 15 ।।

 

అగ్రాదిఖణ్డం కథితా చ కోటిరుద్వృనా దోః శ్రవణోఽపమజ్యా।

ఉద్వృత్తనా కోటిరథాగ్రకాగ్రఖణ్డం భుజస్తచ్ఛ్రవణః క్షితిజ్యా ।। 16 ।।

 

ఖణ్డం యదూర్ధ్వం సమవృత్తశఙ్కోర్యత్ తద్ధృతేస్తావథ కోటికర్ణౌ।

అగ్రాదిఖణ్డం భుజ ఏవమష్టౌ క్షేత్రాణ్యమూన్యక్షభవాని తావత్ ।। 17 ।।

 

ఏషామథైకస్య తు బాహుకోటికర్ణైర్మిథోఽన్యాన్యనుపాతతః స్యుః ।

త్రిజ్యే పృథక్ కోటిభుజాహతే తే కర్ణోద్భుతే లమ్బపలజ్యకే స్తః ।। 18 ।।

 

తత్కార్ముకే లమ్బపలౌ చ తజ్జ్యే దోఃకోటిజీవావదతో మిథో వా।

అక్షజ్యకా కోటిగుణా భుజాప్తా లమ్బజ్యకా వాక్షగుణోఽన్యథాతః ।। 19 ।।

 

క్రాన్తిజ్యకే కర్ణగుణే విభక్తే కోట్యా భుజేనాప్తమితాగ్రకా స్యాత్ ।।

ఆద్యం ద్వితీయం సమశంకురేవ స్యాత్ తద్ధృతిః కోటిహృతః శ్రుతిఘ్నః ।। 20 ।।

 

కర్ణేన నిఘ్నీ పృథగగ్రకా వా భుజేన భక్తా ఖలు తద్ధృతిః స్యాత్ ।

కోట్యా హతా తద్భుతిరగ్రకా చ కర్ణేన దోష్ణా క్రమశో విభక్తా ।। 21 ।।

 

ద్విధా భవేద్వా సమవృత్తశఙ్కః స దోర్గుణః కోటిహృతోఽగ్రకా వా।

కోట్యుద్ధృతం తద్ధృతిఖణ్డమూర్ధ్వం శ్రుత్యా హతం వా సమవృత్తశఙ్కః ।। 22 ।।

 

ద్విధాపమజ్యే భుజకోటినిఘ్నౌ కోట్యా చ దోష్ణా విహుతాద్యమాప్తమ్ ।।

కుజ్యా పరం తద్ధతిఖణ్డమూర్ధ్వం స్యాత్ తద్ధృతిః సంయుతిరేతయోర్వా ।। 23 ।।

 

కుజ్యాపమజ్యే భుజకోటినిఘ్న్యౌ కర్ణోద్ధృతే స్యాత్ క్రమశో యదాప్తమ్ ।

అగ్రాగ్రఖణ్డం ప్రథమం ద్వితీయమగ్రాదిఖణ్డం చ తదైక్యమగ్రా ।। 24 ।।

 

 

అగ్రాదిఖణ్డం చ తథాపమజ్యా భుజాహతే తే క్రమశో విభక్తే ।

కోటిశ్రుతిభ్యాముభయత్ర శఙ్కరుమణ్డలస్థే రవిమణ్డలే స్యాత్ ।। 25 ।।

 

అగ్రాగ్రఖణ్డ క్షితిశిఞ్జినీ చ కోట్యా హతే దోఃశ్రవణోద్ధృతే స్తః ।।

ఉద్వృత్తశంకూ సమనా తదూనః స్యాదూర్ధ్వఖణ్డం సమవృత్తశఙ్కోః ।। 26 ।।

 

అగ్రా భుజఘ్నీ శ్రుతితు క్షితిజ్యా తదునితా తద్ధృతిరూర్ధ్వఖణ్డమ్ ।

జ్ఞాతాచ్చ సాధ్యాదితరే భవన్తి యద్వా గుణచ్ఛేదవిపర్యయేణ ।। 27 ।।

 

దోఃకోటివర్గైక్యపదం శ్రుతిః స్యాత్ తత్కోటివర్గాన్తరతః పదం దోః ।

దోఃకర్ణవర్గాన్తరశ్చ కోటిభ్యాం తృతీయా యది వా స్యురేవమ్ ।। 28।।

 

త్రిషష్టిరత్రానయనప్రభేదాస్తావత్ స్యురేవం పలలమ్బమౌర్యోః ।

అగ్రాదికానాం శతశః ప్రభేదైర్లమ్బాదయోఽపి స్యురనన్తభేదాః ।। 29 ।।

 

అగ్రాకృతిం ద్విగుణితాం త్రిగుణస్య వర్గాత్ 11819844

త్యక్త్వా పదం తదిహ కోణనరోఽక్షభాఘ్నః ।

అర్కో 12 ద్ధృతః ఫలయుజాసకృదగ్రయాసౌ

సౌమ్యే ఫలేన వియుజా తు తయా ప్రసాధ్యః ।। 30 ।।

 

స సౌమ్యగోలో భదలం యదాద్యం యామ్యోఽపరం సాయనభాగభానోః ।

క్రాన్తేః కకుబ్ గోలవశేన వేద్యా సదాఽక్షలమ్బావిహ యామ్యసౌమ్యౌ ।। 31 ।।

 

పలావలమ్బావపమేన సంస్కృతౌ నతోన్నతే తే భవతో దివాదలే ।

లవాదికం వా నవతేర్విశోధితం నతం భవేదున్నతమున్నతం నతమ్ ।। 32 ।।

 

నతాశజీవా భవతీహ దృగ్జ్యా దినార్ధశంకుశ్చ తథోన్నజతజ్యా

త్రిభజ్యకో-మణ్డలశంకుఘాతాచ్చరజ్యయాప్తం ఖలు యష్టిసంజ్ఞమ్ ।। 33 ।।

యుతోనితోద్వృత్తనరేణ యష్టికా భవేదిగ్దక్షిణగోలయోర్నరః ।

క్షితిజ్యయైవం ద్యుగుణశ్చ సా హృతిశ్చరజ్యయైవం త్రిగుణోఽపి సాన్త్యకా ।। 34 ।।

 

హృతిస్త్రిమౌర్యా చరజీవయా వా హతా ద్యుమౌర్యా క్షితిజీవయా వా।

భక్తాన్త్యకా స్యాదథవాన్త్యకాయా హృతిర్గుణచ్ఛేదవిపర్యయేణ ।। 35 ।।

 

అన్త్యాథవోన్మణ్డలశంకునిఘ్నీ చరజ్యయాప్తా స దినార్ధశఙ్కః ।

హృతిః పలక్షేత్రజకోటినిఘ్నీ తత్కర్ణభక్తా. యది వా స శఙ్కః ।। 36 ।।

 

హృతిః పలక్షేత్రభుజేన నిఘ్నీ తత్కర్ణభక్తాగ్రకయోనయుక్తా ।

గోలక్రమాత్ స్యాదథవాత్ర దృగ్జ్యా యామ్యాథ సౌమ్యా విపరీతశుద్ధౌ ।। 37 ।।

 

గోలక్రమాత్ తద్ధతిహీనయుక్తా హృతిః పలక్షేత్రభుజేన నిఘ్నీ ।

తత్కర్ణభక్తా భవతీహ దృగ్జ్యా ప్రద్యోతనే వా ద్యుదలం ప్రయాతే ।। 38 ।।

 

త్రిజ్యా నృచాపోత్క్రమజీవయోనా దృగ్జ్యా భవేదేవమతో నరో వా।

ఏవం హి దృగ్జ్యా యది వాఖిలానాం విదిక్సమోద్వృత్తనరాదికానామ్ ।। 39 ।।

 

దృగ్జ్యాత్రిజీవే రవిసంగుణే తే శంకూద్ధృతే భాశ్రవణౌ భవేతామ్ ।

త్రిజ్యాక్షకర్ణేన గుణా విభక్తా హృత్యా శ్రుతిర్వా దినమధ్యగేఽర్కే ।। 40 ।।

 

యుతాయనాంశార్కబృహద్భుజజ్యయా ఖరామతిథ్యభ్రభువో 101530 హృతాః పరః ।

పలశ్రుతిఘ్నః పలభావిభాజితః పరోఽథవోద్వృత్తగతే రవౌ శ్రుతిః ।। 41 ।।

 

పరోఽక్షభాసంగుణితోఽక్షకర్ణభక్తోఽథవా స్యాత్ సమవృత్తకర్ణః ।

ఉద్వృత్తకర్ణశ్చరశిఞ్చినీఘ్నో భక్తోఽన్త్యయా వా శ్రవణో దినార్ధే ।। 42 ।।

 

 

ఉద్వృత్తకర్ణః సమవృత్తకర్ణః క్షితిజ్యయా తద్ధతిసంజ్ఞయా చ।।

క్రమేణ నిఘ్నౌ విహృతౌ చ హృత్యా దినార్ధకర్ణావథవా భవేతామ్ ।। 43 ।।

 

యామ్యోదక్సమకోణభాః కిల కృతాః పూర్వైః పృథక్సాధనై

ర్యాస్తద్దిగ్వివరాన్తరాన్తరగతా యాః పృచ్ఛకేచ్ఛావశాత్ ।

తా ఏకానయనేన చానయతి యో మన్యే తమన్యం భువి

జ్యోతిర్విద్వదనారవిన్దముకులప్రోల్లాసనే భాస్కరమ్ ।। 44 ।।

 

చక్రాంశకాఙ్కే క్షితిజాఖ్యవృత్తే ప్రాక్స్వస్తికాభీష్టదిశోఽస్తు మధ్యే।

యేఽశాస్థితాస్తేఽత్ర దిగంశకాఖ్యాస్తజ్జ్యాత్ర దిగ్జ్యేత్యపరే విభాగే ।। 45।।

 

పలప్రభా వ్యాసదలేన నిఘ్నీ దిగ్జ్యోద్ధృతా తాం పలభాం ప్రకల్ప్య ।

సాధ్యాక్షజీవాథ తయా వినిఘ్నీ స్వాక్షజ్యయాప్తాపమశిఞ్జినీ చ ।। 46 ।।

 

తాభ్యాం దినార్ధద్యుతివద్విదధ్యాదభీష్టదిక్స్థే ద్యుమణౌ ద్యుతిం వా ।

ఏవం కృతే యే పలభాగకాః స్యుస్తద్ధీనఖాష్టేన్దుమితాశ్చ యేఽశాః ।। 47 ।।

 

తాంశ్చాక్షభాగాన్ ప్రవికల్ప్య సాధ్యా ద్విధేష్టదిగ్భా యది దిగ్లవజ్యా।

అల్పాగ్రకాయాః ఖలు సౌమ్యగోలే యామ్యే తు తస్యాం దిశి నాస్తి భైవ ।।48।।

 

వ్యాసార్ధవర్గ: పలభాకృతిఘ్నో దిగ్జ్యాకృతిర్దాదశవర్గనిఘ్నీ ।

తత్సంయుతిః స్యాత్ ప్రథమస్తథాన్యస్త్రిజ్యాక్షభాగ్రాభిహతిస్తతస్తౌ ।। 49 ।।

 

దిగ్జ్యాగ్రయోర్వర్గవియోగభక్తౌ యదన్యవర్గేణ యుతాద్యరాశేః ।

పదం తదన్యోనయుతం శ్రుతిర్వా గోలక్రమాదిష్టదిశం గతేఽర్కే ।। 50 ।।

 

స్యాదగ్రకాయా యదిదిగ్జ్యకాల్పా తదాన్యవర్గాత్ ప్రథమేన హీనాత్ ।

మూలేన హీనః సహితో ద్విధాన్యః కర్ణద్వయం స్యాదితి సౌమ్యగోలే ।। 51 ।।

కర్ణాగ్రయా బాహరిహ ప్రసాధ్యస్త్రిజ్యాహతోఽసౌ ప్రభయా విభక్తః ।

భవేత్ ప్రతీత్యర్థమియం చ దిగ్జ్యా తుల్యైవ సా స్యాఛ్రవణద్వయేఽపి ।। 52 ।।

 

ఉక్తా ప్రభాభిమతదిఙ్నియనేన తావత్ తామేవ కాలనియమేన చ వచ్మి భూయః ।

స్యాదున్నతం ద్యుగతశేషకయోర్యదల్పం

తేనోనితం దినదలం నతసంజ్ఞకం చ ।। 53 ।।

 

అథోన్నతాదూనయుతాచ్చరేణ క్రమాదుదగ్దక్షిణగోలయోర్జ్యా ।

స్యాత్ సూత్రమేతద్గుణితం ద్యుమౌర్వ్యా  వ్యాసార్ధభక్తం చ కలాభిధానమ్ ।। 54 ।।

 

సత్రం కుజీవాగుణితం విభక్తం చరజ్యయా స్యాదథవా కలా సా ।

కలా పలక్షేత్రజకోటినిఘ్నీ తత్కర్ణభక్తా భవతీష్టయష్టిః ।। 55 ।।

 

ఉద్వృత్తశఙ్కోరపి సూత్రనిఘ్నాచ్చరజ్యయాప్తం యది వేష్టయష్టిః ।

రవావుదగ్దక్షిణగోలయాతే సూత్రం యుతోనం చరజీవయా స్యాత్ ।। 56 ।।

 

ఇష్టాన్త్యకైవం క్షితిజీవయా చ కలా యుతోనా హతిరిష్టకాలే ।

యుతోనితోన్మణ్డలశఙ్కునైవమిష్టాఖ్యయష్టిర్భవతీష్టశఙ్కః ।। 57 ।।

 

నతోత్క్రమజ్యా శర ఇత్యనేన హీనాన్త్యకా వాభిమతాన్త్యకా స్యాత్ ।

ద్యుజ్యాహతో వ్యాసదలేన భక్తః కుజ్యాహతో వా చరశిఞ్జినీహృత్ ।। 58 ।।

 

శరః పృథక్స్థేన ఫలేన హీనా హృతిర్భవేద్వా హృతిరిష్టకాలే।

ఫలం పలక్షేత్రజకోటినిఘ్నం తత్కర్ణభక్తం చ తదూర్ధ్వసంజ్ఞమ్ ।। 59 ।।

 

ఉద్వృత్తశఙ్కోః శరసంగుణాత్ స్యాచ్చరజ్యయాప్తం యదివోర్ధ్వసంజ్ఞమ్ ।

ఊర్ధ్వోన హీనో దినమధ్యశఙ్కుః స్యాదిష్టశంకుర్నతతోఽథవైవమ్ ।। 60 ।।

 

ఇష్టాన్త్యకాయాశ్చ హృతేశ్చ యద్వా దినార్ధశఙ్కూక్తవదిష్టశఙ్కః ।

శఙ్కోశ్చ దృగ్జ్యాశ్రవణప్రభాః స్యుర్హతేర్న దృగ్జ్యా సుధియాత్త్ర కార్యా ।। 61 ।।

 

ఉద్వృత్తకర్ణాత్ క్షితిశిఞ్జినీఘ్నాత్ సమాఖ్యకర్ణాదపి తద్ధృతిఘ్నాత్ ।

దినార్ధకర్ణాదథవా హృతిఘ్నాత్యేష్టయాప్తం యదివేష్టకర్ణః ।। 62 ।।

 

యత్ర క్వచిచ్ఛుద్ధివిధౌ యదేహ శోధ్యం న శుధ్యేద్విపరీతశుద్ధ్యా।

విధిస్తదా ప్రోక్తవదేవ కిన్తు యోగే వియోగః సుధియా విధేయః ।। 63 ।।

 

బాణేన్దు 15 నాడ్యూననతాత్ క్రమజ్యా త్రిజ్యాన్వితా సైవ నతోత్క్రమజ్యా।

ఉద్వృత్తశఙ్కుస్తు న యామ్యగోలే దృశ్యోఽనుపాతార్థమయం ప్రసాధ్యః ।। 64 ।।

 

మార్తణ్డః సమమణ్డలం ప్రవిశతి స్వల్పేఽపమే స్వాత్ పలాత్

దృశ్యో హ్యుత్తరగోల ఏవ స విశన్ శ్రావ్యా తదైవాస్య భా।

అప్రాప్తేఽపి సమాఖ్యమణ్డలమినే యః శఙ్కురుత్పద్యతే

నూనం సోఽపి పరానుపాతవిధయే నైవం క్వచిద్దుష్యతి ।। 65 ।।

 

ఉద్వృత్తకర్ణాచ్చర శిఞ్జినీఘ్నాద్దినార్ధకర్ణాదథవాన్త్యకాఘ్నాత్ ।

ఇష్టేన కర్ణేన హృతాద్యదాప్తమిష్టాన్త్యకా సైవ పృథక్ పృథక్ స్యాత్ ।। 66 ।।

 

పలశ్రుతిఘ్నస్త్రిగుణస్య వర్గో ద్యుజ్యేష్టకర్ణాహతిద్భవేద్వా ।।

ఇష్టాన్త్యకా తద్రహితాన్త్యకాయా భవన్తి యా ఉత్క్రమచాపలిప్తాః ।। 67 ।।

 

నతాసవస్తే స్యురహర్దలం తైరూనీకృతం చోన్నతకాల ఏవమ్ ।

త్రిజ్యాధికస్య క్రమచాపయుక్తాః ఖఖాబ్ధిబాణా ధనురుత్క్రమాత్ స్యాత్ ।। 68।।

 

ఇష్టాన్త్యకా సా చరజీవయోనా యుక్తా చ గోలక్రమతః క్రమోత్థాః ।।

తచ్చాపలిప్తాశ్చరయుక్తహీనాః సమున్నతాస్తే యది వాసవః స్యుః ।। 69 ।।

దినార్ధద్యుతేస్త్రిజ్యకాఘ్యా హృతాయాః స్వకర్ణేన చాపాంశకాః స్యుర్నతాంశాః ।

దినార్ధే వియుక్తా యుతాస్తే పలాంశైరుదగ్దక్షిణే భాగ్రకేఽర్కాపమః స్యాత్ ।। 70।।

 

తతః క్రాన్తితో వైపరీత్యేన భానుర్భవేదేతదన్యచ్చ గోలే ప్రవక్ష్యే ।

నతాంశాపమాంశాన్తరం తుల్యదిక్త్వే యుతిర్భిన్నదిక్త్వే పలాంశా భవేయుః ।। 71 ।।

 

త్రిభజ్యాహృతార్కాగ్రకా కర్ణనిఘ్నీ భవేత్ కర్ణవృత్తాగ్రకా వ్యస్తగోలా ।

పలచ్ఛాయయా సౌమ్యయా సంస్కృతా స్యాద్భుజోఽథోత్తరే భాగ్రకే సౌమ్యగోలే ।।72।।

 

భుజః కర్ణవృత్తాగ్రయాఢ్యోఽన్యదాసౌ వియుక్తోఽక్షభా స్యాత్ తయా వా వియుక్తః ।

భుజః సౌమ్యభాగ్రేఽన్యదాళ్యస్త్రిభజ్యాహతః కర్ణభక్తోఽగ్రకా చాపమోఽతః ।। 73।।

 

దృష్టవేష్టభాం యోఽత్ర దిగర్కవేదీ ఛాయాద్వయం వా ప్రవిలోక్య దిగ్జ్ఞః ।

వేత్త్యక్షభాముద్ధతదైవవేదిదుర్దర్పసర్పప్రశమే స తార్ క్ష్యాః ।। 74 ।।

 

భాకర్ణే ఖగుణాఙ్గులే 30 కిల సఖే యామ్యో భుజస్త్ర్యఙ్గులో

ఽన్యస్మిన్ పఞ్చదశాఙ్గులే 15 ఽఙ్గులముదగ్బాహుశ్చ యత్రేక్షితః ।।

అక్షాభాం వద తత్ర షట్కృతగజై 846 ర్యద్వాపమజ్యాం సమాం

దృష్ట్వష్టామనయోః శ్రుతిం చ సభుజాం దాగ్బ్రూహి మేఽక్షప్రభామ్ ।। 75 ।।

 

భాద్వయస్య భుజయోః సమాశయోర్ధ్యస్తకర్ణహతయోర్యదన్తరమ్ ।

ఐక్యమన్యకకుభోః పలప్రభా జాయతే శ్రుతివియోగభాజితమ్ ।। 76 ।।

 

క్రాన్తిజ్యాకర్ణవధాత్ త్రిజ్యాప్తకృతిర్లఘుః స దోః కృత్యా।

హీనోఽబ్ధిమను 144ఘ్నః స్యాదాద్యోఽథ పరో భుజః కృతేన్ద్ర 144ఘ్నః ।। 77।।

 

తౌ లఘువేదేన్ద్రా 144 న్తరభక్తౌ పరవర్గతో యదాద్యాఢ్యాత్ ।

మూలం పరయుతవియుతం సౌమ్యే యామ్యే భుజే పలభా ।। 78 ।।

దినకరే కరివైరిదల 4/15 స్థితే నర 12 సమా నరభాపదిఙ్ముఖీ।

భవతి యత్ర పటో పుటభేదనే కథయ తాన్త్రిక తత్ర పలప్రభామ్ ।। 79 ।।

 

త్రిజ్యార్కఘాతః శ్రుతిహన్నరః స్యాద్యత్ క్రాన్తిమౌర్వాంసమవృత్తశఙ్కోః ।

వర్గాన్తరాన్మూలమనేన భక్తా క్రాన్తిజ్యకా సూర్య 12 హతాక్షభా స్యాత్ ।। 80 ।।

 

మార్తణ్డః సమమణ్డలం కిల యదా దృష్టః ప్రవిష్టః సఖే

కాలే పఞ్చఘటీమితే దినగతే యద్వా నతే తావతి ।

కేనాప్యుజ్జయినీగతేన తరణే: క్రాన్తిం తదా వేత్సి చే-

న్మన్యే త్వాం నిశితం సగర్వగణకోన్మత్తేభకుమ్భాఙ్కుశమ్ ।। 81 ।।

 

యా స్యాద్రవేరున్నతకాలజీవాభీష్టా హతిః సా ప్రథమం ప్రకల్ప్యా।

అర్కా 12 క్షభాఘాతహతాక్షకర్ణకృత్యోద్ధృతా స్యాదపమజ్యకాస్యాః ।। 82 ।।

 

చరాదికేనేష్టహతిః ప్రసాధ్యా క్షుణ్ణస్తయా క్రాన్తిగుణోఽసకృచ్చ ।

తదాద్యహత్యా విహృతః స్ఫుటః స్యాత్ సహస్రరశ్మౌ సమమణ్డలస్థే ।। 83 ।।

 

తదా నతజ్యాత్రిభజీవయోర్యద్వర్గాన్తరం తత్ పలభాకృతిఘ్నమ్ ।

తేనోద్ధృతో వ్యాసదలస్య వర్గో వేదేన్ద్ర 144 నిఘ్నోఽథ సరూపలబ్ధ్యా।। 84।।

 

వ్యాసార్ధవర్గాద్విహృతాత్ పదం స్యాత్ క్రాన్తిజ్యకా సా త్రిభశిఞ్జినీఘ్నీం।

జినాంశమౌర్యా విహృతాప్తచాపాగ్రే ప్రవక్ష్యే చ యథా రవిః స్యాత్ ।। 85 ।।

 

మార్తణ్డే సమమణ్డలం ప్రవిశతి చ్ఛాయా కిలాష్ట్యఙ్గులా

దృష్టాష్టాసు ఘటీషు కుత్రచిదపి స్థానే కదాచిద్దినే।

అర్కక్రాన్తిగుణం తదా వదసి చేదక్షప్రభాం తత్ర చ

త్రిప్రశ్నప్రచురప్రపఞ్చచతురం మన్యే త్వదన్యం నహి।। 86 ।।

 

అత్రాపి సాధ్యోన్నతకాలజీవా పూర్వం తు సైవేష్టహృతిః ప్రకల్ప్యా।

తతోఽర్కనిఘ్నీ సమశఙ్కుభక్తా పలశ్రుతిః స్యాత్ పలభా తతశ్చ ।। 87 ।।

 

పలప్రభాఘ్నః సమశఙ్కురక్షకర్ణోద్ధృతః స్యాదపమజ్యకాతః ।।

చరాదికేనేష్టహృతిస్తతోఽక్షకర్ణోఽసకృత్ క్రాన్తిగుణశ్చ తస్మాత్ ।। 88 ।।

 

పఞ్చాఙ్గలా గణక యత్ర పలప్రభా స్యాత్ తత్రేష్టభా నవమితా దశనాడికాసు ।

దృష్టా యదా వద తదా తరణిం తవాస్తి యద్యత్ర కౌశలమలం గణితే సగోలే ।।89।।

 

ఇష్టాన్త్యకామున్నతకాలమౌతుల్యాం ప్రకల్ప్యాథ తయా విభక్తః ।।

ఇష్టప్రభాశఙ్కుహతోఽక్షకర్ణస్త్రిజ్యాగుణో ద్వాదశభాజితశ్చ ।। 90 ।।

 

జ్యా భవేత్ తత్కృతివర్జితాయాస్త్రిజ్యాకృతేర్మూలమపక్రమజ్యా ।

ఇష్టాన్త్యకా ప్రాగ్వదతోఽసకృచ్చ ద్యుజ్యాపమజ్యా చ తతః ఖరాంశుః।। 91 ।।

 

యత్ర క్షితిజ్యాశరసిద్ధతల్యా 245 స్యాత్ తద్ధృతిస్తత్త్వకురామసంఖ్యా 3125 ।

తత్రాక్షభార్కో గణక ప్రచక్ష్వ చేదక్షజక్షేత్రవిచక్షణోఽసి ।। 92 ।।

 

కుజ్యోనతద్ధృతిహృతా కృతశక్రనిఘ్నీ

కుజ్యైవ యత్ ఫలపదం పలభా భవేత్ సా।।

కుజ్యా హతా విభిరక్షభయా విభక్తా

క్రాన్తిజ్యకా భవతి భానురతో విలోమమ్ ।। 93 ।।

 

క్రాన్తిజ్యాసమశఙ్కుతద్ధృతియుతిం కుజ్యోనితాం వీక్ష్య యో

వింశత్యశ్వరసైః 6720 మితామథ పరాం షష్ట్యఙ్కచన్ద్రర్మితామ్ 1960 ।

కుజ్యాగ్రాపమశిఞ్జినీయుతిమినం వేత్యక్షభాం చాపి తం ।

జ్యోతిర్విత్కమలావబోధనవిధౌ వన్దే పరం భాస్కరమ్ ।। 94 ।।

 

క్రాన్తిజ్యాసమశఙ్కుతద్ధృతియుతిః కుజ్యోనితా యా తయా

కుజ్యాగ్రాపమశిఞ్జినీయుతిమినైః 12 క్షుణ్ణాం పృథక్స్థాం భజేత్ ।

లబ్ధం స్యాత్ పలభా పలశ్రుతిపలచ్ఛాయార్కయుత్యా తతో

భాజ్యాన్యాథ పృథక్ స్థితాప్తమపమజ్యా స్యాత్ తతో భాస్కరః ।। 95 ।।

 

క్రాన్తిజ్యాసమశఙ్కుతద్ధృతియుతిం కుజ్యోనితాం వీక్ష్య యః

పూర్ణాబ్ధ్యబ్ధిమహీమితా 1440 మథ పరాం ఖాభ్రాష్టభూసంమితామ్ 1800 ।

అగ్రాజ్యాసమశఙ్కుతద్ధృతియుతిం వేత్త్యక్షభా చ తం

జ్యోతిర్విత్కమలావబోధనవిధౌ వన్దే పరం భాస్కరమ్ ।। 96 ।।

 

క్రాన్తిజ్యాసమశఙ్కుతద్ధృతియుతిః కుజ్యోనితాద్యో హృతా

తేనాగ్రాసమశఙ్కుతద్ధృతియుతిః సూర్యాహతాక్షశ్రుతిః ।

స్యాత్ తస్యాః పలభా పలశ్రుతిపలచ్ఛాయార్క 12 యుత్యోద్ధృతా-

దాద్యాదక్షభయాహతాచ్చ భవతి క్రాన్తిజ్యకాతో రవిః ।। 97 ।।

 

యత్ర త్రివర్గేణ మితా పలాభా తత్ర త్రినాడీప్రమితం చరం స్యాత్ ।

యదా తదా యది వేత్సి విద్వన్ సాంవత్సరాణాం ప్రవరోఽసి నూనమ్ ।। 98 ।।

 

చరజ్యకాభిహతిస్త్రిమౌర్యా భక్తాప్తవర్గోఽక్షభయా స్వనిఘ్న్యా ।।

యుతోఽథ తన్మూలహృతా చరజ్యా సూర్యా 12 హతా క్రాన్తిగుణస్తతోఽర్కః ।। 99 ।।

 

ద్యుజ్యకాపమగుణార్కదోర్యకాసంయుతిం ఖఖఖబాణ 5000 సంమితామ్ ।

వీక్ష్య భాస్కరమవేహి మధ్యమం మధ్యమాహరణమస్తి చేచ్ఛృతమ్ ।। 100 ।।

 

ద్యుజ్యాపక్రమభానుదోర్గుణయుతిస్తిథ్యు 15 ద్ధృతాబ్ధ్యా 4 హతా

స్యాదాద్యో యుతివర్గతో యమ 2 గుణాత్ సప్తామరా 337 ప్తోనితాః ।

నాగాద్ర్యఙ్గదిగఙ్కకాః 910678 పదమతస్తేనాద్య ఊనో భవేద్

వ్యాసార్ధేఽష్టగుణాబ్ధిపావక 3438 మితే క్రాన్తిజ్యకాతో రవిః ।। 101 ।।

క్రాన్తిజ్యాసమశఙ్కుతద్ధృతిమహీజీవాగ్రకాణాం యుతి-

‌ద్రష్టా ఖామ్బరపఞ్చఖేచర 9500 మితా పఞ్చాఙ్గులాక్షప్రభే।

దేశే తత్ర పృథక్ పృథగ్గణక తా గోలేఽసి దక్షోఽక్షజ-

క్షేత్రక్షోదవిధౌ విచక్షణ సమాచక్ష్వావిలక్షోఽసి చేత్ ।। 102।।

 

క్రాన్తిజ్యాం విషువత్ప్రభారవిహతేస్తుల్యా ప్రకల్ప్యాపరాః

కృత్వాగ్రాసమశఙ్కుతద్ధృతిమహీజీవా అభీష్టాస్తతః ।

ద్వయాద్యాస్తద్యుతిభాజితాః పృథగథ ప్రోద్దిష్టయుత్యా హతా

ఉద్దిష్టా ఖలు యద్యుతిః పృథగిమా వ్యక్తా భవన్తి క్రమాత్ ।। 103 ।।

 

అగ్రాపమజ్యాక్షితిశిఞ్జినీనాం యోగం సహస్రం ద్వితయం 2000 విదిత్వా ।

పృథక పృథక్ తా గణక ప్రచక్ష్వ రూఢా సగోలే గణితే మతిశ్చేత్ ।। 104 ।।

 

విధాయ బిన్దు సమభూమిభాగే జ్ఞాత్వా దిశః కోటిరతః ప్రదేయా।

ప్రత్యఙ్ముఖీ పూర్వకపాలసంస్థే పూర్వాముఖీ పశ్చిమగే గ్రహే సా ।। 105 ।।

 

కోట్యగ్రతో దోరపి యామ్యసౌమ్యో బిన్దోశ్చ భా భాగ్రభుజాగ్రయోగాత్ ।

సూత్రం చ బిన్దుస్థనరాగ్రసక్తం ప్రసార్య కర్ణాకృతిసూత్రగత్యా ।। 106 ।।

 

దృగుచ్చమూలం నలకం నివేశ్య వంశద్వయాధారమథాస్య రన్ధ్రే।।

విలోకయేత్ ఖే ఖచరం కిలైవం జలే విలోమం తదపి ప్రవక్ష్యే ।। 107 ।।

 

నివేశ్య శఙ్కు భుజభాగ్రయోగే బిన్దోర్నరాగ్రానుగతే చ సూత్రే ।।

తథైవ ధార్యో నలకో విలోక్యో బిన్దుస్థతోయే సుషిరేణ ఖేటః ।। 108 ।।

 

దర్శయేద్దివిచరం దివి కే వానేహసి ద్యుచరదర్శనయోగ్యే।

పూర్వమేవ విరచయ్య యథోక్తం రఞ్జనాయ సుజనస్య నృపస్య ।। 109 ।।

।। ఇతి త్రిప్రశ్నాధికారః ।।

।। అథ పర్వసమ్భవజ్ఞానమాహ ।।

కలేర్గతాబ్దా రవి 12 భిర్వినిఘ్నాశ్చైత్రాదిమాసైః సహితాః పృథకుస్థాః ।

ద్విఘ్నాః స్వనాగాఙ్కగజాంశ 898 హీనాః పఞ్చాఙ్గ 65 భక్తాః ప్రథమాన్వితాః స్యుః ।।1।।

 

మాసాః పృథక్ తే ద్విగుణాస్త్రిపూర్ణబాణా 503ధికా స్వాఙ్కనృపాంశ 169 యుక్తాః ।

త్రిభి 3 ర్విభక్తాః ఫలమంశపూర్వం మాసౌఘతుల్యైశ్చ గృహైర్యుతం స్యాత్ ।। 2 ।।

 

సపాతసూర్యోఽస్య భుజాంశకా యదా మనూ 14 నకాః స్యాద్గ్రహణస్య సంభవః ।।

గృహార్ధ 15 యుక్తస్య సపాతభాస్వతో భుజాంశకా గోలదిశోఽవగమ్య చ ।।3।।

 

జ్ఞేయోఽర్కో రవిసంక్రమాద్గదినైర్దర్శాన్తనాడీనతా-

ద్వేదాం 4 శేన గృహాదినోనసహితః ప్రాక్ పశ్చిమేఽస్యాపమః ।

అక్షాంశైః ఖలు సంస్కృతో రసలవేనాస్యాథ తే సంస్కృతాః

పాతాఢ్యర్కభుజాంశకా యది నగో 7 నాః స్యుస్తదార్కగ్రహః ।। 4 ।।

 

రూపం 1 వియత్ ౦ పూర్ణకృతాన్ 40 సపాదాన 15 క్షిప్త్వా సపాతే ప్రతిమాసమర్కే।

తత్సమ్భవం ప్రాగవలోక్య ధీమాన్ గ్రహాన్ గ్రహార్థం విదధీత తత్ర ।। 5 ।।

।। అథ పర్వసమ్భవజ్ఞానమాహ ।।

 

।। అథ చన్ద్రగ్రహణాధికారః ।।

బహుఫలం జపదానహుతాదికే స్మృతిపురాణవిదః ప్రవదన్తి హి ।

సదుపయోగి జనే సచమత్కృతి గ్రహణమిన్ద్రినయోః కథయామ్యతః ।। 1 ।।

 

సమగృహాంశకలా వికలౌ స్ఫుటౌ రవివిధూ విదధీత రవిగ్రహమ్ ।

సమలవావయవౌ తు విధుగ్రహం సమవగన్తుమగుం చ తదోక్తవత్ ।। 2 ।।

 

నగనగాగ్నినవాష్టరసా 689377 రవే రసరసేషుమహీషు 51566 మితా విధోః ।

నిగదితావనిమధ్యత ఉచ్ఛ్రితిః శ్రుతిరియం కిల యోజనసంఖ్యయా ।। 3 ।।

మన్దశ్రుతిర్ద్రాక్శ్రుతివత్ ప్రసాధ్యా తయా త్రిభజ్యా ద్విగుణా విహీనా।

త్రిజ్యాకృతిః శేషహృతా స్ఫుటా స్యాల్లిప్తాశ్రుతిస్తిగ్మరుచేర్విధోశ్చ ।। 4 ।।

 

లిప్తాశ్రుతిఘ్నస్త్రిగుణేన భక్తః స్పష్టోం భవేద్యోజనకర్ణ ఏవమ్ ।।

బిమ్బం రవేర్ద్విద్విశర 6522 సంఖ్యానీన్దోః ఖనాగామ్బుధి 480 యోజనాని ।।5।।

 

భూవ్యాసహీనం రవిబిమ్బమిన్దుకర్ణాహతం భాస్కరకర్ణభక్తమ్ ।।

భూవిస్తృతిర్లబ్ధఫలేన హీనా భవేత్ కుభావిస్తృతిరిన్దుమార్గే ।। 6 ।।

 

సూర్యేన్దుభూభాతనుయోజనాని త్రిజ్యాహతాన్యర్కశశీన్దుకర్ణైః ।।

భక్తాని తత్కార్ముకలిప్తికాస్తాస్తేషాం క్రమాన్మానకలా భవన్తి ।। 7 ।।

 

భానోర్గతిః స్వదశ 10 భాగయుతార్ధితా వా

బిమ్బం విధోస్త్రి 3 గుణితా యుగశైల 74 భక్తా।

తిథ్యద్రి 715 హీనశశిభుక్తిరిషుద్వి 25 భక్తా

నన్దాక్షి 29 యుగ్భవతి వా విధుబిమ్బమేవమ్ ।। 8 ।।

 

భానోర్గతిఃశర 5 హతా రవిభిః 12 విభక్తా

చన్ద్రస్య లోచన 2 గుణా తిథి 15 భాజితా చ ।

లబ్ధాన్తరం భవతి వావనిభాప్రమాణం

భూభా విధు విధురినం గ్రహణే పిధత్తే ।। 9 ।।

 

సపాతతాత్కాలికచన్ద్రదోజ్య ఖభైః 270 హతా వ్యాసదలేన భక్తా।

సపాతశీతద్యుతిగోలదిక్ స్యాద్విక్షేప ఇన్దోః స చ బాణసంజ్ఞః ।। 10 ।।

 

యచ్ఛాద్యసంఛాదకమణ్డలైక్యఖణ్డం శరోనం స్థగితప్రమాణమ్ ।

తచ్ఛాద్యబిమ్బాదధికం యదా స్యాజ్జ్ఞేయం చ సర్వగ్రహణం తదానీమ్ ।। 11 ।।

 

మానార్ధయోగాన్తరయోః కృతిభ్యాం శరస్య వర్గేణ వివర్జితాభ్యామ్ ।

మూలే ఖషట్ 60 సంగుణితే విభక్తే భుక్త్యన్తరేణ స్థితిమర్దఖణ్డే ।। 12 ।।

 

స్థిత్యర్ధనాడీగుణితా స్వభుక్తిః షష్ట్యా 60 హృతా తద్రహితౌ యుతౌ చ ।

కృత్వేన్దుపాతావసకృచ్ఛరాభ్యాం స్థిత్యర్ధమాద్యం స్ఫుటమన్తిమం చ ।। 13 ।।

 

ఏవం విమర్దార్ధఫలోనయుక్తసపాతచన్ద్రోద్భవసాయకాభ్యామ్ ।।

పృథక్ పృథక్ పూర్వవదేవ సిద్ధే స్ఫుటే స్త ఆద్యాన్త్యవిమర్దఖణ్డే।। 14 ।।

 

స్పర్శాగ్రతః స్పార్శికమిష్టముక్తం ప్రాఙ్మోక్షతో మౌక్షికమత్ర పూర్వైః ।

వీష్టేన నిఘ్నాః స్థితిఖణ్డకేన భుక్త్యన్తరాంశా భుజ ఇష్టకాలే ।। 15 ।।

 

ఏవం విమర్దార్ధహతాః పృథక్ తే సంమీలనోన్మీలనయోర్భుజౌ స్తః ।

కోటిశ్చ తత్కాలశరోఽథ కోటీదోర్వర్గయోగస్య పదం శ్రుతిః స్యాత్ ।। 16 ।।

 

మానైక్యఖణ్డం శ్రుతివర్జితం సద్గ్రాసప్రమాణం భవతీష్టకాలే।

గ్రాసోనమానైక్యదలస్య వర్గాద్విక్షేపకృత్యా రహితాత్ పదం యత్ ।। 17 ।।

 

గత్యన్తరాంశైర్విహృతం ఫలోనం స్థిత్యర్ధకం స్వం భవతీష్టకాలః ।

తత్కాలబాణేన ముహుః స్ఫుటోఽగ్రే వక్షేఽన్యథా వా పరిలేఖతోఽముమ్ ।। 18 ।।

 

మధ్యగ్రహః పర్వవిరామకాలే ప్రాక్ ప్రగ్రహోఽస్మాత్ పరతశ్చ ముక్తిః ।

స్థిత్యర్ధనాడీష్వథ మర్దజాసు సంమీలనోన్మీలనకే తథైవ ।। 19 ।।

 

ఖాఙ్కా 90 హతం స్వద్యుదలేన భక్తం స్పర్శాదికాలోత్థనత లవాః స్యుః ।

తేషాం క్రమజ్యా పలశిఞ్జినీఘ్నీ భక్తా ద్యుమౌ యదవాప్తచాపమ్ ।। 20 ।।

 

ప్రజాయతే ప్రాగపరే నతే క్రమాదుదగ్యమాశం వలనం పలోద్భవమ్ ।

యుతాయనాంశోడుపకోటిశిఞ్జినీ జినాంశమౌర్యా 1397 గుణితావిభాజితా ।। 21 ।।

 

ద్యుజీవయా లబ్ధఫలస్య కార్ముకం భవేచ్ఛశాఙ్కాయనదిక్కమాయనమ్ ।

తయోః పలోత్థాయనయోః సమాశయోర్యుతేర్వియుక్తేస్తు విభిన్నకాష్ఠయోః ।। 22 ।।

 

యా శిఞ్జినీ మానదలైక్యనిఘ్నీ త్రిజ్యోద్ధృతా తద్వలనం స్ఫుటం స్యాత్ ।

యైరుత్క్రమజ్యావిధినైతదుక్తం సమ్యన తే గోలగతిం విదన్తి ।। 23 ।।

 

త్రిజ్యోద్ధృతస్తత్సమయోత్థశఙ్కుః సార్ధద్వి 2 । 30 యుక్తోఽఙ్గులలిప్తికాః స్యుః ।

స్థూలాః సుఖార్థం ద్యుదలేన భక్తం , సమున్నతం సార్ధయమా 2 । 30 న్వితం వా ।। 24 ।।

 

ఆభిర్విభక్తా బలనేషుబిమ్బదోశ్ఛన్నలిప్తా స్యురథాఙ్గులాని ।

శరా యథాశా గ్రహణే ఖరాంశోశ్చన్ద్రగ్రహే వ్యస్తదిశస్తు వేద్యాః ।। 25 ।।

 

గ్రాహ్యార్ధసూత్రేణ విధాయ వృత్తం మానైక్యఖణ్డేన చ సాధితాశమ్ ।

బాహ్యేఽత్ర వృత్తే వలనం జ్యకావత్ ప్రాచిహ్నతః స్పర్శభవం హిమాంశోః ।। 26 ।।

 

సవ్యాపసవ్యం ఖలు యామ్యసౌమ్యం మోక్షం తదా పశ్చిమతశ్చ దేయమ్ ।।

రవిగ్రహే పశ్చిమపూర్వతస్తే విక్షేపదిచిహ్నత ఏవ మాధ్యమ్ ।। 27 ।।

 

సూత్రాణి కేన్ద్రాద్వలనాగ్రసక్తాన్యఙ్కయాన్యతః స్పర్శవిముక్తిబాణౌ।

జ్యావన్నిజాభ్యాం వలనాగ్రకాభ్యాం దేయౌ యథాశావథ మధ్యబాణః ।। 28 ।।

 

కేన్ద్రాత్ ప్రదేయో వలనస్య సూత్రే తేభ్యః పృథగ్గ్రాహకఖణ్డకేన ।

వృత్తైః కృతైః స్పర్శవిముక్తిమధ్యగ్రాసాః క్రమేణైవమిహావగమ్యాః ।। 29 ।।

 

కేన్ద్రాభుజం స్వే వలనస్య సూత్రే శరం భుజాగ్రాచ్ఛ్రవణం చ కేన్ద్రాత్ ।

ప్రసార్య కోటిశ్రుతియోగచిహ్నాద్వృత్తే కృతే గ్రాహకఖణ్డకేన ।। 30 ।।

సంమీలనోన్మీలనకేష్టకాలగ్రాసాశ్చ వేద్యా యది వాన్యథామీ ।

యే స్పర్శముక్త్యోర్విశిఖాగ్రచిహ్న తాభ్యాం పృథఙ్మధ్యశరాగ్రయాతే ।। 31 ।।

 

రేఖే కిల ప్రగ్రహమోక్షమార్గో తయోశ్చ మానే విగణయ్య వేద్యే।

బిమ్బాన్తరార్ధేన విధాయ వృత్తం కేన్ద్రేఽథ తన్మార్గయుతిద్వయేఽపి ।। 32 ।।

 

భూభార్ధసూత్రేణ విధాయ వృత్తే సంమీలనోన్మీలనకే చ వేద్యే।

మార్గాఙ్గులఘ్నం స్థితిఖణ్డభక్తమిష్టం స్యురిష్టాఙ్గులసంజ్ఞకాని ।। 33 ।।

 

ఇష్టాఙ్గులానీష్టవశాత్ స్వమార్గే దత్త్వాత్ర చ గ్రాహకఖణ్డవృత్తమ్ ।

కృత్వేష్టఖణ్డం యది వావగమ్యం స్థూలః సుఖార్థం పరిలేఖ ఏవమ్ ।। 34 ।।

 

గ్రాసోనమానైక్యదలేన కేన్ద్రే వృత్తాత్ కృతాన్మార్గదలే బహర్యే।

తే సంగుణే స్వస్థితిఖణ్డకేన మార్గాఙ్గలాప్తే పృథగిష్టకాలౌ ।। 35 ।।

 

స్వల్పే ఛన్నే ధూమ్రవర్ణః సుధాంశోరర్ధే కృష్ణః కృష్ణరక్తోఽధికేఽర్ధాత్ ।।

సర్వచ్ఛన్నే వర్ణ ఉక్తః పిశఙ్గో భానోశ్ఛన్నే సర్వదా కృష్ణ ఏవ । 36 ।।

 

ఇన్దోర్భాగః షోడశః ఖణ్డితోఽపి

తేజః పుఞ్జచ్ఛన్నభావాన్న లక్ష్యః ।।

తేజస్తైక్ష్ణ్యాత్ తీక్ష్ణగోదశాంశో

నాదేశ్యోఽతోఽల్పో గ్రహో బుద్ధిమద్భిః ।। 37 ।।

 

యత్ ఖస్వస్తికగే రవౌ భవలయే దృగ్వృత్తవత్ సంస్థితే

ప్రత్యక్షం వలనం కుజే త్రిభయుతాకగ్రాసమం దృశ్యతే ।

త్వం చేదుత్క్రమజీవయానయసి తత్ తాదృక్ సఖే గోలవిన్-

మన్యే తర్ఘమలం తదేవ వలనం ధీవృద్ధిదాద్యోదితమ్ ।। 38 ।।

 

యత్రాక్షోఽఙ్గరసా 66 లవా దినమణేస్తత్రోదయం గచ్ఛతో

మేషే వా వృషభేఽపి వాప్యనిమిషే కుమ్భే స్థితస్యాపి వా।

స్పర్శో దక్షిణతస్తదా క్షితిజవత్ స్యాత్ క్రాన్తివృత్తం యత-

స్తద్ద్యుత్క్రమజీవయాత్ర వలనం వ్యాసార్ధతుల్యం కథమ్ ।। 39 ।।

।। ఇతి చన్ద్రగ్రహణాధికారః ।।

 

।। అథసూర్యగ్రహణాధికారః ।।

దర్శాన్తకాలేఽపి సమౌ రవీన్దు ద్రష్టా నతౌ యేన విభిన్నకక్షౌ।

క్వర్ధోచ్ఛ్రితః పశ్యతి నైకసూత్రే తల్లమ్బనం తేన నతిం చ వచ్మి ।। 1 ।।

 

దర్శాన్తలగ్నం ప్రథమం విధాయ న లమ్బనం విత్రిభలగ్నతుల్యే।

రవౌ తదూనేఽభ్యధికే చ తత్ స్యాదేవం ధనర్ణం క్రమతశ్చ వేద్యమ్ ।। 2 ।।

 

త్రిభోనలగ్నం తరణి ప్రకల్ప్య తల్లగ్నయోర్యః సమయోఽన్తరేఽసౌ।।

త్రిభోనలగ్నస్య భవేద్యుయాతః శఙ్కాద్యతస్తస్య చరాన్త్యకాద్యైః ।। 3 ।।

 

త్రిభోనలగ్నార్కవిశేషశిఞ్జినీ కృతాహతా వ్యాసదలేన భాజితా ।

హతాతు ఫలాద్విత్రిభలగ్నశఙ్కునా త్రిజీవయాప్తం ఘటికాది లమ్బనమ్ ।। 4।।

 

ఫలాద్రవి 12 ఘ్నాత్ త్రిభహీనలగ్నకర్ణేన లబ్ధం ఖలు లమ్బనం వా।।

త్రిభోనలగ్నస్య రవేశ్చ శఙ్కోర్వా దృగ్జ్యయోర్వర్గవియోగమూలమ్ ।। 5 ।।

 

స్యాద్దృఙ్నతిర్వేద 4 గుణా త్రిమౌర్యా భక్తాథవా లమ్బననాడికాః స్యుః ।।

శఙ్క్వోస్తయోర్దృగ్గుణయోస్తయోర్వా త్రిజ్యాచతుర్థాంశవిభక్తయోః స్యాత్ ।। 6 ।।

 

యద్వర్గవిశ్లేషపదం ద్విధైవం విలమ్బనం తద్ఘటికాదికం వా ।।

తత్సంస్కృతః పర్వవిరామ ఏవం స్ఫుటోఽసకృత్ స గ్రహమధ్యకాలః ।। 7 ।।

 

త్రిభోనలగ్నస్య నరస్త్రిభూ 13 ఘ్నో దన్తైః 32 విభక్తః పరసంజ్ఞకః స్యాత్ ।

లగ్నార్కయోరన్తరకోటిదోర్జ్యే విధాయ దోపరయోర్వియోగాత్ ।। 8 ।।

 

స్వఘ్నాద్యుతాత్ కోటిగుణస్య కృత్యా మూలం శ్రుతిః కోటిగుణాత్ పరఘ్నాత్ ।

శ్రుత్యా హృతాల్లబ్ధధనుః కలా యాస్తే వాసవో లమ్బనజాః సకృత్ స్యుః ।। 9 ।।

 

దృగ్జ్యైవ యా విత్రిభలగ్నశఙ్కోః స ఏవ దృక్ క్షేప ఇనస్య తావత్ ।।

సౌమ్యేఽపమే విత్రిభజేఽధికేఽక్షాత్ సౌమ్యోఽన్యథా దక్షిణ ఏవ వేద్యః ।। 10।।

 

చాపీకృతస్యాస్య తు సంస్కృస్య త్రిభోనలగ్నోత్థశరేణ జీవా।।

దృక్ క్షేప ఇన్దోర్నిజమధ్యభుక్తితిథ్యంశనిఘ్నౌ త్రిగుణోద్ధృతౌ తౌ ।। 11 ।।

 

నతీ రవీన్ద్రోః సమభిన్నదిక్త్వే తదన్తరైక్యం తు నతిః స్ఫుటాత్ర ।

దృక్ క్షేప ఇన్దోద్విగుణో విభక్తః క్విన్ట్రైః 141 స్ఫుటైవావనతిర్భవేద్వా ।। 12 ।।

 

లద్యుజ్యకోత్థో ద్విగుణోఽక్షభక్తః షష్ట్యంశయుక్తోఽవనతిః స్ఫుటా వా ।

త్రిభోనలగ్నస్య దినార్ధజాతే నతోన్నతజ్యే యది వా సుఖార్థమ్ ।। 13 ।।

 

దృక్ క్షేపశఙ్కూ పరికల్ప్య సాధ్యం స్వల్పాన్తరం లమ్బనకం నతిశ్చ ।

స్పష్టోఽత్ర బాణో నతిసంస్కృతోఽస్మాత్ ప్రాగ్వత్ ప్రసాధ్యే స్థితిమర్దఖణ్టే,

తిథ్యన్తాద్గుణితాగతాతు స్థితిదలేనోనాధికాల్లమ్బనం

తత్కాలోత్థనతీషుసంస్కృతిభవస్థిత్యర్ధహీనాధికే ।। 14।।

 

దర్శాన్తే గణితాగతే ధనమృణం వా తద్విధాయాసకృజ్-

జ్ఞేయౌ ప్రగ్రహమోక్షసంజ్ఞసమయావేవం క్రమాత్ ప్రస్ఫుటౌ ।। 15 ।।

 

తన్మధ్యకాలాన్తరయోః సమానే స్పష్టే భవేతాం స్థితిఖణ్డకే చ।

దర్శాన్తతో మర్దదలోనయుక్తాత్ సంమీలనోన్మీలనకాల ఏవమ్ ।। 16 ।।

 

సకృత్ప్రకారేణ విలమ్బనం చేత్ సకృత్ స్ఫుటౌ ప్రగ్రహమోక్షకాలౌ।

కింత్వత్ర బాణావనతీ పునశ్చ తాత్కాలికాభ్యాం విధువిత్రిభాభ్యామ్ ।।17।।

 

శేషం శశాఙ్కగ్రహణోక్తమత్ర స్ఫుటేషుజేన స్థితిఖణ్డకేన ।

హతోఽథ తేనైవ హృతః స్ఫుటేన బాహుః స్ఫుటః స్యాఙ్గ్రహణేఽత్ర భానోః ।। 18 ।।

 

గ్రాసాచ్చ కాలానయనే ఫలం యత్ స్ఫుటేన నిఘ్నం స్థితిఖణ్డకేన ।

స్ఫుటేషుజేనాసకృద్ ద్ధృతం తత్ స్థిత్యర్ధశుద్ధం భవతీష్టకాలః ।। 19 ।।

।। ఇతి సూర్యగ్రహణాధికారః ।।

 

।। అథ గ్రహచ్ఛాయాధికారః ।।

విక్షేపలిప్తాః క్షితిజాదికానాం

ఖేశా 110 ద్విబాణేన్దుమితా 152 రసాశ్వాః 76 ।।

షట్త్రీన్దవః 136 ఖాగ్నిభువః 130 సితజ్ఞ-

పాతౌ స్ఫుటౌ స్తశ్చలకేన్ద్రయుక్తౌ ।। 1 ।।

 

మన్దస్ఫుటాత్ ఖేచరతః స్వపాతయుక్తాద్భుజజ్యా పఠితేషునిఘ్నీ ।

స్వశీఘ్రకర్ణేన హృతా శరః స్యాత్ సపాతమన్దస్ఫుటగోలదిక్కః ।। 2 ।।

 

త్రిజ్యావర్గాదయనవలనజ్యాకృతిం ప్రోహ్య మూలం

యష్టిర్యష్ట్యా ద్యుచరవిశిఖస్తాడితస్త్రిజ్యయాప్తః ।

యద్వా రాశిత్రయయుతఖగద్యుజ్యకాఘ్నస్త్రిమౌర్యా

భక్తః స్పష్టో భవతి నియతం క్రాన్తిసంస్కారయోగ్యః ।। 3 ।।

 

ఆయనం వలనమస్ఫుటేషుణా సంగుణం ద్యుగుణభాజితం హృతమ్ । పూర్ణపూర్ణధృతిభిర్గ్రహాశ్రితవ్యక్షభోదయహృదాయనాః కలాః ।। 4 ।।

 

అస్ఫుటేషువలనాహతిస్తు వా యష్టిహత్ ఫలకలాః స్యురాయనాః ।

తా గ్రహేఽయనపృషత్కయోః క్రమాదేకభిన్నకకుభోర్ఋణం ధనమ్ ।। 5 ।।

 

స్ఫుటాస్ఫుటక్రాన్తిజయోశ్చరార్ధయోః సమాన్యదిక్త్వేఽన్తరయోగజాసవః ।।

పలోద్భవాఖ్యా భనభఃసదాం శరే మహత్యథాల్పే యది వా స్యురన్యథా ।। 6 ।।

 

స్పష్టేషురక్షవలనేన హతో విభక్తో లమ్బజ్యయా రవిహృతోఽక్షభయా హతో వా।।

లబ్ధం హతం త్రిభగుణేన హృతం ద్యుమౌ స్యుర్వాసవః పలభవా అథ తైః శరే తు ।।7।।

 

యామ్యోత్తరే క్రమవిలోమవిధానలగ్నం

ఖేటాత్ కృతాయనఫలాదుదయాఖ్యలగ్నమ్ ।

సౌమ్యే క్రమేణ విపరీతమిషౌ తు యామ్యే ।

భార్ధాధికాత్ ఖచరతోఽస్తవిలగ్నమేవమ్ ।। 8 ।।

 

నిజనిజోదయలగ్నసముదమే సముదయోఽపి భవేద్ధనభఃసదామ్ ।

భవతి చాస్తవిలగ్నసముద్గమే ప్రతిదినేఽస్తమయః ప్రవహభ్రమాత్ ।। 9 ।।

 

నిశీష్టలగ్నాదుదయాస్తలగ్నే న్యూనాధికే యస్య ఖగః స దృశ్యః ।

దినేఽపి చన్ద్రో రవిసన్నిధానాన్నాస్తం గతశ్చేత్ సతి దర్శనే భా ।। 10 ।।

 

జ్ఞాతుం యదా భాభిమతా గ్రహస్య తత్కాలఖేటోదయలగ్నలగ్నే ।

సాధ్యే తయోరన్తరనాడికా యాస్తాః సావనాః స్యుర్యుగతా గ్రహస్య ।। 11 ।।

 

తా ఏవ ఖేటద్యుతిసాధనార్థం క్షేత్రాత్మకత్వాత్ సుధియా నియోజ్యాః ।।

ఊనస్య భోగ్యోఽధికభుక్తయుక్తో మధ్యోదయాఢ్యోఽన్తరకాల ఏవమ్ ।। 12 ।

 

స్పష్టా క్రాన్తిఃస్ఫుటశరయుతోనైకభిన్నాశభావే

తజ్జ్యా స్పష్టోఽపమగుణ ఇతో ద్యుజ్యకాద్యం గ్రహస్య ।

కృత్వా సాధ్యా తదుదితఘటీభిః ప్రభా భానుభావ-

చన్ద్రాదీనాం నలకసుషిరే దర్శనాయాపి భానామ్ ।। 13 ।।

 

స్వభుక్తితిథ్యంశవివర్జితో నా మహాంలఘుః ఖాగ్నికృతాం 430 శహీనః ।।

స్పష్టో భవేదస్ఫుటజాతదృగ్జ్యా సంతాడితార్కైః స్ఫుటశఙ్కుభక్తా ।। 14 ।।

 

ప్రభా భవేన్నా తిథిభాగతోఽల్పో యావద్విధుస్తావదసావదృశ్యః ।

ఏవం కిల స్యాదితరగ్రహాణాం స్వల్పాన్తరత్వాన్న కృతం తదాద్యైః ।। 15 ।।

 

స్వల్పాన్తరత్వాదబహూపయోగాత్ ప్రసిద్ధభావాచ్చ బహుప్రయాసాత్ ।

గ్రన్థస్య తజ్జ్ఞైర్గురుతాభయేన యస్త్యజ్యతేఽర్థో న స దూషణాయ ।। 16 ।।

।। ఇతి గ్రహచ్ఛాయాధికారః ।।

 

।। అథ గ్రహోదయాస్తాధికారః ।।

ప్రాగ్దృగ్గ్రహః స్యాదుదయాఖ్యలగ్నమస్తాఖ్యకం పశ్చిమదృగ్గ్రహః సః ।

ప్రాగ్దృగ్గ్రహోఽల్పోఽత్ర యదీష్టలగ్నాదతో గమిష్యత్యుదయం బహుశ్చేత్ ।। 1 ।।

 

ఊనోఽధికః పశ్చిమదృగ్గ్రహశ్చేదస్తం గతో యాస్యతి చేతి వేద్యమ్।

తదన్తరోత్థా ఘటికా గతైష్యాస్తచ్చాలితః స్యాత్ స నిజోదయేఽస్తే ।। 2 ।।

 

తల్లగ్నయోరన్తరతోఽసకృద్యాః కాలాత్మికాస్తా ఘటికాః స్యురార్క్ష్యః ।

అభీష్టకాలద్యుచరోదయాన్తర్యద్వేష్టకాలద్యుచరాస్తమధ్యే ।। 3 ।।

 

నిరుక్తౌ గ్రహస్యేతి నిత్యోదయాస్తావినాసన్నభావేన యౌ తౌ చ వక్ష్యే ।

రవేరూనభక్తిర్గ్రహః ప్రాగుదేతి ప్రతీచ్యామసావస్తమేత్యన్యథాన్యః ।। 4 ।।

 

జ్ఞశుక్రావృజూ ప్రత్యగుద్గమ్య వక్రాం గతిం ప్రాప్య తత్రైవ యాతః ప్రతిష్ఠామ్ ।

తతః ప్రాక్ సముద్గమ్య వక్రావృజుత్వం సమాసాద్య తత్రైవ చాస్తం వ్రజేతామ్ ।। 5 ।।

దస్త్రేన్దవః 12 శైలభువశ్చ 17 శక్రా 14 రుద్రాః 11

ఖచన్ద్రాః 10 తిథయః 15 క్రమేణ।

చన్ద్రాదితః కాలలవా నిరుక్తా

జ్ఞశుక్రయోర్వక్రగయోర్ద్విహీనాః ।। 6 ।।

 

యత్రోదయో వాస్తమయోఽవగమ్యస్తద్దిగ్భవో దృక్ఖచరో రవిశ్చ ।

అస్తోదయాసన్నదినే కదాచిత్ సాధ్యస్తు పశ్చాత్ తరణిః సషడ్భః ।। 7 ।।

 

దృక్ఖేచరార్కాన్తరజాతనాడ్యో రసాహతాః కాలలవాః స్యురిష్టాః ।

ఉక్తేభ్య ఊనాభ్యధికా యదీష్టాః ఖేటోదయో గమ్యగతస్తదా స్యాత్ ।। 8 ।।

 

అతోఽన్యథా వాస్తమయోఽవగమ్యః ప్రోక్తేష్టకాలాంశవియోగలిప్తాః ।।

ఖాభ్రాష్టభూ 1800 ఘ్నా ద్యుచరోదయాప్తాః ఖేటార్కభుక్త్యన్తరభాజితాశ్చ ।। 9 ।।

 

వక్రే తు భుక్త్యైక్యహృతా అవాప్తాస్తదన్తరాలే దివసా గతైష్యాః ।

తాత్కాలికాభ్యాం రవిదృగ్గ్రహాభ్యాం ముహుః కృతాస్తే స్ఫుటతాం ప్రయాన్తి।। 10 ।।

 

ప్రాగ్దృగ్రహశ్చేదధికో రవేః స్యాదూనోఽథవా పశ్చిమదృగ్గ్రహశ్చ ।

ప్రోక్తేష్టకాలాశయుతేః కలాభి సాధ్యాస్తదానీం దివసా గతైష్యాః ।। 11 ।।

 

తథా యదీష్టకాలాంశాః ప్రోక్తేభ్యోఽభ్యధికాస్తదా ।

వ్యత్యయశ్చ గతైష్యత్వే జ్ఞేయోఽహ్నాం సుధియా ఖలు ।। 12 ।।

।। ఇతి గ్రహోదయాస్తాధికారః ।।

 

।। అథ శృఙ్గోన్నత్యధికారః ।।

మాసాన్తపాదే ప్రథమేఽథవేన్దోః శృఙ్గోన్నతిర్యదివసేఽవగమ్యా ।

తదోదయేఽస్తే నిశి వా ప్రసాధ్యః శఙ్కుర్విధోః స్వోదితనాడికాద్యైః ।। 1 ।।

 

నిశావశేషైరసుభిర్గతైర్వా యథాక్రమం గోలవిపర్యయేణ ।।

రవేరధః శఙ్కురథాక్షభాఘ్నో నరోఽర్క 12 హృచ్ఛఙ్కుతలం యమాశమ్ ।। 2 ।।

 

సౌమ్యం త్వధోముఖనరస్య తలం ప్రదిష్టం

స్వాగ్రాస్వశఙ్కుతలయోః సమభిన్నదిక్త్వే ।

యోగోఽన్తరం భవతి దోరినచన్ద్రదోష్ణో

స్తుల్యాశయోర్వివరమన్యదిశోస్తు యోగః।। 3 ।।

 

స్పష్టో భుజో భవతి చన్ద్రభుజాశ ఇన్దోః శుద్ధే భుజే రవిభుజాద్విపరీతదిక్కః ।।

యోఽధో నరో దినకృతః స విధోరుగ్రశఙ్కున్వితో మమ మతా ఖలు సైవ కోటి:। 4 ।।

 

దోఃకోటివర్గైక్యపదం శ్రుతిః స్యాద్భుజో రస 6 ఘ్నః శ్రవణేన భక్తః ।

ప్రజాయతే దిగ్వలనం హిమాంశోః శృఙ్గోన్నతౌ తత్ స్ఫుటబాహుదిక్కమ్ ।। 5 ।।

 

చన్ద్రస్య యోజనమయశ్రవణేన నిఘ్నో వ్యర్కేన్దుదోర్గుణ ఇనశ్రవణేన భక్తః ।

తత్కార్ముకేణ సహితః ఖలు శుక్లపక్షే కృష్ణేఽమునా విరహితః శశభృద్విధేయః ।।6।।

 

వ్యర్కేన్దుకోట్యంశశరేన్దు 15 భాగో హారోఽమునా షట్కృతి 36 తో యదాప్తమ్ ।

ద్విష్ఠం చ హారోనయుతం తదర్థే స్యాతాం క్రమాదత్ర విభాస్వభాఖ్యే ।। 7 ।।

 

సూత్రేణ బిమ్బముడుపస్య షడఙ్గులేన కృత్వా దిగఙ్కుమిహ తద్వలనం జ్యకావత్ ।

మాసస్య తుర్యచరణే వరుణేశదేశాత్ ప్రాగ్భాగతః ప్రథమకే సుధియా ప్రదేయమ్ ।।8।।

 

కేన్ద్రాద్విభాం తద్వలనాగ్రసూత్రే కృత్వా విభాగ్నే స్వభయా చ వృత్తమ్ ।

జ్ఞేయేన్దుఖణ్డాకృతిరేవమత్ర స్యాత్ తుఙ్గశృఙ్గం వలనాన్యదిక్స్థమ్ ।। 9 ।।

 

యౌ బ్రహ్మగుప్తకథితౌ కిల కోటికర్ణీ తాభ్యాం కృతే తు పరిలేఖవిధౌ యథోక్తే ।

నాస్తీవ భాతి మమ దృగ్గణితైక్యమత్ర శృఙ్గోన్నతౌ సుగణకైర్నిపుణం విలోక్యమ్ ।।10।।

 

యత్రాక్షోఽఙ్గరసా 66 లవాః క్షితిజవత్ తత్రాపవృత్తే స్థితే

మేషాదావుదయం ప్రయాతి తపనే నక్రాదిగేన్దోర్దలమ్ ।

యామ్యోదగ్వలయేన ఖణ్డితమివ ప్రాచ్యాం సితం స్యాత్ తదా

నైతద్బ్రహ్మమతేఽస్య హి త్రిభగుణో బాహుశ్చ కోటిస్తదా ।। 11 ।।

 

శృఙ్గే సమే స్తో యది బాహ్వభావ ఊర్ధ్వాధరే తే యది కోట్యభావః ।

త్రిజ్యాసమౌ తస్య చ కోటిబాహూ కిం వా మమానేన నమో మహద్భ్యః ।। 12 ।।

।। ఇతి శృఙ్గోన్నత్యధికారః ।।

 

।। అథ గ్రహయుత్యధికారః ।।

వ్యఙ్ఘ్రీషవః 4।45 సచరణా ఋతవః 6।15 త్రిభాగ-

యుక్తాద్రయో 7।20 నవ 9 చ సత్రిలవేషవ 5।20 శ్చ।

స్యుర్మధ్యమాస్తముకలాః క్షితిజాదికానాం

త్రిజ్యాశుకర్ణవివరేణ పృథగ్వినిఘ్న్యః ।। 1 ।।

 

త్రిఘ్న్యా నిజాన్త్యఫలమౌర్వికయా విభక్తా

లబ్ధేన యుక్తరహితాః క్రమశః పృథకుస్థాః ।

ఊనాధికే త్రిభగుణాచ్ఛువణే స్ఫుటాః స్యుః ।

కల్ప్యం ఖలు త్రికలమఙ్గులమత్ర బిమ్బే ।। 2 ।।

 

దివౌకసోరన్తరలిప్తికౌఘా‌ఇత్యోర్వియోగేన హృతాద్యదైకః ।।

వక్రీ జవైక్యేన దినైరవాతైర్యాతా తయోః సంయుతిరల్పభుక్తౌ ।। 3 ।।

 

వక్రేఽథవా న్యూనతరేఽన్యథైష్యా ద్వయోరనృజ్వోర్విపరీతమస్మాత్ ।

దృక్కర్మ కృత్వాయనమేవ భూయః సాధ్యేతి తాత్కాలికయోర్యుతిర్యత్ ।। 4 ।।

 

 

ఏవం కృతే దివిచరౌ ధ్రువసూత్రసంస్థౌ స్యాతాం తదా వియతి సైవ యుతిర్నిరుక్తా ।

దుక్కర్మణాయనభవేన న సంస్కృతౌ చేత్ సూత్రే తదా త్వపమవృత్తజయామ్యసౌమ్యే ।।5।।

 

ఏవం లబ్ధైర్గ్రహయుతిదినైశ్చాలితౌ తౌ సమౌ స్తస్తాభ్యాం సూర్యగ్రహణవదిషు సంస్కృతౌ స్వస్వనత్యా।

తౌ చ స్పష్టౌ తదను విశిఖౌ పూర్వవత్ సంవిధేయౌ।

దిక్సామ్యే యా వియుతిరనయోః సంయుతిర్భిన్నదిక్త్వే ।। 6 ।।

 

యామ్యోదక్స్థద్యుచరవివరం జ్ఞేయమత్రేషుదిక్స్థౌ

ఖేటౌ యః స్యాల్లద్యుతరశరః సోఽన్యదిక్ తుల్యదిక్త్వే।

మానైక్యార్ధాద్యుచరవివరేఽల్పే భవేద్భేదయోగః కార్యం

సూర్యగ్రహవదఖిలం లమ్బనాద్యం స్ఫుటార్థమ్ ।। 7 ।।

 

కల్ప్యోఽధఃస్థః సుధాంశుస్తదుపరిగ ఇనో లమ్బనాదిప్రసిద్ధ్యై

కింత్వర్కాదేవ లగ్నం గ్రహయుతిసమయే కల్పితార్కాన్న సాధ్యమ్ ।

ప్రాగ్వత్ తల్లమ్బనేన గ్రహయుతిసమయః సంస్కృతః ప్రస్ఫుటః స్యాత్

ఖేటౌ తౌ దృష్టియోగ్యౌ యది యుతిసమయే కార్యమేవం తదైవ ।। 8 ।।

 

యామ్యోదక్ స్థద్యుచరవివరం భేదయోగే స బాణో

జ్ఞేయః సూర్యాద్భవతి స యతః శీతగుః సా శరాశా।

మన్దాక్రాన్తోఽనృజురపి యదాధఃస్థితః స్యాత్ తదైన్ద్ర్యాం

స్పర్శో మోక్షోఽపరదిశి తదా పారిలేఖ్యేఽవగమ్యః ।। 9 ।।

।। ఇతి గ్రహయుత్యధికారః ।।

 

।। అథ భగ్రహయుత్యధికారః ।।

అష్టౌ నఖా గజుగుణాః ఖశరాస్త్రిషట్కాః సప్తర్తవస్త్రినవ చాఙ్గదిశోఽష్టకాష్ఠాః ।।

గోఽస్తథాద్రిమనవః శరబాణచన్ద్రాః ఖాత్యష్టయస్త్రిభృతయో నవనన్దచన్ద్రాః ।।1।।

 

అర్కాశ్వినో జినయమా నవబాహుదస్రాః క్వబ్ధ్యశ్వినో జలధితత్త్వమితాశ్చ భాగాః ।

షష్ట్యశ్వినశ్చ పవనోత్కృతయోఽష్టభాని ఖాఙ్కాశ్వినో నఖగుణారసదన్తసంఖ్యాః।।2।।

 

సప్తామరాః ఖమితి భధ్రువకా నిరుక్తా దృక్కర్మణాయనభవేన సహాశ్విధిష్ణ్యాత్ ।

బ్రహ్మాగ్నిభధ్రువలవా రదలిప్తికోనా మైత్రేన్ద్రయోద్వర్యధిపభస్య చ సేషులిప్తాః ।।3।।

 

దిశోఽర్కాశ్చ సార్ధాబ్ధయః సార్ధవేదా దశేశా రసాః ఖం స్వరాః ఖం చ సూర్యాః ।

త్రిచన్ద్రాః కుచన్ద్రా విపాదౌ చ దస్రౌ తురఙ్గాగ్నయః సత్రిభాగం చ రూపమ్ ।। 4 ।।

 

విపాదం ద్వయం సార్థరామాశ్చ సార్ధా గజాః సత్రిభాగేషవ మార్గణాశ్చ ।

ద్విషష్టిః ఖరామాశ్చ షడ్వర్గసంఖ్యాస్త్రిభాగ జినా ఉత్కృతిః ఖం చ భానామ్ ।।5।।

 

నిరుక్తాః స్ఫుటా యోగతారాశరాంశాస్త్రయం బ్రహ్మధిష్ణ్యాద్విశాఖాదిషట్కమ్ ।

కరో వారుణం త్వాష్ట్రభం సార్పమేషాం శరా దక్షిణా ఉత్తరాః శేషభానామ్ ।। 6 ।।

 

అగస్త్యధ్రువః సప్తనాగాస్తు భాగాస్తురఙ్గాద్రయస్తస్య యామ్యాః శరాంశాః ।

షడష్టౌ లవా లుబ్ధకస్య ధ్రువోఽయం నభోఽమ్భోధిభాగాః శరస్తస్య యామ్యః ।।7।।

 

అగస్త్యస్య నాడీద్వయం ప్రోక్తమిష్టం సషడ్భాగనాడీద్వయం లుబ్ధకస్య ।

త్రిభాగాధికం స్థూలభానామణూనాం తతశ్చాధికం తారతమ్యేన కల్ప్యమ్ ।। 8 ।।

 

విధేయమాయనం గ్రహే స్వదృష్టికర్మ పూర్వవత్ ।

స్ఫుటశ్చ ఖేటసాయకో గ్రహర్ క్షయోగసిద్ధయే ।। 9 ।।

 

గ్రహధ్రువాన్తరే కలా నభోగభుక్తిభాజితాః ।।

గతాగతాప్తవాసరైయుతిగ్రహేఽధికోనకే ।। 10 ।।

 

 

విలోమగే నభశ్చరే గతైష్యతావిపర్యయః ।।

గ్రహర్క్షదక్షిణోత్తరాన్తరం నభోగయోగవత్ ।। 11 ।।

 

దృక్కర్మణా పలభవేన తు కేవలేన భానాం మునేమృగరిపోరుదయాస్తలగ్నే ।

కృత్వా తయోరుదయలగ్నమినం ప్రకల్ప్య లగ్నం తతో నిజనిజే పఠితేష్టకాలే ।।12।।

 

యత్ స్యాదసావుదయభానురథాస్తలగ్నాద్వ్యస్తం విభార్ధమపి లగ్నకమస్తసూర్యః ।

ఇష్టోనషష్టి 60 ఘటికాస్వథ వాస్తలగ్నాల్లగ్నం క్రమేణ భదలోనితమస్తసూర్యః ।।13।।

 

స్యాదుద్గమో నిజనిజోదయభానుతుల్యే సూర్యేఽస్తభాస్కరసమేఽస్తమయశ్చ భానామ్ ।

అత్రాధికోనకలికా రవిభుక్తిభక్తా యాతైష్యవాసరమితిశ్చ తదన్తరే స్యాత్ ।।14।।

 

యస్యోదయాదధికోఽస్తభానుః ప్రజాయతే సౌమ్యశరాతిదైర్ఘ్యాత్ ।।

తిగ్మాంశుసాన్నిధ్యవశేన నాస్తి ధిష్ణ్యస్య తస్యాస్తమయః కథఞ్చిత్ ।। 15 ।।

 

యస్య స్ఫుటా క్రాన్తిరుదక్ చ యత్ర లమ్బాధికా తత్ర సదోదితం తత్ ।।

న దృశ్యతే తత్ ఖలు యస్య యామ్యా భం లుబ్ధకః కుమ్భభవో గ్రహో వా ।। 16 ।।

 

ఇత్యభావేఽయనాంశానాం కృతదృక్కర్మకా ధ్రువాః ।।

కథితాశ్చ స్ఫుటా బాణాః సుఖార్థం పూర్వసూరిభిః ।। 17 ।।

 

అయనాంశవశాదేషామన్యాదృక్త్వం చ జాయతే ।

శరజ్యా అస్ఫుటాః కార్యాః స్ఫుటీకృతివిపర్యయాత్ ।। 18 ।।

 

తాభిరాయనదృక్కర్మ ముహుర్వ్యస్తం ధ్రువేష్వథ।

అయనాంశవశాత్ కార్యం తద్ దృక్కర్మ యథోదితమ్ ।। 19 ।।

 

 

ఏవం స్యుర్ధృవకాః స్పష్టాః శరజ్యాశ్చ తతః స్ఫుటాః ।।

యథోక్తవిధినా కార్యాస్తచ్చాపాని స్ఫుటాః శరాః ।। 20 ।।

 

తతో భగ్రహయోగాది స్ఫుటం జ్ఞేయం విజానతా।

ఇత్యాధిక్యేఽయనాంశానామల్పత్వే త్వల్పమన్తరమ్ ।। 21 ।।

।। ఇతి భగ్రహయుత్యధికారః ।।

 

।। అథ పాతాధికారః ।।

భావాభావే గతైష్యత్వే పాతస్య విదుషాం భ్రమః ।

పూర్వేషాం యత్ర వక్ష్యేఽహం తత్సాధనమపి స్ఫుటమ్ ।। 1 ।।

 

చక్రం 12 చక్రార్ధే 6 చ వ్యయనాంశేఽర్కస్య గోలసన్ధిః స్యాత్ ।

ఏవం త్రిభే చ 3 నవభే 9 ఽయనసన్ధిర్వ్యయనభాగేఽస్య ।। 2 ।।

 

అయనాంశోనితపాతాద్దోఃకోటిజ్యే లఘుజ్యకోత్థే యే ।।

తే గుణసూర్యైః 123 అశ్వైః 7 గుణితే భక్తే కృతైః 4 సూర్యైః 12   ।। 3 ।।

 

అయనాంశోనితపాతే మృగకర్క్యా దిస్థితే ద్విషడ్రామైః 362 ।

కోటిఫలయుతవిహీనైర్బాహుఫలం భక్తమాప్తాంశైః ।। 4 ।।

 

మేషాదిస్థే గోలాయనసన్ధీ భాస్కరస్యోనౌ।

తౌ చన్ద్రస్య స్యాతాం తులాదిషడ్భస్థితే తు సంయుక్తౌ ।।5।।

 

గోలాయనసన్ధ్యన్తం పదం విధోరత్ర ధీమతా జ్ఞేయమ్ ।

రవిగోలవదస్పష్టా స్పష్టా క్రాన్తిః స్వగోలదిక్ శశినః ।। 6 ।।

 

స్వాయనసన్ధావిన్దోః క్రాన్తిస్తత్కాలభాస్కరక్రాన్తేః ।

ఊనా యావత్ తావత్ క్రాన్త్యోః సామ్యం తయోర్నాస్తి ।। 7 ।।

వ్యతిపాతోఽయనభేదే గోలైకత్వేఽర్కచన్ద్రయోః క్రాన్త్యోః ।

సామ్యే వైధృత ఏకాయనేఽన్యదిగపక్రమసమత్వే ।। 8 ।।

 

సాయనరవిశశియోగో భార్ధం 6 చక్రం 12 యదా తదాసన్నః ।

తత్సంభవస్తదూనాధికలిప్తా భుక్తియోగహృతాః ।। 9 ।।

 

లబ్ధదినైరేష్యగతైస్తాత్కాలికయోరపక్రమౌ సాధ్యౌ ।

ఓజపదేన్దుక్రాన్తిర్మహతి సూర్యాపమాల్లఘుః సమజా ।। 10 ।।

 

యది భవతి తదా జ్ఞేయో యాతః పాతస్తదన్యథా గమ్యః ।।

తత్క్రాన్త్యోరేకదిశోరన్తరమైక్యం విభిన్నదిశోః ।। 11 ।।

 

కార్యం వ్యతిపాతాఖ్యే తదన్యథా వైధృతే ప్రథమ ఏవమ్ ।

గతగమ్యేష్టఘటీభీ రవీన్దుపాతాన్ ప్రచాల్య సాధ్యోఽన్యః ।। 12 ।।

 

ఆద్యాన్యకాలయోరపి యది గమ్యం లక్షణం గతం యది వా।

ఆద్యాన్యయోస్తాన్తరమతోఽన్యథైక్యం చ తేన హృతాః ।। 13 ।।

 

ఆద్యగుణా నాడ్యోఽసకృదిష్టాః స్పష్టాః స్యురేవమేతాసు ।

చక్రార్ధచక్రకాలాద్గగమ్యం పాతమధ్యమాద్యవశాత్ ।। 14 ।।

 

మానైక్యార్ధం గుణితం స్పష్టఘటీభిర్విభక్తమాద్యేన ।

లబ్ధఘటీభిర్మధ్యాదాదిః ప్రాగగ్రతశ్చ పాతాన్తః ।। 15 ।।

 

తాత్కాలికైః పృథక్ పృథగాద్యం ప్రాగ్వత్ ప్రసాధ్య తేన భజేత్ ।

మానైక్యార్ధేన హతా అసకృత్ స్థిత్యర్ధనాడికాః స్పష్టాః ।। 16 ।।

 

 

తావత్ సమత్వమేవ క్రాన్త్యోర్వివరం భవేద్యావత్ ।

మానైక్యార్ధాదూనం సామ్యాబిమ్బైకదేశజక్రాన్త్యోః ।। 17 ।।

 

స్వాయనసన్ధావిన్దోః క్రాన్తిస్తత్కాలభాస్కరక్రాన్త్యోః ।

ఊనా తయోస్తు వివరం మానైక్యార్ధాద్యదాల్పకం భవతి ।। 18 ।।

 

జ్ఞేయం తదైవ మధ్యం పాతస్యాపక్రమాన్తరం చాద్యః ।।

తస్మాదిష్టఘటీభిః ప్రాక్ పశ్చాచ్చాపరౌ సాధ్యౌ ।। 19 ।।

 

ఆద్యాన్యాన్తరభక్తం మానైక్యార్ధాద్యయోస్తదా వివరమ్ ।।

ఇష్టఘటీభిః క్షుణ్ణం స్థిత్యర్ధే స్తః పృథక్ పృథక్ స్పష్టే । 20 ।।

 

పాతస్థితికాలాన్తర్మఙ్గలకృత్యం న శస్యతే తజ్జ్ఞైః ।

స్నానజపహోమదానాదిక్ మత్రోపైతి ఖలు వృద్ధిమ్ ।। 21 ।।

।। ఇతి పాతాధికారః ।।

।।సమాప్తోఽయం గ్రహగణితాధ్యాయః ।।

 

।। అథ గోలాధ్యాయః ।।

సిద్ధిం సాధ్యముపైతి యత్స్మరణతః క్షిప్రం ప్రసాదాత్ తథా .

యస్యాశ్చిత్రపదా స్వలఙ్కృతిరలం లాలిత్యలీలావతీ ।

నృత్యన్తీ ముఖరఙ్గగేవ కృతినాం స్యాద్భారతీ భారతీ

తం తాం చ ప్రణిపత్య గోలమమలం బాలావబోధం బ్రువే ।। 1 ।।

 

మధ్యాద్యం సదాం యదన్న గణితం తస్యోపపత్తిం వినా

ప్రౌఢం ప్రౌఢసభాసు నైతి గణకో నిఃసంశయో న స్వయమ్ ।

గోలే సా విమలా కరామలకవత్ ప్రత్యక్షతో దృశ్యతే

తస్మాదస్మ్యుపపత్తిబోధవిధయే గోలప్రబన్ధోద్యతః ।। 2 ।।

 

భోజ్యం యథా సర్వరసం వినాజ్యం రాజ్యం యథా రాజవివర్జితం చ ।

సభా న భాతీవ సువక్తృహీనా గోలానభిజ్ఞో గణకస్తథా చ ।। 3 ।।

 

వాదీ వ్యాకరణం వినైవ విదుషాం ధృష్టః ప్రవిష్టః సభాం

జల్పన్నల్పమతిః స్మయాత్ పటుబటుభ్రూభఙ్గవక్రోక్తిభిః ।।

హ్రీణః సన్నుపహాసమేతి గణకో గోలానభిజ్ఞస్తథా

జ్యోతిర్విత్సదసి ప్రగల్భగణకప్రశ్నప్రపఞ్చోక్తిభిః ।। 4 ।।

 

దృష్టాన్త ఏవావనిభగ్రహాణాం సంస్థానమానప్రతిపాదనార్థమ్ ।।

గోలః స్మృతః క్షేత్రవిశేష ఏష ప్రాజ్ఞైరతః స్యాద్గణితేన గమ్యః ।। 5 ।।

 

జ్యోతిశ్శాస్త్రఫలం పురాణగణకైరాదేశ ఇత్యుచ్యతే

నూనం లగ్నబలాశ్రితః పునరయం తత్ స్పష్టఖేటాశ్రయమ్ ।

తే గోలాశ్రయిణోఽన్తరేణ గణితం గోలోఽపి న జ్ఞాయతే

తస్మాద్యో గణితం న వేత్తి స కథం గోలాదికం జ్ఞాస్యతి ।। 6 ।।

 

ద్వివిధగణితముక్తం వ్యక్తమవ్యక్తయుక్తం తదవగమననిష్ఠః శబ్దశాస్త్రే పటిష్ఠః ।

యది భవతి తదేదం జ్యోతిషం భూరిభేదం ప్రపఠితుమధికారీ సోఽన్యథా నామధారీ।।7।।

 

యో వేద వేదవదనం సదనం హి సమ్యగ్బ్రాహ్మయాః స వేదమపి వేద కిమన్యశాస్త్రమ్ ।

యస్మాదతః ప్రథమమేతదధీత్య ధీమానశాస్త్రాన్తరస్య భవతి శ్రవణేఽధికారీ।।8।।

 

గోలం శ్రోతుం యది తవ మతిర్భాస్కరీయం శృణు త్వం

నో సంక్షిప్తో న చ బహువృథావిస్తరః శాస్త్రతత్త్వమ్ ।

లీలాగమ్యః సులలితపదః ప్రశ్నరమ్యః స యస్మాద్-

విద్వన్ విద్వత్సదసి పఠతాం పణ్డితోక్తిం వ్యనక్తి ।। 9 ।।

।। ఇతి గోలాధ్యాయః ।।

 

।। అథ గోలస్వరూపప్రశ్నాధ్యాయః ।।

భ్రమద్భచక్రచక్రాన్తర్గగనే గగనేచరైః ।

వృతా ధృతా ధరా కేన యేన నేయమియాధః ।। 1 ।।

 

కిమాకారా కియన్మానా నానాశాస్త్రవిచారణాత్ ।

కీదృగ్ద్వీపకులాద్రీన్ద్రసముద్రైర్ముద్రితోచ్యతామ్ ।। 2 ।।

 

సంసిద్ధాద్యుగణాద్యుగాదిభగణైః ఖేటోఽనుపాతేన యః

స్యాత్ తస్యాస్ఫుటతా కథం కథమథ స్పష్టీకృతిర్నేకధా।

కిం దేశాన్తరముద్గమాన్తరమహో బాహ్వన్తరం కిం చరం

కిం చోచ్చం మృదు చఞ్చలం చ తదిదం కస్తాత పాతః స్మృతః ।। 3 ।।

 

కిం కేన్ద్రం కిము కేన్ద్రజం కిము చలం కిం వాచలం తత్ఫలం

కస్మాత్ తత్సహితః కుతశ్చ రహితః ఖేటః స్ఫుటో జాయతే।

కిం దృక్కర్మ తథోదయాస్తసమయో ద్వేధా విదధ్యుర్బుధాః

సర్వం మే విమలం వదామలమలం గోలం విజానాసి చేత్ ।। 4 ।।

 

మహదహః కిమహో రజనీ తనుర్దినమణౌ గణకోత్తరగోలగే।

నను తనుర్దివసో మహతీ నిశా వద విచక్షణ దక్షిణదిగ్గతే ।।5।।

 

భవతి కిం ద్యునిశం ద్యునివాసినాం ద్యుమణివర్షమితం చ సురద్విషామ్ ।

పితృషు కిం శశిమాసమితం తథా యుగసహస్రయుగం ద్రుహిణస్య కిమ్ ।। 6।।

 

భవలయస్య కిలార్కలవాః సమాః కిమసమైః సమయైః ఖలు రాశయః ।।

సముపయాన్త్యుదయం కిము గోలవిన్న విషయేష్వఖిలేష్వపి తే సమాః ।। 7 ।।

 

ద్యుజ్యాకుజ్యాపమసమనరాగ్రాక్షలమ్బాదికానాం

విద్వన్ గోలే వియతి హి యథా దర్శయ క్షేత్రసంస్థామ్ ।

తిథ్యన్తే చేద్గ్రహ ఉడుపతేః కిం న భానోస్తదానీ-

మిన్దోః ప్రాచ్యాం భవతి తరణే: ప్రగ్రహః కిం ప్రతీచ్యామ్ ।। 8 ।।

 

లమ్బనం బత కిం కా చ నతిర్మతిమతాం వర ।

తత్సంస్కృతిస్తిథౌ బాణే కిం తే సిద్ధే కుతః కుతః ।। 9 ।।

 

శుక్లస్య ద్విజరాజ ఏష మహసో హాన్యా కువృత్తః కుతః

సద్వృత్తత్వగతోఽప్యహో భ్రమభవాద్దోషాతిసఙ్గాదివ ।।

సంప్రాప్యాథ పునస్త్రయీతనుమతస్తస్యాశ్రయేణైవ కిం

శుక్లస్య క్రమశస్తథైవ మహసో వృద్ధ్యైతి సద్వృత్తతామ్ ।। 10 ।।

।। ఇతి గోలస్వరూపప్రశ్నాధ్యాయః ।।

 

।। అథ భువనకోశః ।।

యస్మాత్ క్షుబ్ధప్రకృతిపురుషాభ్యాం మహానస్య గర్భేఽ-

హంకారోఽభూత్ ఖకశిఖిజలోర్వ్యస్తతః సంహతేశ్చ ।

బ్రహ్మాణ్డం యజ్జఠరగమహీపృష్ఠనిష్ఠాద్విరంచే-

విశ్వం శశ్వజ్జయతి పరమం బ్రహ్మ తత్ తత్త్వమాద్యమ్ ।। 1 ।।

 

భూమేః పిణ్డః శశాఙ్కజ్ఞకవిరవికుజేజ్యార్కినక్షత్రకక్షా-

వృత్తైర్వృత్తో వృతః సన్ మృదనిలసలిలవ్యోమతేజోమయోఽయమ్ ।

నాన్యాధారః స్వశక్త్యైవ వియతి నియతం తిష్ఠతీహాస్య పృష్ఠే

నిష్ఠం విశ్వం చ శశ్వత్ సనుజమనుజాదిత్యదైత్యం సమన్తాత్ ।। 2 ।।

 

సర్వతః పర్వతారామగ్రామచైత్యచయైశ్చితః ।

కదమ్బకుసుమగ్రన్థిః కేసరప్రసరైరివ ।। 3 ।।

 

మూర్తో ధర్తా చేద్ధరిత్ర్యాస్తతోఽన్యస్తస్యాప్యన్యోఽస్యైవమత్రానవస్థా ।

అన్త్యే కల్ప్యా చేత్ స్వశక్తిః కిమాద్యే కిం నో భూమేః సాష్టమూర్తేశ్చ మూర్తిః ।।4।।

 

యథోష్ణతార్కానలయోశ్చ శీతతా విధౌ ద్రుతిః కే కఠినత్వమశ్మని ।

మరుచ్చలో భూరచలా స్వభావతో యతో విచిత్రా బత వస్తుశక్తయః ।। 5 ।।

 

ఆకృష్టిశక్తిశ్చ మహీ తయా యత్ ఖస్థం గురు స్వాభిముఖం స్వశక్త్యా ।

ఆకృష్యతే తత్పతతీవ భాతి సమే సమన్తాత్ క్వ పతత్వియం ఖే ।। 6 ।।

 

భపఞ్జరస్య భ్రమణావలోకాదాధారశూన్యా కురితి ప్రతీతిః ।

ఖస్థం న దృష్టం చ గురు క్షమాతః ఖేఽధః ప్రయాతీతి వదన్తి బౌద్ధాః ।। 7 ।।

 

ద్వౌ ద్వౌ రవీన్దూ భగణౌ చ తద్వదేకాన్తరౌ తావుదయం వ్రజేతామ్ ।

యదబ్రువన్నేవమనమ్బరాద్యా బ్రవీమ్యతస్తాన్ ప్రతి యుక్తియుక్తమ్ ।। 8 ।।

 

భూః ఖేఽధః ఖలు యాతీతి బుద్ధిర్బౌద్ధ ముధా కథమ్ ।

జాతా యాతం తు దృష్ట్వాపి ఖే యత్ క్షిప్తం గురు క్షితిమ్ ।। 9 ।।

 

కిం గణ్యం తవ వైగుణ్యం ద్వైగుణ్యం యో వృథాకృథాః ।।

భార్కేన్దూనాం విలోక్యాహ్నా ధ్రువమత్స్యపరిభ్రమమ్ ।। 10 ।।

 

యది సమా ముకురోదరసన్నిభా భగవతీ ధరణీ తరణిః క్షితేః ।

ఉపరి దూరగతోఽపి పరిభ్రమన్ కిము నరైరమరైరివ నేక్ష్యతే ।। 11 ।।

 

యది నిశాజనకః కనకాచలః కిము తదన్తరగః స న దృశ్యతే।

ఉదగయం నను మేరురథాంశుమాన్ కథముదేతి చ దక్షిణభాగకే ।। 12 ।।

 

సమో యతః స్యాత్ పరిధేః శతాంశః పృథ్వీ చ పృథ్వీ నితరాం తనీయాన్ ।

నరశ్చ తత్పృష్ఠగతస్య కృత్స్నా సమేవ తస్య ప్రతిభాత్యతః సా ।। 13 ।।

 

పురాన్తరం చేదిదముత్తరం స్యాత్ తదక్షవిశ్లేషలవైస్తదా కిమ్ ।।

చక్రాంశకైరిత్యనుపాతయుక్త్యా యుక్తం నిరుక్తం పరిధేః ప్రమాణమ్ ।। 14 ।।

 

నిరక్షదేశాత్ క్షితిషోడశాంశే భవేదవన్తీ గణితేన యస్మాత్ ।

తదన్తరం షోడశసంగుణం స్యాద్భూమానమస్మాద్బహు కిం తదుక్తమ్ ।। 15 ।।

 

శృఙ్గోన్నతిగ్రహయుతిగ్రహణోదయాస్తచ్ఛాయాదికం పరిధినా ఘటతేఽమునా హి ।

నాన్యేన తేన జగురుక్తమహీప్రమాణప్రామాణ్యమన్వయయుజా వ్యతిరేకకేణ ।। 16 ।।

 

లఙ్కా కుమధ్యే యమకోటిరస్యాః ప్రాక్ పశ్చిమే రోమకపత్తనం చ।

అధస్తతః సిద్ధపురం సుమేరుః సౌమ్యేఽథ యామ్యే బాడబానలశ్చ ।। 17 ।।

 

కువృత్తపాదాన్తరితాని తాని స్థానాని షడ్ ఙ్గోలవిదో వదన్తి ।

వసన్తి మేరౌ సురసిద్ధసఙ్ఘా ఔర్వే చ సర్వే నరకాః సదైత్యాః ।। 18 ।।

 

యో తత్ర తిష్ఠత్యవనీం తలస్థామాత్మానమస్యా ఉపరి స్థితం చ ।।

స మన్యతేఽతః కుచతుర్థసంస్థా మిథశ్చ యే తిర్యగివామనన్తి ।। 19 ।।

 

అధఃశిరస్కాః కుదలాన్తరస్థాశ్ఛాయామనుష్యా ఇవ నీరతీరే।।

అనాకులాస్తిర్యగధః స్థితాశ్చ తిష్ఠన్తి తే తత్ర వయం యథాత్ర ।। 20 ।।

 

భూమేరధం క్షారసిన్ధోరుదక్స్థం జమ్బూద్వీపం ప్రాహురాచార్యవర్యాః ।

అర్ధేఽన్యస్మిన్ ద్వీపషట్కస్య యామ్యే క్షారక్షీరాద్యమ్బుధీనాం నివేశః ।। 21 ।।

 

లవణజలధిరాదౌ దుగ్ధసిన్ధుశ్చ తస్మాదమృతమమృతరశ్మిః శ్రీశ్చ యస్మాద్బభూవ ।

మహితచరణపద్మః పద్మజన్మాదిదేవైర్వసతి సకలవాసో వాసుదేవశ్చ యత్ర।। 22।।

 

 

దధ్నో ఘృతస్యేక్షురసస్య తస్మాన్మద్యస్య చ స్వాదుజలస్య చాన్త్యః ।

స్వాదూకాన్తర్బడబానలోఽసౌ పాతాలలోకాః పృథివీపుటాని ।। 23 ।।

 

చఞ్చత్ఫణామణిగణాంశుకృతప్రకాశా ఏతేషు సాసురగణాః ఫణినో వసన్తి।

దీవ్యన్తి దివ్యరమణీరమణీయదేహైః సిద్ధాశ్చ తత్ర చ లసత్కనకావభాసైః ।।24।।

 

శాకం తతః శాల్మలమత్ర కౌశం క్రోఙ్చం చ గోమేదకపుష్కరే చ।

ద్వయోర్ద్వయోరన్తరమేకమేకం సముద్రయోర్ద్వాపముదాహరన్తి ।। 25 ।।

 

లఙ్కాదేశాద్ధిమగిరిరుదగ్హేమకూటోఽథ తస్మాత్

తస్మాచ్చాన్యో నిషధ ఇతి తే సిన్ధుపర్యన్తదైర్ఘ్యాః ।

ఏవం సిద్ధాదుదగపి పురాచ్ఛృఙ్గవచ్ఛుక్లనీలా

వర్షాణ్యేషాం జగురిహ బుధా అన్తరే ద్రోణిదేశాన్ ।। 26 ।।

 

భారతవర్షమిదం హ్యుదగస్మాత్ కిన్నరవర్షమతో హరివర్షమ్ ।

సిద్ధపురాచ్చ తథా కురు తస్మాద్విద్ధి హిరణ్మయరమ్యకవర్షే ।। 27 ।।

 

ల్యవాంశ్చ యమకోటిపత్తనాద్రోమకాచ్చ కిల గన్ధమాదనః ।।

నీలశైలనిషధావధీ చ తావన్తరాలమనయోరిలావృతమ్ ।। 28 ।।

 

మాల్యవజ్జలధిమధ్యవర్తి యత్ తత్ తు భద్రతురగం జుగుర్బుధాః ।

గన్ధశైలజలరాశిమధ్యగం కేతుమాలకమిలాకలావిదః ।। 29 ।।

 

నిషధనీలసుగన్ధసుమాల్యకైరలమిలావృతమావృతమాబభౌ ।

అమరకేలికులాయసమాకులం రుచిరకాఞ్చనచిత్రమహీతలమ్ ।। 30 ।।

 

ఇహ హి మేరుగిరిః కిల మధ్యగః కనకరత్నమయస్త్రిదశాలయః ।

ద్రహిణజన్మకుపద్మజకర్ణికేతి చ పురాణవిదోఽముమవర్ణయన్ ।। 31 ।।

విష్కమ్భశైలాః ఖలు మన్దరోఽస్య సుగన్ధశైలో విపులః సుపార్శ్వః ।

తేషు క్రమాత్ సన్తి చ కేతువృక్షాః కదమ్బజమ్బూవటపిప్పలాఖ్యాః ।। 32 ।।

 

జమ్బూఫలామలగలద్రసతః ప్రవృత్తా జమ్బూనదీ రసయుతా మృదభూత్ సువర్ణమ్ ।।

జామ్బూనదం హి తతః సురసిద్ధసఙ్ఘాః శశ్వత్ పిబన్త్యమృతపానపరాఙ్ముఖాస్తమ్।।33।।

 

వనం తథా చైత్రరథం విచిత్రం తేష్వప్సరో నన్దననన్దనం చ।

ధృత్యాహ్వయం యద్ధృతికృత్ సురాణాం భ్రాజిష్ణు వైభ్రాజమితి ప్రసిద్ధమ్ ।। 34 ।।

 

సరాంస్యథైతేష్వరుణం చ మానసం మహాహ్రదం శ్వేతజలం యథాక్రమమ్ ।

సర:సురామారమణశ్రమాలసాః సురా రమన్తే జలకేలిలాలసాః ।। 35 ।।

 

సద్రత్నకాఞ్చనమయం శిఖరత్రయం చ మేరౌ మురారికపురారిపురాణి తేషు ।।

తేషామధః శతమఖజ్వలనాన్తకానాం రక్షోఽమ్బుపానిలశశీశపురాణి చాష్టౌ ।।36।।

 

విష్ణుపదీ విష్ణుపదాతు పతితా మేరౌ చతుర్ధాస్మాత్ ।

విష్కమ్భాచలమస్తకశస్తసరః సంగతాగతా వియతా ।। 37 ।।

 

సీతాఖ్యా భద్రాశ్వం సాలకనన్దా చ భారతం వర్షమ్ ।

చక్షుశ్చ కేతుమాలం భద్రాఖ్యా చోత్తరాన్ కురూన్ యాతా।। 38 ।।

 

యాకర్ణితాభిలషితా దృష్టా స్పృష్టావగాహితా పీతా।

ఉక్తా స్మృతా స్తుతా వా పునాతి బహుధాపి పాపినః పురుషాన్ ।। 39 ।।

 

యాం చలితే దలితాఖిలబన్ధో గచ్ఛతి వల్గతి తత్పితృసఙ్ఘః ।

ప్రాప్తతటే విజితాన్తకదృతో యాతి నరే నిరయాత సురలోకమ్ ।। 40 ।।

 

 

ఐన్ద్రం కశేరుశకలం కిల తామ్రపర్ణమన్యద్భస్తిమదతశ్చ కుమారికాఖ్యమ్ ।

నాగం చ సౌమ్యమిహ వారుణమన్త్యఖణ్డం గాన్ధర్వసంజ్ఞమితి భారతవర్షమధ్యే ।।41।।

 

వర్ణవ్యవస్థితిరిహైవ కుమారికాఖ్యే శేషేషు చాన్త్యజజనా నివసన్తి సర్వే ।

మాహేన్ద్రశుక్తిమలయర్ క్షపారియాత్రాః సహ్యః సవిన్ధ్య ఇహ సప్త కులాచలాఖ్యాః।।42।।

 

భూర్లోకాఖ్యో దక్షిణే వ్యక్షదేశాత్ తస్మాత్ సౌమ్యోఽయం భువః స్వశ్చ మేరుః ।।

లభ్యః పుణ్యైః ఖే మహః స్యాజ్జనోఽతోఽనల్పానల్యైః స్వైస్తపః సత్యమన్త్యః ।।43 ।।

 

లఙ్కాపురేఽర్కస్య యదోదయః స్యాత్ తదా దినాధం యమకోటిపుర్యామ్ ।

అధస్తదా సిద్ధపురేఽస్తకాలః స్యాద్రోమకే రాత్రిదలం తదైవ ।। 44 ।।

 

యత్రోదితోఽర్కః కిల తత్ర పూర్వా తత్రాపరా యత్ర గతః ప్రతిష్ఠామ్ ।

తన్మత్స్యతోఽన్యే చ తతోఽఖిలానాముదస్థితో మేరురితి ప్రసిద్ధమ్ ।। 45 ।।

 

యథోజ్జయిన్యాః కుచతుర్థభాగే ప్రాచ్యాం దిశి స్యాద్యమకోటిరేవ।

తతశ్చ పశ్చాన్న భవేదవన్తీ లంకైవ తస్యాః కకుభి ప్రతీచ్యామ్ ।। 46 ।।

 

తథైవ సర్వత్ర యతో హి యత్ స్యాత్ ప్రాచ్యాం తతస్తన్న భవేత్ ప్రతీచ్యామ్ ।

నిరక్షదేశాదితరత్ర తస్మాత్ ప్రాచీప్రతీచ్యౌ చ విచిత్రసంస్థే ।। 47 ।।

 

నిరక్షదేశే క్షితిమణ్డలోపగౌ ధ్రువౌ నరః పశ్యతి దక్షిణోత్తరౌ ।

సదాశ్రితం ఖే జలయన్త్రవత్ తథా భ్రమద్భచక్రం నిజమస్తకోపరి ।। 48 ।।

 

ఉదగ్దిశం యాతి యథా యథా నరస్తథా తథా ఖాన్నతమృక్షమణ్డలమ్ ।

ఉదగ్ధృవం పశ్యతి చోన్నతం క్షితేస్తదన్తరే యోజనజాః పలాంశకాః ।। 49 ।।

 

 

యోజనసంఖ్యా భాంశైర్గుణితా స్వపరిధిహృతా భవన్త్యంశాః ।

భూమౌ కక్షాయాం వా భాగేభ్యో యోజనాని చ వ్యస్తమ్ ।। 50 ।।

 

సౌమ్యం ధ్రువం మేరుగతాః ఖమధ్యే యామ్యం చ దైత్యా నిజమస్తకో ।

సవ్యాపసవ్యం భ్రమదృక్షచక్రం విలోకయన్తి క్షితిజప్రసక్తమ్ ।। 51 ।।

 

ప్రోక్తో యోజనసంఖ్యయా కుపరిధిః సప్తాఙ్గనన్దాబ్ధయ-4967 ।

స్తద్వయాసః కుభుజఙ్గసాయకభువః సిద్ధాంశకేనాధికాః 1581  9/24 ।

పృష్ఠక్షేత్రఫలం తథా యుగగుణత్రింశచ్ఛరాష్టాద్రయో 7853034

భూమేః కన్దుకజాలవత్ కుపరిధివ్యాసాహతేః ప్రస్ఫుటమ్ ।। 52 ।।

 

దుష్టం కన్దుకపృష్ఠజాలవదిలాగోలే ఫలం జల్పితం

లల్లేనాస్య శతాంశకోఽపి న భవేద్యస్మాత్ ఫలం వాస్తవమ్ ।

తత్ ప్రత్యక్షవిరుద్ధముద్ధతమిదం నైవాస్తు వా వస్తు వా

హే ప్రౌఢా గణకా విచారయత తన్మధ్యస్థబుద్ధ్యా భృశమ్ ।। 53 ।।

యత్ పరిధ్యర్ధవిష్కమ్భం వృత్తం కృతం కిలాంశుకమ్ ।

తేనార్ధశ్ఛాద్యతే గోలః కించిద్వస్త్రేఽవశిష్యతే ।। 54 ।।

 

గోలక్షేత్రఫలాత్ తస్మాద్వస్త్రక్షేత్రఫలం యతః ।।

సార్ధద్విగుణితాసన్నం తావదేవాపరే దలే ।। 55 ।।

 

ఏవం పఞ్చగుణాత్ క్షేత్రఫలాత్ పృష్ఠఫలం ఖలు ।

నాధికం జాయతే తేన పరిధిఘ్నం కుతః కృతమ్ ।। 56 ।।

 

వృత్తక్షేత్రఫలం యస్మాత్ పరిధిఘ్నం న యుక్తిమత్ ।

దుష్టత్వాద్గణితస్యాస్య దుష్టం భూపృష్ఠజం ఫలమ్ ।। 57 ।।

 

 

గోలస్య పరిధిః కల్ప్యో వేదఘ్నజ్యామితేర్మితః ।

ముఖబుధ్నగరేఖాభిర్యద్వదామలకే స్థితాః ।। 58 ।।

 

దృశ్యన్తే వప్రకాస్తద్వత్ ప్రాగుక్తపరిధేర్మితాన్ ।

ఊర్ధ్వాధః కృతరేఖాభిర్గోలే వప్రాన్ ప్రకల్పయేత్ ।। 59 ।।

 

తత్రైకవప్రకక్షేత్రఫలం ఖణ్డైః ప్రసాధ్యతే ।

సర్వజ్యైక్యం త్రిభజ్యార్ధహీనం త్రిజ్యార్ధభాజితమ్ ।। 60 ।।

 

ఏవం వప్రఫలం తత్ స్యాద్గోలవ్యాససమం యతః ।

పరిధివ్యాసఘాతోఽతో గోలపృష్ఠఫలం స్మృతమ్ ।। 31 ।।

 

వృద్ధిర్విధేహ్ని భువః సమన్తాత్ స్యాద్యోజనం భూభవభూతపూర్వైః ।

బ్రాహ్మే లయే యోజనమాత్రవృద్ధేర్నాశో భువః ప్రాకృతికేఽఖిలాయాః ।। 62 ।।

 

దినే దినే యన్మియతే హి భూతైర్దైనందినం తం ప్రలయం వదన్తి ।

బ్రాహ్మ లయం బ్రహ్మదినాన్తకాలే భూతాని యద్బ్రహ్మతనం విశన్తి ।। 63 ।।

 

బ్రహ్మాత్యయే యత్ ప్రకృతిం ప్రయాన్తి సర్వాణ్యతః ప్రాకృతికం కృతీన్ద్రాః ।।

లీనాన్యతః కర్మపుటాన్తరత్వాత్ పృథక్ క్రియన్తే ప్రకృతేర్వికారైః ।। 64 ।।

 

జ్ఞానాగ్నిదగ్ధాఖిలపుణ్యపాపా మనః సమాధాయ హరౌ పరేశే।

యద్యోగినో యాన్త్యనివృత్తిమస్మాదాత్యన్తికం చేతి లయశ్చతుర్ధా ।। 65 ।।

 

భూభూధరత్రిదశదానవమానవాద్యా యే యాశ్చ ధిష్ణ్యగగనేచరచక్రకక్షాః ।।

లోకవ్యవస్థితిరుపర్యుపరి ప్రదిష్టా బ్రహ్మాణ్డభాణ్డజఠరే తదిదం సమస్తమ్ ।। 66।।

 

 

కోటిఘ్నైర్నఖనన్దషట్కనఖభూభూభృద్భుజఙ్గేన్దుభి-18712069200000000

జ్యోతిశ్శాస్త్రవిదో వదన్తి నభసః కక్షామిమాం యోజనైః ।

తద్బ్రహ్మాణ్డకటాహసంపుటతటే కేచిజ్జగుర్వేష్టనం

కేచిత్ ప్రోచురదృశ్యదృశ్యకగిరి పౌరాణికాః సూరయః ।। 67 ।।

 

కరతలకలితామలకవదమలం సకలం విదన్తి యే గోలమ్ ।

దినకరకరనికరనిహతతమసో నభసః స పరిధిరుదితస్తైః ।। 68 ।।

 

బ్రహ్మాణ్డమేతన్మితమస్తు నో వా కల్పే గ్రహః కామతి యోజనాని ।

యావన్తి పూర్వైరిహ తత్ప్రమాణం ప్రోక్తం ఖకక్షాఖ్యమిదం మతం నః ।। 69 ।।

 

।। ఇతి గోలాధ్యాయే భువనకోశః ।।

 

।। అథ మధ్యగతివాసనా ।।

భూవాయురావహ ఇహ ప్రవహస్తదూర్ధ్వః స్యాదుద్వహస్తదను సంవహసంజ్ఞకశ్చ ।

అన్యస్తతోఽపి సువహః పరిపూర్వకోఽస్యాద్వాహ్యః పరావహ ఇమే పవనాః ప్రసిద్ధాః ।।1।।

 

భూమేర్బహిర్ద్వాదశయోజనాని భూవాయురత్రామ్బుదవిద్యుదాద్యమ్ ।।

తదూర్ధ్వగో యః ప్రవహః స నిత్యం ప్రత్యగ్గతిస్తస్య తు మధ్యసంస్థా ।। 2 ।।

 

నక్షత్రకక్షాఖచరైః సమేతో యస్మాదతస్తేన సమాహతోఽయమ్ ।

భపఞ్జరః ఖేచరచక్రయుక్తో భ్రమత్యజత్రం ప్రవహానిలేన ।। 3 ।।

 

యాన్తో భచక్రం లఘుపూర్వగత్యా ఖేటాస్తు తస్యాపరశీఘ్రగత్యా ।

కులాలచక్రభ్రమివామగత్యా యాన్తో న కీటా ఇవ భాన్తి యాన్తః ।। 4 ।।

 

సమం భసూర్యావుదితౌ కిలాక్ష్య షష్ట్యా ఘటీనాముదితం పునర్భమ్ ।

రవిస్తతః స్వోదయభుక్తిఘాతాత్ ఖాభ్రాష్టభూ 1800 లబ్ధసమాసుభిశ్చ ।।5।।

సమాగతాసుసంయుతా రవేస్తు షష్టినాడికాః ।।

స్ఫుటం ద్యురాత్రముద్రమాద్యుభుక్తితశ్చ తచ్చలమ్ ।। 6 ।।

 

షష్ట్యా ఘటీనాం భదినం సదాక్ష్య తద్భుక్తితుల్యాసుయుతం ఖరాశోః ।

స్యాన్మధ్యమం సావనమేవమబ్దే తత్సంఖ్యకా భభ్రమతో నిరేకా ।। 7 ।।

 

పఞ్చాఙ్గరామాస్తిథయః ఖరామాః సార్ధద్విదస్త్రాః కుదినాద్యమబ్దే ।

అస్యార్కమాసోఽర్కలవః ప్రదిష్టత్రింశద్దినః సావనమాస ఏవ ।। 8।।

 

కాలేన యేనైతి పున:శశీనం క్రామన్ భచక్రం వివరేణ గత్యోః ।।

మాసః స చాన్ద్రోఽఙ్కయమాః కురామాః పూర్ణేషవ 29।31।50 తత్కుదినప్రమాణమ్।।9।।

 

చాన్ద్రోనసౌరేణ హృతాత్ తు చాన్ద్రాదవాప్తసౌరైర్దశనైర్దలాఢ్యైః 32 । 16 ।

మాసైర్భవేచ్చాన్ద్రమసోఽధిమాసః కల్పేఽపి కల్ప్యా అనుపాతతోఽతః ।। 10 ।।

 

సౌరాన్మాసాదైన్దవః స్యాల్లఘీయాన్ యస్మాత్ తస్మాత్ సంఖ్యయా తేఽధికా స్యుః ।

చాన్ద్రాః కల్పే సౌరచాన్ద్రాన్తరే యే మాసాస్తజ్జ్ఞేస్తేఽధిమాసాః ప్రదిష్టాః ।।11।।

 

శశాఙ్కమాసోనితసావనేన 0। 28 । 10

త్రింశద్ధృతా లబ్ధదినైస్తు చాన్ద్రైః ।

రుద్రాంశకోనాబ్ధిరసైః 63 । 54 । 33 క్షయాహః

స్యాత్ సావనోఽతశ్చ యుగేఽనుపాతాత్ ।। 12 ।।

 

సౌరేభ్యః సాధితాస్తే చేదధిమాసాస్తదైన్దవాః ।।

చేచ్చాన్ద్రేభ్యస్తదా సౌరాస్తచ్ఛేషం తద్వశాత్ తథా ।। 13 ।।

 

సావనాన్యవమాని స్యుశ్చాన్ద్రేభ్యః సాధితాని చేత్।

సావనేభ్యస్తు చాన్ద్రాణి తచ్ఛేషం తద్వశాత్ తథా ।। 14 ।।

అహర్గణస్యానయనేఽర్కమాసాశ్చైత్రాదిచాన్ద్రేర్గణకాన్వితాః కిమ్ ।

కుతోఽధిమాసావమశేషకే చ త్యక్తే యతఃసావయవోఽనుపాతః ।। 15 ।।

 

దర్శావధిశ్చాన్ద్రసమో హి మాసః సౌరస్తు సంక్రాన్త్యవధిర్యతోఽతః ।।

దర్శాగ్రతః సంక్రమకాలతః ప్రాక్ సదైవ తిష్ఠత్యధిమాసశేషమ్ ।। 16 ।।

 

దర్శాన్తతో యాతతిథిప్రమాణైః సౌరైస్తు సౌరా దివసాః సమేతాః ।

యతోఽధిశేషోత్థదినాధికాస్తే త్యక్తం తదస్మాదధిమాసశేషమ్ ।। 17 ।।

 

తిథ్యన్తసూర్యోదయయోస్తు మధ్యే సదైవ తిష్ఠత్యవమావశేషమ్ ।।

త్యక్తేన తేనోదయకాలికః స్యాత్ తిథ్యన్తకాలే ద్యుగణోఽన్యథాతః ।। 18 ।।

 

అహర్గణో మధ్యమసావనేన కృతశ్చలత్వాత్ స్ఫుటసావనస్య ।

తదుత్థఖేటా ఉదయాన్తరాఖ్యకర్మోద్భవేనోనయుతాః ఫలేన ।। 19 ।।

లఙ్కోదయే స్యుర్న కృతాస్తథాచైర్యతోఽన్తరం తచ్చలమల్పకం చ।

మధ్యార్కభుక్తా అసవో నిరక్షే యే యే చ మధ్యార్కకలాసమానాః ।। 20 ।।

 

తదన్తరం యత్ స్ఫుటమధ్యయోస్తద్యుపిణ్డయోః స్యాద్వివరం గతిఘ్నమ్ ।

హృతం ద్యురాత్రాసుభిరాప్తలిప్తాహీనా గ్రహాశ్చేదసవోఽల్పకాః స్యుః ।। 21 ।।

 

తదన్యథాఢ్యాస్తు నిజోదయైశ్చేత్ భుక్తాసుపూర్వం విహితం తదానీమ్ ।

కృతం తథా స్యాచ్చరకర్మమిశ్రం కర్మ గ్రహాణాముదయాన్తరాఖ్యమ్ ।। 22 ।।

 

యేఽనేన లఙ్కోదయకాలికాస్తే దేశాన్తరేణ స్వపురోదయే స్యుః ।

దేశాన్తరం ప్రాగపరం తథాన్యద్యామ్యోత్తరం తచ్చరసంజ్ఞముక్తమ్ ।। 23 ।।

 

యల్లఙ్కోజ్జయినీపురోపరి కురుక్షేత్రాదిదేశాన్ స్పృశత్

సూత్రం మేరుగతం బుధైర్నిగదితా సా మధ్యరేఖా భువః ।।

ఆదౌ ప్రాగుదయోఽపరత్రవిషయే పశ్చాద్ధి రేఖోదయాత్

స్యాత్ తస్మాత్ క్రియతే తదన్తరభవం ఖేటేష్వృణం స్వం ఫలమ్ ।। 24 ।।

 

స్వదేశమేర్వన్తరయోజనైర్యల్లమ్బాంశజైర్మేరుగిరేః సమన్తాత్ ।

వృత్తం స్ఫుటో భూపరిధిర్యతః స్యాత్ త్రిజ్యాహతో లమ్బగుణః కృతోఽస్మాత్ ।।25।।

।। ఇతి గోలభాష్యే మధ్యగతివాసనా ।।

 

।। అథ ఛేద్యకాధికారః ।।

పటో యథా తన్తుభిర్ధ్వతిర్యగ్రూపైర్నిబద్ధోఽత్ర తథైవ గోలః ।

దోఃకోటిజీవాభిరమం ప్రవక్తుం జ్యోత్పతిమేవ ప్రథమం ప్రవక్ష్యే ।। 1 ।।

 

ఇష్టా త్రిజ్యా సా శ్రుతిర్దోర్భుజజ్యా కోటిజ్యా తద్వర్గవిశ్లేషమూలమ్ ।

దోఃకోట్యంశానాం క్రమజ్యే పృథక్ తే త్రిజ్యాశుద్ధే కోటిదోరుత్క్రమజ్యే ।। 2 ।।

 

జ్యాచాపమధ్యే ఖలు బాణరూపా స్యాదుత్క్రమజ్యా త్రిభమౌర్వికాయాః ।।

వర్గార్ధమూలం శరవేదభాగజీవా తతః కోటిగుణోఽపి తావాన్ ।। 3 ।।

 

త్రిభజ్యకార్ధం ఖగుణాంశజీవా తత్కోటిజీవా ఖరసాశకానామ్ ।

క్రమోత్క్రమజ్యాకృతియోగమూలాద్దలం తదర్థశకశిఞ్జినీ స్యాత్ ।। 4 ।।

 

త్రిజ్యోత్క్రమజ్యానిహతేర్దలస్య మూలం తదర్ధాశకశిఞ్జినీ వా ।।

తస్యాః పునస్తద్దలభాగకానాం కోటేశ్చ కోట్యంశదలస్య చైవమ్ ।। 5 ।।

 

ఏవం త్రిషట్సూర్యజినాదిసంఖ్యా అభీష్టజీవాః సుధియా విధేయాః ।।

విజ్యోత్థవృత్తే భగణాఙ్కితే వా గ్రాహ్యా అభీష్టా విగణయ్య జీవాః ।। 6 ।।

 

భూమేర్మధ్యే ఖలు భవలయస్యాపి మధ్యం యతః స్యాద్-

యస్మిన్ వృత్తే భ్రమతి ఖచరో నాస్య మధ్యం కుమధ్యే।

భూస్థో ద్రష్టా నహి భవలయే మధ్యతుల్యం ప్రపశ్యేత్

తస్మాత్ తజ్జ్ఞైః క్రియత ఇహ తద్దో:ఫలం మధ్యఖేటే ।। 7 ।।

 

పూర్వాపరాయతాయాం తద్భిత్తావుత్తరపార్శ్వకే ।।

దర్శయేచ్ఛిష్యబోధార్థం లిఖిత్వా ఛేద్యకం సుధీః ।। 8 ।।

 

దివ్యం జ్ఞానమతీన్ద్రియం యదృషిభిర్బ్రహ్మ వసిష్ఠాదిభిః

పారంపర్యవశాద్రహస్యమవనీం నీతం ప్రకాశ్యం తతః ।।

నైతద్వేషికృతఘ్నదుర్జనదురాచారాచిరావాసినాం

స్యాదాయుః సుకృతక్షయో మునికృతాం సీమామిమాముజ్ఝతః ।। 9 ।।

 

త్రిభజ్యకాసంమితకర్కటేన కక్షాఖ్యవృత్తం ప్రథమం విలిఖ్య।

తన్మధ్యతో మధ్యమఖేటభుక్తితిథ్యంశమానేన మహీం సువృత్తామ్ ।। 10 ।।

 

కక్షాఖ్యవృత్తే భగణాఙ్కితేఽత్ర దత్త్వోచ్చఖేటౌ క్రియతోఽథ రేఖా।

కుమధ్యతుఙ్గోపరిగా విధేయా తిర్యక్ తతోఽన్యా సుధియా కుమధ్యే ।। 11 ।।

 

ఉచ్చోన్ముఖీమన్త్యఫలజ్యకాం చ దత్త్వా కుమధ్యాద్విలిఖేత్ తదగ్రే।

త్రిభజ్యయైవ ప్రతిమణ్డలాఖ్యం సైవోచ్చరేఖా త్వపరాత్ర తిర్యక్ ।। 12 ।।

 

తుఙ్గోధ్వరేఖా ఖలు యత్ర లగ్నా తత్రోచ్చమస్మిన్ ప్రతిమణ్డలేఽపి ।

తతో విలోమ ఖలు తుఙ్గభాగైర్మేషాదిరస్మాత్ ఖుచరోఽనులోమమ్ ।। 13 ।।

 

దేయస్తదుచ్చాన్తరమత్ర కేన్ద్రం దర్జ్యోచ్చరేఖాఖగయోశ్చ మధ్యే।

తిర్యస్థరేఖాఖగయోస్తు కోటిః సోధ్వధరా బాహుగుణస్తు తిర్యక్ ।। 14 ।।

 

మద్యస్థరేఖే కిల వృత్తయోర్యే తదన్తరాలేఽన్త్యఫలస్య జీవా।

తదూర్ధ్వతః కోటిగుణో మృగాదౌ కర్క్యాదికేన్ద్రే తదధో యతః స్యాత్ ।। 15 ।।

అతస్తదైక్యాన్తరమత్ర కోటిజ్య భుజస్తత్కృతియోగమూలమ్ ।

కర్ణః కుమధ్యప్రతిమణ్డలస్థఖేటాన్తరే స్పష్టఖగో హి దృశ్యః ।। 16 ।।

 

కక్షాఖ్యవృత్తే శ్రుతిసూత్రసక్తే ఫలం చ మధ్యస్ఫుటఖేటమధ్యే ।

మధ్యేఽగ్రగే స్పష్టఖగాదృణం తత్పృష్ఠస్థితే స్వం క్రియతే తతశ్చ ।। 17 ।।

 

మధ్యో హి మన్దప్రతిమణ్డలే స్వే మన్దస్ఫుటో ద్రాక్ప్రతిమణ్డలే చ।

భ్రమత్యతశ్చఞ్చలకర్మణీహ మన్దస్ఫుటో మధ్యఖగః ప్రకల్ప్యః ।। 18 ।।

 

భ్రమన్ గ్రహః స్వే ప్రతిమణ్డలే నృభిః స యత్ర కక్షావలయే విలోక్యతే ।

స్ఫుటో హి తత్రాస్య ఫలోపపత్తయే ప్రకల్పితం తుఙ్గమిహాద్యసూరిభిః ।। 19 ।।

 

యః స్యాత్ ప్రదేశః ప్రతిమణ్డలస్య దూరే, భువస్తస్య కృతోచ్చసంజ్ఞా ।।

సోఽపి ప్రదేశశ్చలతీతి తస్మాత్ ప్రకల్పితా తుఙ్గగతిర్గతిజ్ఞైః ।। 20 ।।

 

ఉచ్చాద్భషట్కాన్తరితం చ నీచం మధ్యః స్వనీచోచ్చసమో యదా స్యాత్ ।

కక్షాస్థమధ్యోపరి కర్ణసూత్రపాతాత్ స్ఫుటో మధ్యసమస్తదానీమ్ ।। 21 ।।

 

ఉచ్చస్థితో వ్యోమచరః సుదూరే నీచస్థితః స్యాన్నికటే ధరిత్ర్యాః।।

అతోఽణుబిమ్బః పృథులశ్చ భాతి భానోస్తథాసన్నసుదూరవర్తీ ।। 22 ।।

 

ఉక్తా మయైషా ప్రతివృత్తభఙ్గ్యా యుక్తిః పృథక్ శ్రోతురసంభ్రమార్థమ్ ।

స్పష్టీకృతేస్తాం పునరన్యథాహం నీచోచ్చవృత్తస్య చ వచ్మి భఙ్గ్యా।। 23 ।।

 

కక్షాస్థమధ్యగ్రహచిహ్నతోఽథ వృత్తం లిఖేదన్త్యఫలజ్యయా తత్ ।।

చోచ్చసంజ్ఞే రచర్యచ్చ రేఖా కుమధ్యతో మధ్యఖగోపరిస్థామ్ ।। 24 ।।

 

 

కుమధ్యతో దూరతరే ప్రదేశే రేఖాయుతే తుఙ్గమిహ ప్రకల్ప్యమ్ ।

చం తథాసన్నతరేఽథ తిర్యఙ్గీచోచ్చమధ్యే రచయేచ్చ రేఖామ్ ।। 25 ।।

 

నీచోచ్చవృత్తే భగణాఙ్కితేఽస్మిన్ మాన్దే విలోమం నిజకేన్ద్రగత్యా ।

శైఘ్యేఽనులోమం భ్రమతి స్వతుఙ్గాదారభ్య మధ్యద్యుచరో హి యస్మాత్ ।। 26 ।।

 

అతో యథోక్తం మృదుశీఘ్రకేన్ద్ర దేయం నిజోచ్చాద్యుచరస్తదగ్రే।

దోర్యోచ్చరేఖావధి ఖేటతః స్యాత్తిర్యస్థరేఖావధి కోటిజీవా ।। 27 ।।

 

యే కేన్ద్రదోః కోటిఫలే కృతే తే నీచోచ్చవృత్తే భుజకోటిజీవే।

త్రిజ్యోర్ధ్వతః కోటిఫలం మృగాదౌ కర్క్యాదికేన్ద్రే తదధో యతః స్యాత్ ।। 28।।

 

అతస్తదైక్యాన్తరమత్ర కోటిర్దోర్దోఃఫలం భూగ్రహమధ్యసూత్రమ్ ।

కర్ణోఽథ మధ్యగ్రహకర్ణమధ్యే ఫలం ధనర్ణం తదిహోక్తవచ్చ ।। 29 ।।

 

మన్దోచ్చతోఽగ్రే ప్రతిమణ్డలే ప్రాగ్గ్రహోఽనులోమం నిజకేన్ద్రగత్యా ।

శీఘ్రాద్విలోమం భ్రమతీవ భాతి విలమ్బితః పృష్ఠత ఏవ యస్మాత్ ।। 30 ।।

 

నీచోచ్చవృత్తే పునరన్యథా తే తస్యానులోమప్రతిలోమయానే ।

ఏకా గతిః సా ప్రతిభానమన్యత్ ప్రాజ్ఞైః ఫలార్థం ప్రవికల్పితం తత్ ।। 31 ।।

 

భఙ్గిద్వయం చేల్లిఖితం విమిశ్రం వృత్తద్వయేఽప్యత్ర యథోక్తదత్తః ।।

నీచోచ్చవృత్తప్రతివృత్తయోగే భవత్యవశ్యం ద్యుచరస్తదానీమ్ ।। 32 ।।

 

యథా భవేత్ తైలికయన్త్రమధ్యే కాష్ఠభ్రమో గోభ్రమతో విలోమః ।।

నీచోచ్చవృత్తభ్రమణం తథాన్యత్స్యాద్రచ్ఛతోఽపి ప్రతిమణ్డలేన । 33 ।।

 

 

మధ్యగత్యా స్వకక్షాఖ్యవృత్తే వ్రజేన్మన్దనీచోచ్చవృత్తస్య మధ్యం యతః ।

తద్వృతౌ శీఘ్రనీచోచ్చమధ్యం తథా శీఘ్రనీచోచ్చవృత్తే స్ఫుటః ఖేచరః।। 34।।

 

శీఘ్రనీచోచ్చవృత్తస్య మధ్యస్థితిం జ్ఞాతుమాదౌ కృతం కర్మ మాన్దం తతః ।

ఖేటబోధాయ శైఘ్ర్యం మిథః సంశ్రితే మాన్దశైఘ్న్యే హి తేనాసకృత్ సాధితే ।।35।।

 

స్వల్పాన్తరత్వాన్మృదుకర్మణీహ కర్ణః కృతో నేతి వదన్తి కేచిత్ ।

త్రిజ్యోద్ధృతః కర్ణగుణః కృతేఽపి కర్ణైః స్ఫుటః స్యాత్ పరిధిర్యతోఽత్ర ।।36।।

 

తేనాద్యతుల్యం ఫలమేతి తస్మాత్ కర్ణః కృతో నేతి చ కేచిదూచుః ।

నాశఙ్కునీయం న చలే కిమిత్థం యతో విచిత్రా ఫలవాసనాత్ర ।। 37 ।।

 

ప్రాక్ పశ్చాత్ ప్రతిమణ్డలస్థఖచరం ద్రష్టా కుమధ్యస్థితః

కక్షాయాం ఖలు యత్ర పశ్యతి నతం నో తత్ర భూపృష్ఠగః।

మధ్యాహ్నే తు కుమధ్యపృష్ఠగనరౌ తుల్యం యతః పశ్యత-

స్తేనోక్తం నతకర్మ లమ్బనవిధౌ యా యుక్తిరత్రాపి సా ।। 38 ।।

 

కక్షామధ్యగతిర్యగ్రేఖాప్రతివృత్తసంపాతే।

మధ్యైవ గతిః స్పష్ట పరం ఫలం తత్ర ఖేటస్య ।। 39 ।।

 

వంశోద్భవాభిః ప్రతిమణ్డలాద్యం కృత్వా శలాకాభిరిదం యథోక్తమ్ ।

ప్రచాల్య తుఙ్గ ఖచరం చ గత్యా వక్రాది సర్వం ఖలు దర్శయేద్ద్రాక్ర।। 40 ।।

 

వృత్తస్య మధ్యం కిల కేన్ద్రముక్తం కేన్ద్ర గ్రహోచ్చాన్తరముచ్యతేఽతః ।

యతోఽన్తరే తావతి తుఙ్గదేశాన్నీచోచ్చవృత్తస్య సదైవ కేన్ద్రమ్ ।। 41 ।।

 

గ్రహస్య కక్షా చలకర్ణనిఘ్నీ స్ఫుటా భవేద్యాసదలేన భక్తా।

తద్వయాసఖణ్డాన్తరితః కుమధ్యాత్స భ్రామ్యతే హి ప్రవహానిలేన ।। 42 ।।

 

మధ్యమార్కోదయాత్ ప్రాక్ స్ఫుటార్కోదయః స్యాదృణే తత్ఫలే స్వే యతోఽనన్తరమ్ ।।

తేన భాస్వత్ఫలోత్థాసుజాతం క్షయః స్వం ఫలం యుక్తియుక్తం నిరుక్తం గ్రహే । 43 ।।

 

యే దర్భగర్భాగ్రధియోఽత్ర తేషాం స్యాచ్ఛేద్యకార్థః పరమాణురూపః ।

యేఽన్యే జడాః కుణ్ఠధియశ్చ తేషాం స్యాదిన్ద్రవజాహతపక్షతుల్యః ।। 44 ।।

 

।। ఇతి శ్రీభాస్కరీయే గోలభాష్యే మితాక్షరే స్ఫుటగతివాసనాయాం ఛేద్యకాధికారః ।।

 

।। అథ గోలబన్ధాధికారః ।।

సుసరలవంశశలాకావలయైః శ్లక్ష్ణైః సచక్రభాగాఙ్కైః ।

రచయేద్గోలే గోలే శిల్పే చానల్పనైపుణో గణకః ।। 1 ।।

 

కృత్వాదౌ ధ్రువయష్టిమిష్టతరుజామృజ్వీ సువృత్తాం తతో

యష్టీమధ్యగతాం విధాయ శిథిలాం పృథ్వీమపృథ్వీం బహిః ।

బఘ్నీయాచ్ఛశిసౌమ్యశుక్రతపనారేజ్యార్కిభానాం దృఢాన్

గోలాంస్తత్పరితః శ్లథౌ చ నలికాసంస్థౌ ఖదృగ్గోలకౌ ।। 2 ।।

 

పూర్వాపరం విరచయేత్ సమమణ్డలాఖ్యం యామ్యోత్తరం చ విదిశోర్వలయద్వయం చ ।

ఊర్ధ్వాధ ఏవమిహ వృత్తచతుష్కమేతదావేష్ట్య తిర్యగపరం క్షితిజం తదర్థే ।। 3 ।।

 

పూర్వాపరక్షితిజసఙ్గమయోర్విలగ్నం యామ్యే ధ్రువే పలలవైః క్షితిజాదధఃస్థే ।

సౌమ్యే కుజాదుపరి చాక్షలవైర్భువే తదుమణ్డలం దిననిశోః క్షయవృద్ధికారి ।।4।।

 

పూర్వాపరస్వస్తికయోర్విలగ్నం ఖస్వస్తికాద్దక్షిణతోఽక్షభాగైః ।।

అధశ్చ తైరుత్తరతోఽఙ్కితం చ షష్ట్యాత్ర నాడీవలయం విదధ్యాత్ ।। 5 ।।

 

 

ఊర్ధ్వాధరస్వస్తికకీలయుగ్మే ప్రోతం శ్లథం దృగ్వలయం తదన్తః ।

కృత్వా పరిభ్రామ్య చ తత్ర తత్ర నేయం గ్రహో గచ్ఛతి యత్ర యత్ర ।। 6 ।।

 

జ్ఞేయం తదేవాఖిలఖేచరాణాం పృథక్ పృథగ్వా రచయేత్ తథాష్టౌ।

దృఙ్మణ్డలం విత్రిభలగ్నకస్య దృక్ క్షేపవృత్తాఖ్యమిదం వదన్తి ।। 7 ।।

 

బద్ధ్వా ఖగోలే నలికాద్వయం చ ధ్రువద్వయే తన్నలికాస్థమేవ ।

బహిః ఖగోలాద్విదధీత ధీమాన్ దృగ్గోలమేవం ఖలు వక్ష్యమాణమ్ ।। 8 ।।

 

భగోలవృత్తైః సహితః ఖగోలో దృగ్గోలసంజ్ఞోఽపమమణ్డలాద్యైః ।

ద్విగోలజాతం ఖలు దృశ్యతేఽత్ర క్షేత్రం హి దృగ్గోలమతో వదన్తి ।। 9 ।।

 

యామ్యోత్తరక్షితిజవత్ సుదృఢం విదధ్యాదాధారవృత్తయుగలం ధ్రువయష్టిబద్ధమ్ ।।

షష్ట్యఙ్కమత్ర సమమణ్డలవత్ తృతీయం నాడ్యాహ్వయం చ విషువద్వలయం తదేవ ।।10।।

 

క్రాన్తివృత్తం విధేయం గృహాఙ్కం భ్రమత్యత్ర భానుశ్చ భార్ధే కుభా భానుతః ।

క్రాన్తిపాతః ప్రతీపం తయా ప్రస్ఫుటాః క్షేపపాతాశ్చ తత్స్థానకాన్యఙ్కయేత్ ।। 11।।

 

క్రాన్తిపాతే చ పాతాద్భషట్కాన్తరే నాడికావృత్తలగ్నం విదధ్యాదిదమ్ ।

పాతతః ప్రాక్ త్రిభే సిద్ధభాగైరుదగ్ దక్షిణే తైశ్చ భాగైర్విభాగేఽపరే ।। 12 ।।

 

నాడికామణ్డలే క్రాన్తివృత్తం యథా క్రాన్తివృత్తే తథా క్షేపవృత్తం న్యసేత్ ।

క్షేపవృత్తం తు రాశ్యఙ్కితం తత్ర చ క్షేపపాతేషు చిహ్నాని కృత్వోక్తవత్ ।। 13 ।।

 

క్రాన్తివృత్తస్య విక్షేపవృత్తస్య చ క్షేపపాతే సషడ్భే చ కృత్వా యుతిమ్ ।

క్షేపపాతాగ్రతః పృష్ఠతశ్చ త్రిభే క్షేపభాగైః స్ఫుటైః సౌమ్యయామ్యే న్యసేత్ ।। 14 ।।

 

 

శీఘ్రకర్ణేన భక్తాస్త్రిభజ్యాగుణాః స్యుః పరక్షేపభాగా గ్రహాణాం స్ఫుటాః ।।

క్షేపవృత్తాని షణ్ణాం విదధ్యాత్ పృథక్ స్వస్వవృత్తే భ్రమన్తీన్దపూర్వా గ్రహాః ।।15।।

 

నాడికామణ్డలాత్ తిర్యగన్నాపమః క్రాన్తివృత్తావధిః క్రాన్తివృత్తాచ్ఛరః ।।

క్షేపవృత్తావధిస్తిర్యగేవం స్ఫుటో నాడికావృత్తఖేటాన్తరాలేఽపమః ।। 16 ।।

 

విషువత్క్రాన్తివలయయోః సంపాతః క్రాన్తిపాతః స్యాత్ ।।

తద్భగణాః సౌరోక్తా వ్యస్తా అయుతత్రయం కల్పే ।। 17 ।।

 

అయనచలనం యదుక్తం ముజ్జాలాద్యైః స ఏవాయమ్ ।

తత్పక్షే తద్భగణాః కల్పే గోఽఙ్గర్తునన్దగోచన్ద్రాః 199669 ।। 18 ।।

 

తత్సంజాతం పాతం క్షిప్త్వా ఖేటేఽపమః సాధ్యః ।

క్రాన్తివశాచ్చరముదయాశ్చరదలలగ్నాగమే తతః క్షేప్యః ।। 19 ।।

 

ఏవం క్రాన్తివిమణ్డలసంపాతాః క్షేపపాతాః స్యుః ।।

చన్ద్రాదీనాం వ్యస్తాః క్షేపానయనే తు తే యోజ్యాః ।। 20 ।।

 

మన్దస్ఫుటో ద్రాక్ప్రతిమణ్డలే హి గ్రహో భ్రమత్యత్ర చ తస్య పాతః ।।

పాతేన యుక్తాద్గణితాగతేన మన్దస్ఫుటాత్ ఖేచరతః శరోఽస్మాత్ ।। 21 ।।

 

పాతేఽథవా శీఘ్రఫలం విలోమం కృత్వా స్ఫుటాత్ తేన యుతాచ్ఛరోఽతః ।

చన్ద్రస్య కక్షావలయే హి పాతః స్ఫుటాద్విధోర్మధ్యమపాతయుక్తాత్ ।। 22 ।।

 

యే చాత్ర పాతభగణాః పఠితా జ్ఞభృగ్వోస్తే శీఘ్రకేన్ద్రభగణైరధికా యతః స్యుః ।

స్వల్పాః సుఖార్థముదితాఞ్చలకేన్ద్రయుక్తౌ పాతౌ తయోః పఠితచక్రభవౌ విధేయౌ ।।23।।

 

 

చలాద్విశోధ్యః కిల కేన్ద్రసిద్ధ్యై కేన్ద్రే సపాతే ద్యుచరస్తు యోజ్యః ।।

అతశ్చలాత్ పాతయుతాజ్జ్ఞభృగ్వోః సుధీభిరాద్యైః శరసిద్ధిరుక్తా ।। 24 ।।

 

స్ఫుటోనశీఘ్రోచ్చయుతౌ స్ఫుటౌ తయోః పాతౌ భగోలే స్ఫుట ఏవ పాతః ।

గ్రహస్య గోలే కథితాపమణ్డలం ప్రకల్ప్య కక్షావలయం యథోదితమ్ ।। 25 ।।

 

నిబధ్య శీఘ్రప్రతివృత్తమస్మిన్ విమణ్డలం తత్ పఠితైః శరాంశైః ।।

మధ్యోఽత్ర పాతో ద్యుసదాం జ్ఞభృగ్వోః స్వశీఘ్రకేన్ద్రేణ యుతస్తు దేయః ।। 26 ।।

 

ఈప్సితక్రాన్తితుల్యేఽన్తరే సర్వతో నాడికాఖ్యాదహోరాత్రవృత్తాహ్వయమ్ ।

తత్ర బద్ధ్వా ఘటీనాం చ షష్ట్యాఙ్కయేదస్య విష్కమ్భఖణ్డం ద్యుజీవా మతా ।।27।।

 

అథ కల్ప్యా మేషాద్యా అనులోమం క్రాన్తిపాతాఙ్కాత్ ।

ఏషాం మేషాదీనాం ద్యురాత్రవృత్తాని బధ్నీయాత్ ।। 28 ।।

 

నాడీవృత్తోభయతస్త్రీణి త్రీణి క్రమోత్క్రమాత్ తాని ।

ఏష భగోలః కథితః ఖేచరగోలోఽయమేవ విజ్ఞేయః ।। 29 ।।

 

అత్రాపమణ్డలే వా సూత్రాధారైరధశ్చ తస్యైవ।

శన్యాదీనాం కక్షా బధ్నీయాదూర్ణనాభజాలాభాః ।। 30 ।।

 

బద్ధ్వా భగోలమేవం యష్ట్యా యష్టిం ఖగోలనలికాన్తః ।

ప్రక్షిప్య భ్రమయేత్ తం యష్ట్యాధారం స్థిరౌ ఖదృగ్గోలౌ ।। 31 ।।

।।ఇతి గోలబన్ధాధికారః ।।

 

 

 

 

।। అథ త్రిప్రశ్నవాసనా ।।

ఉన్మణ్డలక్ష్మావలయాన్తరాలే ద్యురాత్రవృత్తే చరఖణ్డకాలః ।

తజ్జ్యాత్ర కుజ్యా చరశిజ్జినీ స్యాద్వ్యాసార్ధవృత్తే పరిణామితా సా ।। 1 ।।

 

నిరక్షదేశే క్షితిజాఖ్యవృత్తమున్మణ్డలం తజ్జగురన్యదేశే।

స్వే స్వే కుజేఽర్కస్య సముద్గమోఽస్మాచ్చరార్ధమర్కోదయయోస్తు మధ్యే ।। 2 ।।

 

ఆదౌ స్వదేశేఽథ నిరక్షదేశే సూర్యోదయో హ్యస్తమయోఽన్యథాతః ।

ఋణం గ్రహేఽస్మాదుదయే స్వమస్తే ఫలం చరోత్థం రవిసౌమ్యగోలే ।। 3 ।।

 

యామ్యే విలోమం ఖలు యత్ర యస్మాదున్మణ్డలం స్వక్షితిజాదధస్తాత్ ।

నాడ్యాహ్వయాదుత్తరయామ్యభాగౌ గోలస్య తావుత్తరయామ్యగోలౌ ।। 4 ।।

 

అతశ్చ సౌమ్యే దివసో మహాన్ స్యాద్రాత్రిర్లద్యుర్వ్యస్తమతశ్చ యామ్యే।

ద్యురాత్రవృత్తే క్షితిజాదధఃస్థే రాత్రిర్యతః స్యాద్దినమానమూర్ధ్వం ।। 5 ।।

 

సదా సమత్వం ద్యునిశోర్నిరక్షే నోన్మణ్డలం తత్ర కుజాద్యతోఽన్యత్ ।

షట్షష్టిభాగాభ్యధికాః పలాంశా యత్రాథ తత్రాస్త్యపరో విశేషః ।। 6 ।।

 

లమ్బాధికా క్రాన్తిరుదక్ చ యావత్ తావద్దినం సన్తతమేవ తత్ర।

యావచ్చ యామ్యా సతతం తమిస్రా తతశ్చ మేరౌ సతతం సమార్ధమ్ ।। 7 ।।

 

విషువద్వృత్తం ద్యుసదాం క్షితిజత్వమితం తథా చ దైత్యానామ్ ।

ఉత్తరయామ్యౌ క్రమశో మూర్ధ్వగతౌ ధ్రువౌ యతస్తేషామ్ ।। 8 ।।

 

ఉత్తరగోలే క్షితిజా పరితో భ్రమన్తమాదిత్యమ్ ।

సవ్యం త్రిదశాః సతతం పశ్యన్త్యసురా అసవ్యగం యామ్యే ।। 9 ।।

 

దినం దినేశస్య యతోఽత్ర దర్శనే తమీ తమోహన్తురదర్శనే సతి।।

కుపృష్ఠగానాం ద్యునిశం యథా నృణాం తథా పితృణాం శశిపృష్ఠవాసినామ్ ।। 10 ।।

 

దినం సురాణామయనం యదుత్తరం నిశేతరత్ సాంహితికైః ప్రకీర్తితమ్ ।

దినోన్ముఖేఽర్కే దినేమేవ తన్మతం నిశా తథా తత్ఫలకీర్తనాయ తత్ ।। 11 ।।

 

ద్వన్ద్వాన్తమారోహతి యైః క్రమేణ తైరేవ వృత్తైరవరోహతీనః ।

యత్రైవ దృష్టః ప్రథమం స దేవైస్తత్రైవ తిష్ఠన్ న విలోక్యతే కిమ్ ।। 12 ।।

 

విధూర్ధ్వభాగే పితరో వసన్తః స్వాధః సుధాదీధితిమామనన్తి ।

పశ్యన్తి తేఽర్క నిజమస్తకోర్ధ్వే దర్శే యతోఽస్మాద్ద్యుదలం తదైషామ్ ।। 13 ।।

 

భార్ధాన్తరత్వాన్న విధోరధఃస్థం తస్మాన్నిశీథః ఖలు పౌర్ణమాస్యామ్ ।

కృష్ణే రవిః పక్షదలేఽభ్యుదేతి శుక్లేఽస్తమేత్యర్థత ఏవ సిద్ధమ్ ।। 14 ।।

 

యదతిదూరగతో ద్రుహిణః క్షితేః సతతమాప్రలయం రవిమీక్షతే ।।

భవతి తావదయం శయితశ్చ తద్యుగసహస్రయుగం ద్యునిశం విధేః ।। 15 ।।

 

యో హి ప్రదేశోఽపమమణ్డలస్య తిర్యకుస్థితో యాత్యుదయం తథాస్తమ్ ।

సోఽల్పేన కాలేన య ఊర్ధ్వసంస్థోఽనల్పేన సోఽస్మాదుదయా న తుల్యాః ।।16 ।।

 

య ఉద్గమే యామ్యనతా మృగాద్యాః స్వస్వాపమేనాపి నిరక్షదేశే।

యామ్యాక్షతస్తేఽతినతత్వమాప్తా ఉద్యన్తి కాలేన తతోఽల్పకేన । 17 ।।

 

కర్క్యాదయః సౌమ్యనతా హి యేఽచ తే యాన్తి యామ్యాక్షవశాదృజుత్వమ్ ।

కాలేన తస్మాద్బహనోదయన్తే తదన్తరే స్వం చరఖణ్డమేవ ।। 18 ।।

 

 

భచక్రపాదాస్తిథినాడికాభిః పృథక్ సముద్యన్తి నిరక్షదేశే ।

చక్రార్ధమాద్యం చ తథా ద్వితీయం సర్వత్ర పూర్ణాగ్నిమితాభిరేవ ।। 19 ।।

 

మేషాదేర్మిథునాన్తో నాడీభిస్తిథిమితాభిద్వృత్తే ।।

లగతి కుజే తదధఃస్థే ప్రథమం తాభిశ్చరోనాభిః ।। 20 ।।

 

కన్యాన్తాద్ధనుషోఽన్తస్తిథిమితనాడీభిరుద్వలయే।

లగతి కుజే చోర్ధ్వస్థే పశ్చాత్ తాభిశ్చరాఢ్యాభిః ।। 21 ।।

 

తద్రహితత్రింశద్భిః కన్యాన్తో వా ఝషాన్తో వా।।

చరఖణ్డైరూనాఢ్యాస్తేన నిరక్షోయాః స్వదేశే స్యుః ।। 22 ।।

 

క్షితిజేఽజాదిం కృత్వా గోలం భ్రమయన్ ప్రదర్శయేత్ సర్వమ్ ।

ఉక్తమనుక్తం చాన్యచ్ఛిష్యాణాం బోధజననార్థమ్ ।। 23 ।।

 

యోఽభ్యుదేతి సమయేన యేన తత్సప్తమోఽస్తముపయాతి తేన చ ।

రాశిరూర్ధ్వమపమణ్డలం కుజార్ధమేవ సతతం యతః స్థితమ్ ।। 24 ।।

 

యత్ర లమ్బజలవా జినోనకాస్తత్ర నోదయచరాద్యముక్తవత్ ।

నాన్యసంస్థితతయాన్యథోదితం యేన నైష విషయో నృగోచరః ।। 25 ।।

 

యత్ర లగ్నమపమణ్డలం కుజే తద్గృహాద్యమిహ లగ్నముచ్యతే ।

ప్రాచి పశ్చిమకుజేఽస్తలగ్నకం మధ్యలగ్నమితి దక్షిణోత్తరే ।। 26 ।।

 

లగ్నార్థమిష్టఘటికా యది సావనాస్తా

స్తాత్కాలికార్కకరణేన భవేయురార్ క్ష్యః ।

ఆర్క్షోదయా హి సదృశీభ్య ఇహాపనేయాస్తా-

త్కాలకత్వమథ య క్రియతే యదాయైః ।। 27 ।।

త్ర్యంశయుఙ్నవరసాః పలాంశకా యత్ర తత్ర విషయే కదాచన ।

దృశ్యతే న మకరో న కార్ముకం కిం చ కర్కిమిథునౌ సదోదితౌ ।। 28 ।।

 

యత్ర సాఙ్ఘ్రిగజవాజిసంమితాస్తత్ర వృశ్చికచతుష్టయం న చ ।

దృశ్యతేఽథ వృషభాచ్చతుష్టయం సర్వదా సముదితం చ లక్ష్యతే ।। 29 ।।

 

యత్ర తేఽథ నవతిః పలాంశకాస్తత్ర కాఞ్చనగిరౌ కదాచన ।

దృశ్యతే న భదలం తులాదికం సర్వదా సముదితం క్రియాదికమ్ ।। 30 ।।

 

రాశేర్యస్య నిరక్షజోదయసమాః స్వీయాశ్చరార్ధాసవో

దృశ్యస్తత్ర సదా స రాశిరితి యన్నియుక్తి లల్లోదితమ్ ।

యద్యేవం రసషట్ 66 పలాంశవిషయే సర్వేఽప్యమీ సర్వదా

దృశ్యాః స్యుర్యుగపచ్చరోదయఘటీసామ్యాదసత్ తత్ తతః ।। 31 ।।

 

షట్షష్టిః సదలా లవాః పలభవా యస్మిన్ న తస్మిన్ ధను-

నేక్రశ్చాపి న వృశ్చికో న చ ఘటః పఞ్చాద్రయో 75 । 0 యత్ర చ।

దృశ్యః స్యాదితి యత్ సదా ప్రలపితం లల్లేన గోలే నిజే

గోలజ్ఞ త్రిలవోనితాస్త ఉదితాః కేనోచ్యతాం హేతునా ।। 32 ।।

 

యన్త్రవేధవిధినా ధ్రువోన్నతిర్యా నతిశ్చ భవతోఽక్షలమ్బకౌ ।

తౌ క్రమాద్విషువదహ్యహర్దలే యేఽథవా నతసమున్నతా లవాః ।। 33 ।।

 

ఉన్నతం ద్యునిశమణ్డలే కుజాత్ సావనం ద్యుతివిధౌ హి తజ్జ్యకా ।

తిర్యగక్షవశతోఽక్షకర్ణవచ్ఛేదకో న తు నరః స లమ్బవత్ ।। 34 ।।

 

 

 

 

చన్ద్రప్రభార్థమసకృద్విధినోదితం యత్ । ।

కైశ్చిత్ కృతం ఖలు న సత్ తదసావనత్వాత్ ।

జానన్తి యే న నిపుణం గణితం సగోలం

తేషాం తు తన్త్రకరణవ్యసనం వృథైవ ।। 35 ।।

 

దృష్టిమణ్డలభవా లవాః కుజాదున్నతా గగనమధ్యతో నతాః ।

శఙ్కురున్నతలవజ్యకా భవేద్దృగ్గుణశ్చ నతభాగశిజ్జినీ ।। 36 ।।

 

భాస్కరేఽత్ర సమమణ్డలోపగే యో నరః స సమశఙ్కురుచ్యతే ।

కోణశఙ్కురథ కోణవృత్తగే మధ్యశఙ్కురితి దక్షిణోత్తరే ।। 37।।

 

కుపృష్ఠగానాం కుదలేన హీనం దృఙ్మణ్డలార్ధం ఖచరస్య దృశ్యమ్ ।

కుచ్ఛన్నలిప్తానురతో విశోధ్యాః స్వభుక్తితిథ్యంశమితాః ప్రభార్థమ్ ।। 38 ।।

 

క్ష్మాజే ద్యురాత్రసమమణ్డలమధ్యభాగజీవాగ్రకా భవతి పూర్వపరాశయోః సా ।

అగ్రాగ్రయోః ప్రగుణమత్ర నిబద్ధసూత్రం యత్ తద్వదన్తి గణకా ఉదయాస్తసూత్రమ్।।39।।

 

సూత్రాద్దివాశఙ్కుతలం యమాశం యామ్యాం గతం హి ద్యునిశం కుజోర్ధ్వే ।

అధశ్చ సౌమ్యాం నిశి సౌమ్యమస్మాత్ సద్యుక్తియుక్తం నృతలం నిరుక్తమ్ ।। 40 ।।

 

సౌమ్యాగ్రకాగ్రాన్నృతలం హి యామ్యం యామ్యాగ్రకాగ్రాత్ పునరేవ యామ్యమ్ ।

తదన్తరైక్యం సమవృత్తఖేటమధ్యాంశజీవాం భువి బాహుమాహుః ।। 41 ।।

 

దృగ్జ్యాం శ్రుతిం చాథ తయోస్తు కోటిం పూర్వాపరా వర్గవియోగమూలమ్ ।

క్షేత్రాణి వక్ష్యేఽపమసంభవాని సంక్షేపతోఽక్షప్రభవాణి చాతః ।। 42 ।।

 

భుజోఽపమః కోటిగుణో ద్యుజీవా కర్ణస్త్రిభజ్యా త్రిభుజేఽపమోత్థే।

మేషాదిజీవాః శ్రుతయోఽపవృత్తే తద్భూమిజే క్రాన్తిగుణా భుజాః స్యుః ।। 43 ।।

తత్కోటయః స్వద్యునిశాఖ్యవృత్తే వ్యాసార్ధవృత్తే పరిణామితానామ్ ।

చాపేషు తాసామసవస్తతో యే తేఽధో విశుద్ధా ఉదయా నిరక్షే ।। 44 ।।

 

భుజోఽక్షభా కోటిరినాఙ్గులోనా కర్ణోఽక్షకర్ణస్త్రిభుజం యథేదమ్ ।

తథాక్షలమ్బౌ భుజకోటిరూపౌ త్రిజ్యా శ్రుతిర్దక్షిణసౌమ్యవృత్తే ।। 45 ।।

 

ఉన్మణ్డలే ప్రాగపరోత్థసూత్రాత్ క్రాన్తిజ్యకా కోటిరథ ద్యురాత్రే ।

కుజ్యా భుజోఽగ్రా క్షితిజే చ కర్ణః క్షేత్రం తథేదం త్రిభుజం ప్రసిద్ధమ్ ।। 46 ।।

 

అగ్రా భుజః స్వే సమనా చ కోటిద్యురాత్రకే తద్ధృతిరత్ర కర్ణః ।।

భుజోఽపమజ్యా సమనా చ కర్ణః కుజ్యోనితా తతిరేవ కోటిః ।। 47 ।।

 

ఉద్వృత్తనా దోరపమః శ్రుతిః స్యాదగ్రాదిఖణ్డం ఖలు తత్ర కోటిః ।

ఉద్వృత్తనా కోటిరథాగ్రకాగ్రఖణ్డం భుజస్తచ్ఛ్రణః క్షితిజ్యా ।। 48 ।।

 

కోటిర్నరః శఙ్కుతలం చ బాహుశ్ఛేదః శ్రుతిస్త్ర్యస్త్రసహస్రమేవమ్ ।

ఉత్పాద్య సద్యః స్ఫుటగోలవిద్యైశ్ఛాత్రాయ శాస్త్రం ప్రతిపాదనీయమ్ ।। 49 ।।

।। ఇతి త్రిప్రశ్నవాసనా ।।

 

।। అథ గ్రహణవాసనా ।।

పశ్చాద్భాగాజలదవదధః సంస్థితోఽభ్యేత్య చన్ద్రో

భానోర్బిమ్బం స్ఫురదసితయా ఛాదయత్యాత్మమూర్యా ।

పశ్చాత్ స్పర్శో హరిదిశి తతో ముక్తిరస్యాత ఏవ

క్వాపిచ్ఛన్నః క్వచిదపిహితో నైష కక్షాన్తరత్వాత్ ।। 1 ।।

 

 

 

 

పర్వాన్తేఽర్క నతముడుపతిచ్ఛన్నమేవ ప్రపశ్యేత్

భూమధ్యస్థో న తు వసుమతీపృష్ఠనిష్ఠస్తదానీమ్ ।

తద్దృక్సూత్రాద్ధిమరుచిరధో లమ్బితోఽర్కగ్రహేఽతః

కక్షాభేదాదిహ ఖలు నతిర్లమ్బనం చోపపన్నమ్ ।। 2।।

 

సమకలకాలే భూభా లగతి మృగాఙ్కే యతస్తయా మ్లానమ్ ।

సర్వే పశ్యన్తి సమం సమకక్షత్వాన్న లమ్బనావనతీ ।। 3 ।।

 

పూర్వాభిముఖో గచ్ఛన్ కుచ్ఛాయాన్తర్యతః శశీ విశతి ।

తేన ప్రాక్ ప్రగ్రహణం పశ్చాన్మోక్షోఽస్య నిఃసరతః ।। 4 ।।

 

భానోర్బిమ్బపృథుత్వాదపృథుపృథివ్యాః ప్రభా హి సూచ్యగ్రా ।

దీర్ఘతయా శశికక్షామతీత్య దూరం బహిర్యాతా ।। 5 ।।

 

అనుపాతాత్ తదైర్ఘ్య శశికక్షాయాం చ తబిమ్బమ్ ।

భూభేన్దోరన్యదిశి వ్యస్తః క్షేపః శశిగ్రహే తస్మాత్ ।। 6 ।।

 

ఛాదకః పృథుతరస్తతో విధోరర్ధఖణ్డితతనోర్విషాణయోః ।

కుణ్ఠతా చ మహతీ స్థితిర్యతో లక్ష్యతే హరిణలక్షణగ్రహే ।। 7 ।।

 

అర్ధఖణ్డితతనోర్విషాణయోస్తీక్ష్ణతా భవతి తీక్ష్ణదీధితేః ।

స్యాత్ స్థితిలంద్యురతో లఘుః పృథక్ ఛాదకో దినకృతోఽవగమ్యతే ।। 8 ।।

 

దిగ్దేశకాలావరణాదిభేదాన్నచ్ఛాదకో రాహురితి బ్రువన్తి ।

యన్మానినః కేవలగోలవిద్యాస్తత్ సంహితావేదపురాణబాహ్యమ్ ।। 9 ।।

 

రాహుః కుభామణ్డలగః శశాఙ్క శశాఙ్కగశ్ఛాదయతీనబిమ్బమ్ ।

తమోమయః శంభువరప్రదానాత్ సర్వాగమానామవిరుద్ధమేతత్ ।। 10 ।।

 

యతః క్వర్ధోచ్ఛ్రితో ద్రష్టా చన్ద్రం పశ్యతి లమ్బితమ్ ।

సాధ్యతే కుదలేనాతో లమ్బనం చ నతిస్తథా ।। 11 ।।

 

ఇష్టాపవర్తితాం పృథ్వీం కక్షే చ శశిసూర్యయోః ।।

భిత్తౌ విలిఖ్య తన్మధ్యే తిర్యగ్రేఖాం తథోర్ధ్వగామ్ ।। 12 ।।

 

తిర్యగ్రేఖాయుతౌ కల్ప్యం కక్షాయాం క్షితిజం తథా ।

ఊర్ధ్వరేఖాయుతౌ ఖార్ధం దృగ్జ్యాచాపాంశకైర్నతౌ ।। 13 ।।

 

కృత్వార్కేన్దూ సముత్పత్తిం లమ్బనస్య ప్రదర్శయేత్ ।

ఏకం భూమధ్యతః సూత్రం నయేచ్చణ్డాంశుమణ్డలమ్ ।। 14 ।।

 

ద్రష్టుర్భూపృష్ఠగాదన్యదృష్టిసూత్రం తదుచ్యతే ।।

కక్షాయాం సూత్రయోర్మధ్యే యాస్తా లమ్బనలిప్తికాః ।। 15 ।।

 

గర్భసూత్రే సదా స్యాతాం చన్ద్రార్కో సమలిప్తికౌ।।

దృక్సూత్రాల్లమ్బితశ్చన్ద్రస్తేన తల్లమ్బనం స్మృతమ్ ।। 16 ।।

 

దృగ్గర్భసూత్రయోరైక్యాత్ ఖమధ్యే నాస్తి లమ్బనమ్ ।

అథ యామ్యోత్తరాయాం తు భిత్తౌ పూర్వోక్తమాలిఖేత్ ।। 17 ।।

 

యే కక్షామణ్డలే తత్ర జ్ఞేయే దృక్ క్షేపమణ్డలే।

త్రిభోనలగ్నదృగ్జ్యా యా స దృక్ క్షేపో ద్వయోరపి ।। 18 ।।

 

తచ్చాపాంశైర్నతౌ బిన్దూ కృత్వా విత్రిభసంజ్ఞకౌ।

తల్లమ్బనకలాః ప్రాగ్వజ్జ్ఞేయాస్తా నతిలిప్తికాః ।। 19 ।।

 

కక్షయోరన్తరం యత్ స్యావిత్రిభే సర్వతోఽపి తత్ ।

యామ్యోత్తరం నతిః సాత్ర దృక్ క్షేపాత్ సాధ్యతే తతః ।। 20 ।।

 

యత్ర తత్ర నతాదర్కాదధశ్చన్ద్రావలమ్బనమ్ ।

తద్గ్వృత్తేఽన్తరం చన్ద్రభాన్వోః పూర్వాపరం తు తత్ ।। 21 ।।

 

పూర్వాపరం చ యామ్యోదగ్జాతం తేనాన్తరద్వయమ్ ।

అత్రాపమణ్డలం ప్రాచీ తత్తిర్యగ్దక్షిణోత్తరా।। 22 ।।

 

యత్ పూర్వాపరభావేన లమ్బనాఖ్యం తదన్తరమ్ ।

యద్యామ్యోత్తరభావేన నతిసంజ్ఞం తదుచ్యతే ।। 23 ।।

 

నతిలిప్తా భుజః కర్ణో దృగ్లమ్బనకలాస్తయోః ।

కృత్యన్తరపదం కోటిః స్ఫుటలమ్బనలిప్తికాః ।। 24 ।।

 

పరలమ్బనలిప్తాఘ్నీ త్రిజ్యాప్తా రవిదృగ్జ్యకా ।

దృగ్లమ్బనకలాస్తాః స్యురేవం దృక్ క్షేపతో నతిః ।। 25 ।।

 

గత్యన్తరస్య తిథ్యంశః పరలమ్బనలిప్తికాః ।।

గతియోజనతిథ్యంశః కుదలస్య యతో మితిః ।। 26 ।।

 

స్యుర్లమ్బనకలా నాడ్యో గత్యన్తరలవోద్ధృతాః ।

ప్రాగగ్రతో రవేశ్చన్ద్రః పశ్చాత్ పృష్ఠేఽవలమ్బితః ।। 27 ।।

 

శీఘ్రేఽగ్రగే యుతిర్యాతా గమ్యా పృష్ఠగతే యతః ।।

ప్రాగృణం తద్ధనం పశ్చాత్ క్రియతే లమ్బనం తిథౌ ।। 28 ।।

 

 

యామ్యోత్తరం శరస్తావదన్తరం శశిసూర్యయోః ।।

నతిస్తథా తయా తస్మాత్ సంస్కృతః స్యాత్ స్ఫుటః శరః ।। 29 ।।

 

తులాజాద్యోర్హి సంపాతే విషువత్క్రాన్తివృత్తయోః ।

స్యాతాం యామ్యోత్తరేభిన్నే పరక్రాన్త్యన్తరే చ తే ।। 30 ।।

 

ఆయనం వలనం తత్ర జినాంశజ్యాసమం తతః ।।

ఏకైవాఽయనసంధౌ తు తయోః స్యాద్దక్షిణోత్తరా ।। 31 ।।

 

ఏకైవ తద్వశాత్ ప్రాచీ తత్ర నో వలనం తతః ।।

తదన్తరేఽనుపాతేన ఖేటకోటిక్రమజ్యకా ।। 32 ।।

 

జినజ్యాఘ్నీ ద్యుజీవాప్తాయనదిగ్వలనం భవేత్ ।

ఏవమేవ హి సంపాతే విషువత్సమవృత్తయోః ।। 33 ।।

 

ఉన్మణ్డలం భవేత్ తత్ర విషువద్దక్షిణోత్తరా।

క్షితిజం సమవృత్తస్య పలజ్యా చ తదన్తరమ్ ।। 34 ।।

 

క్షితిజేఽక్షజ్యయా తుల్యమక్షజం వలనం తతః ।।

తయోరేకైవ యామ్యోదన మధ్యే వలనం తతః ।। 35 ।।

 

నతక్రమజ్యయా సాధ్యమన్తరే త్వనుపాతతః ।

నతం ఖాఙ్కాహతం భక్తం ద్యుదలేనాప్తభాగకైః ।। 36 ।।

 

క్రమజ్యాక్షజ్యయా క్షుణ్ణా ధుజ్యాభక్తాక్షజం భవేత్ ।

ప్రాక్ సౌమ్యం పశ్చిమే యామ్యం తచ్చాపైక్యాన్తరాత్ స్ఫుటమ్ ।। 37 ।।

 

 

ఏవమేవ చ సంపాతో యః క్రాన్తిసమవృత్తయోః ।।

పరమం తత్ర తత్కాలవలనైక్యాన్తరం స్ఫుటమ్ ।। 38।।

 

అగ్రతః పృష్ఠస్తస్మాత్ క్రాన్తివృత్తే త్రిభేఽన్తరే।

తయోర్యామ్యోత్తరైకత్వాత్ తత్ర నో వలనం స్ఫుటమ్ ।। 39 ।।

 

న స్పష్టవలనాభావస్తత్ర స్యాదుత్క్రమజ్యయా ।

క్రమజ్యయా తతః కార్యం దార్డ్యార్థం కథ్యతే పునః ।। 40 ।।

 

సర్వతః క్రాన్తిసూత్రాణాం ధ్రువే యోగో భవేద్యతః ।।

విషువన్మణ్డలప్రాచ్యా ధ్రువే యామ్యా తథోత్తరా।। 41 ।।

 

సర్వతః క్షేపసూత్రాణాం ధ్రువాజినలవాన్తరే।

యోగః కదమ్బసంజ్ఞోఽయం జ్ఞేయో వలనబోధకృత్ ।। 42 ।।

 

తత్రాపమణ్డలప్రాచ్యా యామ్యా సౌమ్యా చ దిక్ సదా।

కదమ్బభ్రమవృత్తం చ బఘ్నీయాత్ పరితో ధ్రువాత్ ।। 43 ।।

 

గోలే తు జినతుల్యాంశైస్తత్ర జ్యా క్రాన్తిశిఞ్జినీ ।

సర్వతః సమవృత్తాచ్చ యామ్యోదక్కుజసంగమే । 44 ।।

 

తత్తిర్యగ్గతసూత్రాణాం యోగః స సమసంజ్ఞకః ।

సమధ్రువకదమ్బానాముపరి ద్యుచరాన్నయేత్ ।। 45 ।।

 

సూత్రాణి వృత్తరూపాణి వలనాని తదన్తరే।

అక్షజం వలనం మధ్యే స్యాత్ సమధ్రువసూత్రయోః ।। 46 ।।

 

 

కదమ్బధ్రువసూత్రాన్తరాయనం చ త్రిభే గ్రహాత్।

కదమ్బసమసూత్రాన్తః స్ఫుటం సర్వదిశాం చ తత్ ।। 47 ।।

 

అథవా పరితః ఖేటాత్ ఖాఙ్కభాగాన్తరే న్యసేత్ ।

త్రిజ్యావృత్తం తతస్తత్ర విషువత్సమవృత్తయోః ।। 48 ।।

 

మధ్యేఽక్షవలనం విద్యాద్విషువత్క్రాన్తివృత్తయోః ।

అన్తరం చాయనం క్రాన్తిసమవృత్తాన్తరే స్ఫుటమ్ ।। 49 ।।

 

తత్రాపమణ్డలం ప్రాచీ తస్యా యామ్యోత్తరః శరః।

వలనానయనే క్షేపః క్షిప్తో యైస్తే కుబుద్ధయః ।। 50 ।।

 

నక్రాదిశ్చ కదమ్బశ్చ స్యాతాం యామ్యోత్తరే సమమ్ ।।

ఆయనం వలనం తస్మాన్నాయనాదౌ ప్రజాయతే ।। 51 ।।

 

తతో భ్రమతి గోలే స మకరాదిర్యథా యథా ।।

తథా తథా భ్రమత్యేష కదమ్బో నిజమణ్డలే ।। 52 ।।

 

కుమ్భాదావథ మీనాదౌ యామ్యోదగ్వలయస్థితే ।।

జాయతే వలనం తద్యత్ సౌమ్యసూత్రకదమ్బయోః ।। 53 ।।

 

అంన్తరం శిఞ్జినీరూపం కదమ్బభ్రమమణ్డలే।

అయనా‌ఇతకాలాంశక్రమక్రాన్తిజ్యకా హి సా ।। 54 ।।

 

ఉత్క్రమజ్యా యతో బాణః శిఞ్జినీ తు క్రమజ్యకా ।

సత్రిభార్కాత్ క్రమక్రాన్తిజ్యాతో వలనమాయనమ్ ।। 55 ।।

 

 

యైరుక్తముత్క్రమక్రాన్త్యా భ్రాన్త్యా తైర్నాశితం హి తత్ ।

యుక్త్యానయైవ విక్షేపమక్షజం చ క్రమజ్యయా ।। 56 ।।

 

పరోక్తేరన్యథా బ్రూయాద్యః పరాన్ న ప్రదూషయేత్ ।।

తస్యైవ దూషణం తద్ధి న దోషోఽతోఽన్యదూషణే ।। 57 ।।

 

ఉత్క్రమజ్యానిరాసోఽయమన్యథా వాథ కథ్యతే ।

జినాంశైర్జినవృత్తాఖ్యం కదమ్బాత్ పరితో న్యసేత్ ।। 58 ।।

 

క్రాన్తియామ్యోత్తరం వృత్తం కదమ్బద్వయకీలయోః ।

ప్రోతం కృత్వా చలం న్యస్తం ద్వన్ద్వాన్తే స్యాద్ ధ్రువోపరి ।। 59 ।।

 

ద్వన్ద్వాన్తాచ్చాల్యతేఽశైర్యేస్తైరేవ చలతి ధ్రువాత్ ।।

జినవృత్తే తదంశానాం తత్ర జ్యా క్రాన్తిశిజ్జినీ ।। 60 ।।

 

ఆయనం సైవ వలనం ద్యుజ్యాగ్రే జాయతే గ్రహాత్ ।

గ్రహధ్రువాన్తరే యస్మాద్యుజ్యాచాపాంశకాః సదా ।। 61 ।।

 

త్రిజ్యావృత్తే యతో దేయం తత్రాతః పరిణామ్యతే ।

ఏవమక్షాంశకైర్వృత్తం సమాఖ్యాత్ పరితో న్యసేత్ ।। 62 ।।

 

సమకీలకయోః ప్రోతం తథా యామ్యోత్తరం చలమ్ ।

తత్తత్ఖేటోపరి న్యస్తం యైరంశైః ఖార్ధతో నతమ్ ।। 63 ।।

 

సమవృత్తేఽక్షవృత్తే చ తైరేవ స్యాన్నతం ధ్రువాత్ ।

సమవృత్తనతాంశజ్యాక్షజ్యాపరిణతాక్షజమ్ ।। 64 ।।

 

 

ద్యుజ్యాగ్రే వలనం ప్రాగ్వత్ త్రిజ్యాగ్రే పరిణామ్యతే ।

ఉపపత్త్యానయా సమ్యక్ సమవృత్తనతాంశజమ్ ।। 65 ।।

 

వలనం స్యాత్ తథా వక్ష్యే స్వాహోరాత్రనతాదపి ।

అగ్రానృతలయోర్యోగః సమదిక్త్వేఽన్యథాన్తరమ్ ।। 66 ।।

 

తత్రిజ్యావర్గవిశ్లేషపదభక్తాక్షశిఞ్జినీ।

నతాసుదోర్జాయా క్షుణ్ణా వలనం పలజం స్ఫుటమ్ ।। 67 ।।

 

నతం ఖాఙ్కాహతం భక్తం ద్యుదలేనాప్తభాగకైః ।

క్రమజ్యాక్షజ్యయా స్థూలం వా ద్యుజ్యయా హృతా ।। 68 ।।

 

ద్యుజ్యావృత్తాపవృత్తైక్యే న్యసేద్వా రవిమణ్డలమ్ ।

బిమ్బాగ్రే వలనం తద్యదన్తరం వృత్తయోస్తయోః।। 69 ।।

 

బిమ్బాన్తబిమ్బమధ్యోత్థక్రాన్తిమౌర్యోస్తదన్తరమ్

అర్కదోర్నోగ్యఖణ్డఘ్నం బిమ్బార్ధం తత్త్వదస్త్రహృత్ ।। 70 ।।

 

జినజ్యాఘ్నం త్రిభజ్యాప్తమేవం స్యాదన్తరం హి తత్।

బిమ్బార్ధహత్ త్రిభజ్యాఘ్నమేవం త్రిజ్యాగతం భవేత్ ।। 71 ।।

 

గుణహారకబిమ్బార్ధత్రిజ్యానాశే కృతే సతి ।

భోగ్యఖణ్డం జినాంశజ్యాగుణం తత్త్వాశ్విభాజితమ్ ।। 72 ।।

 

సత్రిభార్కాత్ క్రమక్రాన్తేస్తత్ తుల్యం జాయతేఽథవా ।

క్రమక్రాన్తేరిదం వీక్ష్య భ్రాన్తిం త్యజత బాలిశాః ।। 73 ।।

 

 

నామితం ఛత్రవద్బిమ్బం తిర్యక్ క్రాన్తిస్తు సా సమా।

అత్ర ద్యుజ్యానుపాతో యస్తత్తిర్యక్కరణాయ సః ।। 74 ।।

।। ఇతి గ్రహణవాసనా ।।

 

।। అథోదయాస్తవాసనా ।।

క్రాన్తివృత్తగ్రహస్థానచిహ్న యదా స్యాత్ కుజే నో తదా ఖేచరోఽయం యతః ।।

స్వేషుణోత్క్షిప్యతే నామ్యతే వా కుజాత్ తేన దృక్కర్మ ఖేటోదయాస్తే కృతమ్ ।। 1 ।।

 

నైవ బాణః కుజేఽసౌ కదమ్బోన్ముఖస్తత్సముత్క్షేపణం నామనం చ ద్విధా।

ఆయనం చాక్షజం తేన కర్మద్వయం తత్ప్రపఞ్చః పునః సంవివిచ్యోచ్యతే ।। 2 ।।

 

క్షితిజే వలనే యే స్తస్తద్వశాదిషుణా గ్రహః ।

యామ్యేన నామ్యతే క్ష్మాజాత సౌమ్యేనోన్నామ్యతే తథా ।। 3 ।।

 

తద్వంయస్తం వలనే యామ్యే వ్యస్తం ప్రత్యక్కుజేఽప్యతః ।।

ఆయనం త్రిజ్యయా చేత్ స్యాదస్పష్టేన శరేణ కిమ్ ।। 4 ।।

 

లమ్బజ్యయాక్షజం చేత్ స్యాద్వలనం కిం స్ఫుటేషుణా ।

ఇతి త్రైరాశికాల్లబ్ధే త్రిజ్యాఘ్నే ద్యుజ్యయోద్ధృతే ।। 5 ।।

 

తచ్చాపైక్యాన్తరప్రాణైః కుజాత్ ఖేటో నతోన్నతః ।।

తైః ప్రాణైర్యత్ క్రమాల్లగ్నం నతాత్ ఖేటాత్ ప్రజాయతే ।। 6 ।।

 

ఉత్క్రమేణోన్నతాద్యచ్చ తద్గ్రహోదయలగ్నకమ్ ।

ఉక్తవ్యత్యయతః ప్రత్యగస్తలగ్నం సషఙ్గ్రహాత్ ।। 7 ।।

 

శరే మహతి భానాం తు చరార్ధం మధ్యమాపమాత్ ।।

శరస్ఫుటాత్ తథా కృత్వా తచ్చాపైక్యాన్తరాసుభిః ।। 8 ।।

విభిన్నైకదిశోర్విద్యాదక్షజేన నతోన్నతమ్ ।

ఆయనాక్షజయోర్యోగవియోగాల్లగ్నముక్తవత్ ।। 9 ।।

 

సత్రిరాశిగ్రహద్యుజ్యానిఘ్నస్త్రిజ్యోద్ధృతః శరః ।।

స్ఫుటోఽసౌ క్రాన్తిసంస్కారే దృక్కర్మణ్యక్షజే తథా ।। 10 ।।

 

బ్రహ్మగుప్తాదిభిః స్వల్పాన్తరత్వాన్న కృతః స్ఫుటః ।।

స్థిత్యర్ధపరిలేఖాదౌ గణితాగత ఏవ హి ।। 11 ।।

 

నక్షత్రాణాం స్ఫుటా ఏవ స్థిరత్వాత్ పఠితాః శరాః ।

దృక్కర్మణాఽయనేనైషా సంస్కృతాశ్చ తథా ధ్రువాః ।। 12 ।।

 

క్రాన్తిసూత్రే శర కేచిన్మన్యతే తే కుబుద్ధయః ।

యద్యేవమాయనం తైశ్చ దృక్కర్మాన్యైశ్చ కిం కృతమ్ ।। 13 ।।

 

కిం స్పష్టే వాలనే సూత్రే దత్తో మధ్యశరశ్చ తైః ।

కోటివద్వాలనాత్ సూత్రాత్ స్పర్శముక్తిశరౌ చ కిమ్ ।। 14 ।।

 

కిం చ కృత్వా శరం కోటిం స్థిత్యర్ధానయనం కృతమ్ ।

తాదృక్ చేత్ స శరస్తేన నానుపాతేన సిధ్యతి ।। 15 ।।

 

దృష్టికర్మ వలనం చ కేనచిద్భ్రాన్తితః కథితముత్క్రమజ్యయా ।।

తత్ కృతం తదనుగైస్తతోఽపరైరన్ధపూరుషపరంపరోపమైః ।। 16 ।।

 

బ్రహ్మగుప్తకృతిరత్ర సున్దరీ సాన్యథా తదనుగైర్విచార్యతే ।

నోద్ధృతా కృతిరథోద్ధృతాస్తు వా మామికా సుగణకా విచార్యతామ్ ।। 17 ।।

 

 

ఉత్క్రమజ్యావిధానేన దృక్కర్మ వలనం తథా।।

యత్ తైరుక్తం న తత్ తథ్యం వ్యభిచారోఽత్ర కథ్యతే ।। 18 ।।

 

జినాల్పకాక్షాంశగుణత్రిభజ్యాఘాతో జినజ్యావిహృతోఽస్య చాపమ్ ।

తేన త్రిభోనేన సమః ప్రతీచ్యా ప్రాక్ సత్రిభేణ ద్యుచరః కుజే చేత్ ।। 19 ।।

 

దృఙ్మణ్డలాకారతయాపవృత్తం తద్యామ్యసౌమ్యం క్షితిజం తదా స్యాత్ ।

క్షిప్తోఽపి ఖేటః పరమేషుణాత్ర యామ్యోత్తరత్వాత్ క్షితిజం న జహ్యాత్ ।। 20 ।।

 

దృక్కర్మసంభూతఫలద్వయస్య నాశో భవేదత్ర ధనర్ణసామ్యాత్ ।।

నైవోత్క్రమజ్యావిధినాఽత్ర సామ్యం దృక్కర్మ కార్యం క్రమజీవయాతః ।। 21 ।।

 

తథైవ నాశో వలనద్వయస్య సామ్యాగిన్యత్వవియోజనేన ।

న సామ్యమత్రోత్క్రమజీవయా స్యాత్ క్రమజ్యయాతో వలనం విధేయమ్ ।। 22 ।।

 

గర్వాద్రసరాభస్యాత్ పరవిశ్వాసాత్ ప్రమాదతశ్చాపి ।

ముహ్యన్త్యపి మతిమన్తః కిం మన్దోఽన్యైస్తథా చోక్తమ్ ।। 23 ।।

 

గణయన్తి నాపశబ్దం న వృత్తభఙ్గ క్షయం న చార్థస్య ।

రసికత్వేనాకులితా వేశ్యాపతయః కుకవయశ్చ ।। 24 ।।

।। ఇతి ఉదయాస్తవాసనా ।।

 

।। అథ శృఙ్గోన్నతివాసనా ।।

తరణికిరణసఙ్గాదేష పీయూషపిణ్డో దినకరదిశి చన్ద్రశ్చన్ద్రికాభిశ్చకాస్తి ।

తదితరదిశి బాలాకున్తలశ్యామలశ్రీర్ఘట ఇవ నిజమూర్తిచ్ఛాయయైవాతపస్థః।।1।।

 

సూర్యాదధఃస్థస్య విధోరధఃస్థమధం నృదృశ్యం సకలాసితం స్యాత్ ।

దర్శోఽథ భార్ధాన్తరితస్య శుక్లం తత్ పౌర్ణమాస్యాం పరివర్తనేన ।। 2 ।।

 

కక్షాచతుర్థే తరణేర్హి చన్ద్రకర్ణాన్తరే తిర్యగినో యతోఽబ్జాత్ ।

పాదోనషట్కాష్ట లవాన్తరేఽతో దలం నృదృశ్యస్య దలస్య శుక్లమ్ ।। 3 ।।

 

ఉపచితిముపయాతి శౌక్ల్యమిన్దోస్త్యజత ఇనం వ్రజతశ్చ మేచకత్వమ్ ।

జలమయజలజస్య గోలకత్వాత్ ప్రభవతి తీక్ష్ణవిషాణరూపతాస్య ।। 4 ।।

 

యద్యామ్యోదక్ తపనశశినోరన్తరం సోఽత్ర బాహుః ।

కోటిస్తూర్ధ్వాధరమపి తయోర్యచ్చ తిర్యక్ స కర్ణః ।

దోర్మూలేఽర్కః శశిదిశి భుజోఽగ్రాచ్చ కోటిస్తదగ్రే

చన్ద్రః కర్ణో రవిదిగనయా దీయతే తేన శౌక్ల్యమ్ ।।5।।

 

ఈషదీషదిహ మధ్యగమాదౌ గ్రన్థగౌరవభయేన మయోక్తా ।

వాసనా మతిమతా సకలోహ్యా గోలబోధ ఇదమేవ ఫలం హి ।। 6 ।।

।। ఇతి శృఙ్గోన్నతివాసనా ।।

 

।। అథ యన్త్రాధ్యాయః ।।

దినగతకాలావయవా జ్ఞాతుమశక్యా యతో వినా యన్త్రైః ।।

వక్ష్యే యన్త్రాణి తతః స్ఫుటాని సంక్షేపతః కతిచిత్ ।। 1 ।।

 

గోలో నాడీవలయం యష్టిః శఙ్కుర్ఘటీ చక్రమ్ ।

చాపం తుర్యం ఫలకం ధీరేకం పారమార్థికం యన్త్రమ్ ।। 2 ।।

 

అపవృత్తగరవిచిన్హం క్షితిజే ధృత్వా కుజేన సంసక్తే।

నాడీవృత్తే బిన్దు కృత్వా ధృత్వాథ జలసమం క్షితిజమ్ ।। 3 ।।

 

రవిచిహ్నస్య చ్ఛాయా పతతి కుమధ్యే యథా తథా విధృతే ।

ఉడుగోలే కుజబిన్ద్వోర్మధ్యే నాడ్యో ద్యుయాతాః స్యుః ।। 4 ।।

అపవృత్తే కుజలనే లగ్నం చాథో ఖగోలనలికాన్తః ।।

భూస్థం ధ్రువయష్టిస్థం చక్రం షష్ట్యా నిజోదయైశ్చాఙ్క్యమ్ ।। 5 ।।

 

వ్యస్తైర్యష్టీభాయాముదయేఽర్క న్యస్య నాడికా జ్ఞేయాః ।

ఇష్టచ్ఛాయాసూర్యాన్తరేఽథ లగ్నం ప్రభాయాం చ ।। 6 ।।

 

కేనచిదాధారేణ ధ్రువాభిముఖకీలకేఽత్ర ధృతే ।

అథవా కీలచ్ఛాయాతలమధ్యే స్యుర్నతా నాడ్యః ।। 7 ।।

 

ఘటదలరూపా ఘటితా ఘటికా తామ్రీ తలే పృథుచ్ఛిద్రా।

ద్యునిశనమజ్జనమిత్యా భక్తం ద్యునిశం ఘటీమానమ్ ।। 8 ।।

 

సమతలమస్తకపరిధిభ్రమసిద్ధో దన్తిదన్తజః శఙ్కుః ।

తచ్ఛాయాతః ప్రోక్తం జ్ఞానం దిగ్దేశకాలానామ్ ।। 9 ।।

 

చక్రం చక్రాంశాఙ్కు పరిధౌ శ్లథశృఙ్ఖలాదికాధారమ్ ।

ధాత్రీ త్రిభ ఆధారాత్ కల్ప్యా భార్ధేఽత్ర భార్ధం చ ।। 10 ।।

 

తన్మధ్యే సూక్ష్మాక్షం క్షిప్త్వార్కాభిముఖనేమికం ధార్యమ్ ।

భూమేరున్నతభాగాస్తత్రాక్షచ్ఛాయయా భుక్తాః ।। 11 ।।

 

తత్ఖార్ధాన్తశ్చ నతా ఉన్నతలవసంగుమణీకృతం ద్యుదలమ్ ।

ద్యుదలోన్నతాంశభక్తం నాడ్యఃస్థూలాః పరైః ప్రోక్తాః ।। 12 ।।

 

పైత్రర్క్షపుష్యాన్తిమవారుణానామృక్షద్వయం నేమిగతం యథా స్యాత్ ।

దూరేఽన్తరేఽల్పేషు భఖేచరౌ వా తథాత్ర యన్త్రం సుధియా ప్రధార్యమ్ ।। 13 ।।

 

 

నేమిస్థదృష్ట్యాక్షగతం ప్రపశ్యేత్ ఖేటం చ ధిష్ణ్యస్య చ యోగతారామ్ ।

నేమ్యఙ్కయోరక్షయుజోస్తు మధ్యే యేంఽశాః స్థితా భధ్రువకో యుతస్తైః ।। 14 ।।

 

ప్రత్యక్ స్థితే భేఽథ పురఃస్థితే తైహనో ధ్రువః స్యాత్ ఖచరస్య భుక్తమ్ ।

దలీకృతం చక్రముశన్తి చాపం కోదణ్డఖణ్డం ఖలు తుర్యగోలమ్ ।। 15 ।।

 

దృఙ్మణ్డలేఽత్ర స్ఫుటకాల ఉక్తః సుఖేన నాన్యైర్యతితం మయాతః ।

సదోలయుక్తేర్గణితస్య సారం స్పష్టం ప్రవక్ష్యే ఫలకాఖ్యయన్త్రమ్ ।। 16 ।।

 

నిత్యం జాడ్యతమోహరం సుమనసాముల్లాసనం సప్రభం –

చాక్లేశం సమయావబోధనవిధౌ ప్రోద్బోధితజ్యోతిషమ్ ।

సేవ్యం మణ్డలమధ్యగం సుకృతిర్భిర్యత్రం స్ఫుటం వచ్మ్యహం

నత్వైతద్గుణమేవ దేవమమలం శ్రీభాస్కరం భాస్కరః ।। 17 ।।

 

కర్తవ్యం చతురస్త్రకం సుఫలకం ఖాఙ్కా 90 ఙ్గులైర్విస్తృతం

విస్తారాద్విగుణా 180 యతం సుగణకేనాయామమధ్యే తథా ।

ఆధారః శ్లథశృఙ్ఖలాదిఘటితః కార్యా చ రేఖా తత-

స్త్వాధారాదవలమ్బసూత్రసదృశీ సా లమ్బరేఖోచ్యతే ।। 18 ।।

 

లమ్బం నవత్య 90 ఙ్గులకైర్విభజ్య ప్రత్యఙ్గులం తిర్యగతః ప్రసార్య।

సూత్రాణి తత్రాయతసూక్ష్మరేఖా జీవాభిధానాః సుధియా విధేయాః ।। 19 ।।

 

ఆధారతోఽధః ఖగుణా 30 ఙ్గులేషు జ్యాలమ్బయోగే సుషిరం చ సూక్ష్మమ్ ।

ఇష్టప్రమాణా సుషిరే శలాకా క్షేప్యాక్షసంజ్ఞా ఖలు సా ప్రకల్ప్యా ।। 20।।

 

షష్ట్యఙ్గులవ్యాసమతశ్చ రన్ధ్రాత్ కృత్వా సువృత్తం పరిధౌ తదఙ్క్యమ్ ।

షష్ట్యా ఘటీనాం భగణాంశ 360 కైశ్చ ప్రత్యంశకం చామ్బుపలైశ్చ దిగ్భిః ।। 21।।

 

అగ్రే సరన్ధ్రా తనుపట్టికైకా షష్ట్యఙ్గులాదీర్ఘతయా తథాఙ్క్యా।

యత్ ఖణ్డకైః స్థూలచరం పలాద్యం తద్గోకు 19 హృత్ స్యాచ్చరశిఞ్జినీహ ।।22।।

 

వేదా 4 భవాః 11 శైలభువో 17 ధృతిశ్చ 18 విశ్వే 13 చ బాణా 5 పలకర్ణనిఘ్నాః ।

అర్కోద్ధృతాః స్యుః క్రమశః స్వదేశే రాశ్యర్ధలభ్యాని హి ఖణ్డకాని ।। 23 ।।

 

తైః క్రాన్తిపాతాఢ్యరవేభుజజ్యా షష్ట్యుద్ధృతాక్షశ్రవణేన యుక్తా ।

దిగ్ఘ్నీ కృతాప్తా భవతీహ యష్టిః సా పట్టికాయాం సుషిరాత్ ప్రదేయా।। 24 ।।

 

ధార్యం తథా ఫలకయన్త్రమిదం యథైవ తత్పార్శ్వయోర్లగతి తుల్యమినస్య తేజః ।

ఛాయాక్షజా స్పృశతి తత్పరిధౌ యమంశం తత్రాంశకే మతిమతా తరణిః ప్రకల్ప్యః ।। 25 ।।

 

అక్షప్రోతాం రవిలవగతాం పట్టికాం న్యస్య తస్మాద్యష్టేరగ్రాదుపరి ఫలకేఽధశ్చ గోలక్రమేణ ।

యత్నాద్దేయశ్చరదలగుణస్తత్ర యా జ్యా తయాత్ర ఛిన్నే వృత్తే తలగఘటికాః స్యుర్నతా లమ్బకాన్తాః ।। 26 ।।

 

లమ్బాద్దేయా వినతఘటికాస్తజ్జ్యకాతశ్చరజ్యా వ్యస్తా దేయా భవతి చ, తథా యాపరా తత్ర మౌర్వీ ।

ధార్యా పట్టీ స్పృశతి హి యథా తజ్జ్యకో యష్టిచిహ్న పట్టీస్థానే నిపతతి తదాక్షస్య నూనం ప్రభాస్య ।। 27 ।।

 

త్రిజ్యావిష్కమ్భార్ధం వృత్తం కృత్వా దిగఙ్కితం తత్ర ।

దత్త్వాగ్రాం ప్రాక్ పశ్చాద్యుజ్యావృత్తం చ తన్మధ్యే ।। 28 ।।

 

తత్పరిధౌ షష్ట్యఙ్క యష్టిర్నష్టద్యుతిస్తతః కేన్ద్రే ।

త్రిజ్యాఙ్గులా నిధేయా యష్ట్యగ్రాగ్రాన్తరం యావత్ ।। 29 ।।

 

 

తావత్యా మౌర్యా యద్వితీయవృత్తే ధనుర్భవేత్ తత్ర ।

దినగతశేషా నాడ్యః ప్రాక్ పశ్చాత్ స్యుః క్రమేణైవమ్ ।। 30 ।।

 

యష్ట్యగ్రాల్లమ్బో నా జ్ఞేయా దృగ్జ్యా నృకేన్ద్రయోర్మధ్యే।

ఉదయేఽస్తే యష్ట్యగ్రప్రాచ్యపరామధ్యమగ్రా స్యాత్ ।। 31 ।।

 

శఙ్కూదయాస్తసూత్రాన్తరమర్కగుణం నరోద్ధృతం పలభా ।

భుజయోరేకాన్యదిశోరన్తరమైక్యం రవిక్షుణ్ణమ్ ।। 32 ।।

 

శఙ్క్వన్తరహృత్ పలభా ప్రాగపరాశానరాన్తరం బాహుః ।

యష్ట్యా శఙ్కుత్రితయం జ్ఞాత్వా వా కథ్యతే సర్వమ్ ।। 33 ।।

 

ఆద్యన్తశఙ్కుశిరసోస్తిర్యక్ సూత్రం నిబధ్య తత్సక్తే।

మధ్యమశఙ్క్వగ్రాద్ధే సూత్రే భూమి పృథనేయే ।। 34 ।।

 

భూచిహ్నద్వితయోపరి సూత్రం తత్రోదయాస్తసూత్రం స్యాత్ ।

తత్కేన్ద్రాన్తరమగ్రా సూత్రాదగ్రాన్తరే తతః ప్రాచీ।। 35 ।।

 

ప్రాగ్వదతోఽక్షచ్ఛాయా తచ్ఛృతివిహృతాగ్రకార్కసంగుణితా ।

క్రాన్తిజ్యా త్రిజ్యాఘ్నీ జినభాగజ్యోద్ధృతా దోర్జ్యా।। 36 ।।

 

తద్ధనురాద్యే చరణే వర్షస్యార్కః ప్రజాయతేఽన్యేషు ।

భార్ధాచ్చ్యుతః సభార్థో భగణాత్ పతితోఽబ్దచరణానామ్ ।। 37।।

 

ఋతుచిన్హైర్జ్ఞానం స్యాద్‌ఋతుచిన్హాన్యగ్రతస్తతో వక్ష్యే।

భాత్రితయాద్ధాభ్రమణం న సదస్మాదిక్పలాద్యం చ ।। 38 ।।

 

 

ఛాయాతోఽగ్రాతో వా భానుః సక్రాన్తిపాత ఏవ స్యాత్ ।

పాతోనః స్ఫుటభానుః స్ఫుటభానూనో భవేత్ పాతః ।। 39 ।।

 

అథ కిము పృథుతన్త్రైర్ధీమతో భూరియన్త్రైః స్వకరకలితయష్టేర్దత్తమూలాగ్రదృష్టేః ।

న తదవిదితమానం వస్తు యద్దృశ్యమానం దివి భువి చ జలస్థం ప్రోచ్యతేఽథ స్థలస్థమ్ ।।40।।

 

వంశస్య మూలం ప్రవిలోక్య చాగ్రం తత్స్వాన్తరం తస్య సముచ్ఛ్రయం చ ।

యో వేత్తి యష్ట్యైవ కరస్థయాసౌ ధీయన్త్రవేదీ వద కిం న వేత్తి ।। 41 ।।

 

యష్ట్యగ్రమూలసంస్థం విద్ధ్వా ధ్రువమగ్రమూలయోర్లమ్బౌ।

బాహుర్లమ్బాన్తరభూర్లమ్బోచ్ఛాయాన్తరం కోటిః ।। 42 ।।

 

కోటిర్ద్వాదశగుణితా బాహువిభక్తా పలప్రభా జ్ఞేయా।

విద్ధ్వైవం వంశతలం దృష్ట్యుచ్ఛాయాహతాద్బాహోః ।। 43 ।।

 

కోట్యా లబ్ధం జ్ఞేయం స్వవంశమధ్యే మహీమానమ్ ।

విధ్వాథో వంశాగ్రం భూమానం కోటిసంగుణం భక్తమ్ ।। 44 ।।

 

దోష్ణా వంశోచ్ఛాయో దృష్ట్యుచ్ఛ్రాయేణ సంయుతో జ్ఞేయః ।

పఞ్చశక్రాఙ్గులా 145 యష్టిరష్టషష్టిర్దృగుచ్ఛ్రయః ।

షట్ కరాస్తలవేధో దోః కోటిః సప్తదశాఙ్గలా

అగ్రవేధే రసేశా 116 దోః కోటిస్తురగకుఞ్జరాః 87 ।

వంశస్య యస్య తన్మానం చాత్మవంశాన్తరం వద ।

అగ్రే క్విధ్వోర్ధ్వస్థః పునరుపవిష్టశ్చ తద్విద్ధ్యేత్ ।। 45 ।।

 

నిజభుజభక్తే కోటీ తదన్తరహృతో దృగౌచ్చ్యవిశ్లేషః ।

భూమిర్వంశౌచ్చ్యమతః పృథక్ పృథక్ పూర్వవజ్జ్ఞేయమ్ ।। 46 ।।

 

ఊర్ధ్వస్థస్య గృహాదిభిర్వ్యవహితస్యాప్యగ్రమాత్రం సఖే

వంశస్య ప్రగుణస్య యస్య సుసమే దేశే సమాలోక్యతే ।

అత్రైవ త్వమవస్థితో యది వదస్యస్యాన్తరం చోచ్ఛ్రయం

మన్యే యన్త్రవిదాం వరిష్ఠపదవీం యాతోఽసి ధీయన్త్రవిత్ ।। 47 ।।

 

ఇష్టయష్ట్యోర్ధ్వసంస్థేన వంశాగ్రం విధ్యతా భుజః ।।

దృష్టశ్చతుష్కరోఽథాన్యయష్ట్యా ఖాఙ్కాఙ్గులః సఖే ।।

నివిష్టేన తథా కోటిరఙ్గులం వేధయోరపి।

ఆత్మవంశాన్తరం బ్రూహి వంశోచ్ఛ్రాయం చ వేధవిత్ ।।

ఏవం తోయేఽప్యౌచ్చ్యం తత్ర దృగౌచ్చ్యోనితం భవతి ।

కింవా యష్ట్యా కోటీ దృష్ట్యుచ్ఛాయో జలాన్తరే బాహూ ।। 48 ।।

 

దూరస్థస్య న దూరగస్య యది వాదృష్టస్య దృష్టస్య వా ।

వంశస్య ప్రతిబిమ్బితస్య సలిలే దృష్ట్వాగ్రమాత్రం సఖే ।

అత్రైవ త్వమవస్థితౌ యది వదస్యస్యాన్తరం చోచ్ఛ్రయం

త్వాం సర్వజ్ఞమతీన్ద్రియజ్ఞమనుజవ్యాజేన మన్యే భువి ।। 49 ।।

 

దృష్టా చేత్ త్ర్యఙ్గులా కోటిర్బాహుశ్చ చతురఙ్గులః ।

ఊర్ధ్వస్థేనోపవిష్టేన బాహురేకాదశాఙ్గులః ।।

కోటిరష్టాఙ్గులా తోయే వంశాగ్రం విధ్యతా సఖే ।

త్ర్యేకహస్తౌ దృగుచ్ఛాయౌ వంశౌచ్చ్యం చాన్తరం వద ।।

షడఙ్కైరమరైస్తుల్యాన్యఙ్గులాన్యథవా క్రమాత్ ।

ఆత్మతోయాన్తరం దృష్ట్వా వంశౌచ్చ్యం చాన్తరం వద ।।

లద్యుదారుజసమచక్రం సమసుషిరారాః సమాన్తరా నేమ్యామ్ ।

కించిద్వక్రా యోజ్యాః సుషిరస్యాధః పృథక్ తాసామ్ ।। 50 ।।

 

రసపూర్ణే తచ్చక్రం ద్యాధారాక్షస్థితం స్వయం భ్రమతి ।।

ఉత్కీర్య నేమిమథవా పరితో మదనేన సంలగ్నమ్ ।। 51 ।।

 

తదుపరి తాలదలాద్యం కృత్వా సుషిరే రసం క్షిపేత్ తావత్ ।

యావద్రసైకపార్శ్వే క్షిప్తజలం నాన్యతో యాతి ।। 52 ।।

 

పిహితచ్ఛిద్రం తదతశ్చక్రే భ్రమతి స్వయం జలాకృష్టమ్ ।

తామ్రాదిమయస్యాఙ్కుశరూపనలస్యామ్బుపూర్ణస్య ।। 53 ।।

 

ఏకం కుణ్డజలాన్తద్వితీయమగ్రం త్వధోముఖం చ బహిః ।

యుగపన్ముక్తం చేత్ కం నలేన కుణ్డాద్వహిః పతతి ।। 54 ।।

 

నేమ్యాం బద్ధ్వా ఘటికాశ్చక్రే జలయన్త్రవత్ తథా ధార్యమ్ ।

నలకప్రచ్యుతసలిలం పతతి యథా తద్ధటీమధ్యే ।। 55 ।।

 

భ్రమతి తతస్తత్ సతతం పూర్ణఘటీభిః సమాకృష్టమ్ ।

చక్రచ్యుతం తదుదకం కుణ్డే యాతి ప్రణాలికయా ।। 56 ।।

 

యదధోరన్ధ్రనలం తత్ సాపేక్షత్వాత్ స్వయంవహం గ్రామ్యమ్ ।

చతురచమత్కారకరీ యుక్తిర్యన్త్రం నహి గ్రామ్యమ్ ।। 57 ।।

 

ఏవం బహుధా యన్త్రం స్వయంవహం కుహకవిద్యయా భవతి ।

నేదం గోలాశ్రితయా పూర్వోక్తత్వాన్మయాప్యుక్తమ్ ।। 58 ।।

।। ఇతి యన్త్రాధ్యాయః ।।

 

।। అథ ఋతువర్ణనమ్ ।।

ఉత్ఫుల్లన్నవమల్లికాపరిమలభ్రాన్తభ్రమభ్రామరే

రే పాన్థాః కథమవ్యథాని భవతాం చేతాంసి చైత్రోత్సవే।

మన్దాన్దోలితచూతనూతనఘనస్ఫారస్ఫురత్పల్లవై-

రుద్వేలన్నవవల్లరీష్వితి లపన్త్యుచ్చైః కలం కోకిలాః ।। 1 ।।

స్వకుసుమైర్మలినామివ మాలతీమవహసన్తి వసన్తజమల్లికాః ।।

ఉపవనం వినివారయతీవ తాః కిసలయైర్మలయానిలకమ్పితైః ।। 2 ।।

 

విహాయ సౌధం తృణకుడ్యమణ్డపే ప్రసిచ్యమానే సలిలైః సమన్తతః ।।

శుచౌ రమన్తే విరలం విలాసినః ప్రియాజనైః సీకరసేచనోన్ముఖాః ।। 3 ।।

 

నిదాఘదాహార్తివిఘాతహేతవే వనాయ కామోచ్ఛ్రితచూతకేతవే ।

వ్రజన్తి వాపీజలకేలిలాలసాః శుచౌ రతిస్వేదగలజ్జలాలసాః ।। 4 ।।

 

మదనదహనఖిన్నామాగతేఽప్యేత్య కాలే

పరిమలబహలానాం మాలతీనాం నదీనామ్ ।

అదయ దయిత సిఞ్చస్యాత్మదృగ్వారిణా కిం

పరిమలబహలానాం మా లతీనాం న దీనామ్ ।। 5 ।।

 

ఉచ్చైర్విరౌతి హి మయూరకులం యదమ్బ

మన్దం కదమ్బమకరన్దవిమిశ్రితశ్చ ।

వాతః ప్రవాతి పతిరేతి న తేన మన్యే

నిర్ఘాణనిఘృణవికర్ణవిహృత్త్వమస్య ।। 6 ।।

 

ఏవం విధం విరహిణీ విరహేణ ఖిన్నా

భిన్నాఞ్జనచ్ఛవిఘనే గగనే ఘనర్తౌ ।

మత్వా ప్రియం తమదయం హృదయం ప్రవిష్టం

బ్రూతే సపేశలమలం పరిహాసమిశ్రమ్ ।। 7 ।।

 

స్వతనుజవనరాజ్యా పుష్పవత్యాశ్లిషన్త్యా .

హ్యనుచితకృతసఙ్గోఽస్మీతి శైలోఽనుతప్తః ।

నిశి శశికరచఞ్చన్నిరశ్రుకల్పైః

శరది హృదిజఖేదస్వేదవాన్ రోదితీవ ।। 8 ।।

సహస్యకాలే బహుశస్యశాలినీ చితామవశ్యాయకమౌక్తికోత్కరైః ।

ప్రహృష్టపుష్టాఖిలగోకులామిలాం విలోక్య హృష్యన్త్యధికం కృషీవలాః ।। 9 ।।

 

అరుణనీలనిమీలితపల్లవం ప్రచురఫుల్లసముల్లసనైః శ్రియమ్ ।

వహతి కాంచన కాఞ్చనకాననం నవతరాం నితరాం శిశిరాగమే ।। 10 ।।

 

అపటుతిగ్మమరీచిమరీచిభిర్నహి తథా శిశిరే శిశిరక్షతిః ।

నిశి యథోష్మలపీనఘనస్తనీ భుజనిపీడనతః స్వపతాం నృణామ్ ।। 11 ।।

 

ఋతువ్యావర్ణనవ్యాజాదీషదేషా ప్రదర్శితా ।।

కవితా తద్విదాం ప్రీత్యై రసికానాం మనోహరా ।। 12 ।।

 

సరసమభిలపన్తీ సత్కవీనాం విదగ్ధానవ।

రతరమణీయా భారతీ కామితార్థమ్ ।

న హరతి హృదయం వా కస్య సా సానురాగా

నవరతరమణీ యా భారతీ కామితార్థమ్ ।। 13।।

 

న భవతి హృతచిత్తో వాచమాకర్త్య రమ్యా

పరభృతసరసాం నా కోమలాం సత్కవీనామ్ ।

సతతముపగతానాం సామ్బుజైర్వా పయోభిః

పరభృతసరసాం నాకోఽమలాం సత్కవీనామ్ ।। 14 ।।

 

త్రిదివమధరయన్తస్తీరపఙ్కేన నానారుచి-

రసికతయా వాశ్లేషితాఙ్గైః సువృత్తైః ।।

కృతిన ఇహ రమన్తే రమ్యసారస్వతౌఘే రుచి-

రసికతయా వా శ్లేషితాఙ్గైః సువృత్తైః ।। 15 ।।

।। ఇతి ఋతువర్ణనమ్ ।।

 

।। అథ ప్రశ్నాఽధ్యాయః ।।

ప్రౌఢి ప్రౌఢసభాసు నైతి గణక: ప్రశ్నైర్వినా ప్రాయశోఽ-

తస్తాన్ వచ్మి విచిత్రభఙ్గిచతురప్రీతిప్రదానాయ యాన్ ।

ఆకర్ణ్యాపి సువర్ణవర్ణవదనం వైవర్యమేతి క్షణాత్

తస్యాఖర్వకుగర్వపర్వతశిరః ప్రౌఢ్యాధిరూఢోఽత్ర యః ।। 1 ।।

 

పాట్యా చ బీజేన చ కుట్టకేన వర్గప్రకృత్యా చ తథోత్తరాణి ।

గోలేన యన్త్రైః కథితాని తేషాం బాలావబోధే కతిచిచ్చ వచ్మి ।। 2 ।।

 

అస్తి త్రైరాశికం పాటీ బీజం చ విమలా మతిః ।

కిమజ్ఞాతం సుబుద్ధీనామతో మన్దార్థముచ్యతే ।। 3 ।

 

వర్గం వర్గపదం ఘనం ఘనపదం సంత్యజ్య యద్గణ్యతే

తత్ త్రైరాశికమేవ భేదబహులం నాన్యత్ తతో విద్యతే।

ఏతద్యద్వహుధాస్మదాదిజడధీధీవృద్ధిబుద్ధ్యా బుధై-

ర్విద్వచ్చక్రచకోరచారుమతిభిః పాటీతి తన్నిర్మితమ్ ।। 4 ।।

 

నైవ వర్ణాత్మకం బీజం న బీజాని పృథక్ పృథక్ ।

ఏకమేవ మతిర్బీజమనల్పా కల్పనా యతః ।। 5 ।।

 

అహర్గణస్యానయనేఽర్కమాసాశ్చైత్రాదిచాన్ద్రేర్గణకాన్వితా కిమ్ ।

కుతోఽధిమాసావమశేషకే చ త్యక్తే యతః సావయవోఽనుపాతః ।। 6 ।।

 

చన్ద్రశ్చన్ద్రగుణో రవీ రవిగుణశ్చాఙ్గారకోఽఙ్గాహత-

స్తద్యోగో గుణసంగుణాత్ సురగురో రాశ్యాదికాత్ పాతితః ।।

శేషం చాపరపర్యయోత్థఖచరేణోనం యుతం వా శనిః

స్యాత్ కేఽన్యే భగణా వదేతి తవ చేదస్తి శ్రమో మిశ్రకే ।। 7 ।।

 

ఉద్దేశకాలాపవదేవ కార్యం యోగాన్తరాద్యం గ్రహపర్యయాణామ్ ।

దృష్టస్య చక్రాణి తదునితాని తైరూనితం తత్ క్రమశో విధేయమ్ ।। 8 ।।

 

అజ్ఞాతఖేటః స్వమృణం కృతశ్చేదజ్ఞాతచక్రాణి భవన్తి తాని ।।

క్వహాః ప్రదేయా అవిశుద్ధశుద్ధౌ కతైశ్చ తక్ష్యం కుదినాధికం చేత్ ।। 9 ।।

 

యే యాతాధికమాసహీనదివసా యే చాపి తచ్ఛేషకే

తేషామైక్యమవేక్ష్య యో దినగణాన్ బ్రూతేఽత్ర కల్పే గతాన్ ।

సంశ్లిష్టస్ఫుటకుట్టకోద్భటబటుక్షుద్రైణవిద్రావణే

తస్యావ్యక్తవిదో విదో విజయతే శార్దూలవిక్రీడితమ్ ।। 10 ।।

 

కృతాష్టాష్టిగోబ్ద్యబ్ధిశైలామరర్తు-

ద్విప 863374491684 ఘ్నే సశేషాధిమాసావమైక్యే ।

భవేట్యేకచన్ద్రాహ 1602998999999 భక్తేఽవశేషం

గతేన్దుద్యురాశిస్తతః సావనాద్యః ।। 11 ।।

 

యే యాతాధికమాసహీనదివసా యే చాపి తచ్ఛేషకే

తేషామైక్యమవేక్ష్య జిష్ణుజకృతాచ్ఛాస్త్రాద్యథైవాగతమ్ ।

భూశైలేన్దుఖఖాభ్రషట్కరయుగాష్టాధ్యఙ్గ 648426000171 తుల్యం

యదా కాలే కల్పగతం తదా వదతి యః స బ్రహ్మసిద్ధాన్తవిత్ ।। 12 ।।

 

చక్రాగ్రాణి గృహాగ్రకాణి చ లవాగ్రాణి గ్రహాణాం పృథగ్-

యాని స్యుః కలికాగ్రకాణి వికలాగ్రాణీహ ధీవృద్ధిదే ।

చన్ద్రార్కారగురుజ్ఞభార్గవచలచ్ఛాయాసుతానాం తథా

పూర్వం సిద్ధమహర్గణాగమవిధౌ న్యూనాహశేషం చ యత్ ।। 13 ।।

 

షత్రింశత్ సహితాని తాని కుదినైస్తష్టాని దృష్ట్వాగ్రకా-

ణ్యాచష్టే స్ఫుటకుట్టకే పటుమతిః ఖేటాన్ దినౌధం చ యః ।।

తం మన్యే గణితాటవీవిఘటనప్రౌఢిప్రమత్తాఖిల-

జ్యోతిర్విత్కరికుమ్భపీఠలుఠనప్రోత్కణ్ఠకణ్ఠీరవమ్ ।। 14 ।।

 

ఉద్దిష్టం క్వహ 1577917500 తష్టమమ్బుధిహృతం శుధ్యేన్న చేత్ తత్ ఖిలం

లబ్ధం రామనఖాద్రిలోచనరసత్ర్యఙ్కద్వి 293627203 నిఘ్నం తతః ।

పఞ్చాదిత్రినవాద్రిసాగరయుగచ్ఛిద్రాగ్నిభిః 304479375 సంభజే-

చ్ఛేషం స్యాద్యుగణో హరేణ స యుతో యావద్భవేదీప్సితః ।। 15 ।।

 

పఞ్చత్రింశదహో సఖే దివిషదాం చక్రాదిశేషాణి యా-

న్యేషాం సావమశేషమైక్యమపి యద్ధీవృద్ధిదే జాయతే।

తత్ తష్టం కుదినైః ఖఖేషుభరవిచ్ఛిద్రేన్ద్ర 1491227500 తుల్యం గురో-

రిన్దోవహ్ని కుజస్య వా వద యదా కీదృగ్ద్యుపిణ్డస్తదా ।। 16 ।।

 

లిప్తార్ధం దశయుగ్భవన్తి వికలాస్తాసాం వియోగస్త్రియుగ్-

భాగా భాగదలం గృహాణి శశినః ఖత్రీన్దవస్తద్యుతిః ।

దృష్టా చన్ద్రదినే కదా వద పునస్తాదృక్ చ కావ్యాహని

వ్యక్తావ్యక్తవివిక్తయుక్తిగణితం విద్వన్ విజానాసి చేత్ ।। 17 ।।

 

రాశ్యాదేర్వికలా దృఢకుదినగుణాశ్చక్రవికలికాభక్తాః ।

శేషత్యాగే లబ్ధం రూపయుతం భగణశేషం స్యాత్ ।। 18 ।।

 

శేషోనహరో వికలశేష తస్మిన్ క్వహాధికే జ్ఞేయః ।

స ఖిలః ఖేటస్త్వఖిలే వికలాశేషాద్ ద్యుపిణ్డో వా ।। 19 ।।

 

దృఢభగణా యేన గుణాశ్చక్రాగ్రోనా దృఢక్వహైః శుద్ధాః ।

స ద్యుగణో దృఢకుదినయుతస్తావద్యావదీప్సితో వారః ।। 20 ।।

 

చక్రాగ్రం శశినః ఖఖాభ్రగగనప్రాణభూమిః 1650000 హృతం

శుధ్యేచ్చేన్న ఖిలం ఫలం కృతగుణాష్టాఙ్గాహినాగా 886834 హతమ్ ।

విశ్వాన్యఙ్గశరాఙ్కుకై 956313 శ్వ విభజేత్ స్యాచ్ఛేషమహ్నాం గణ-

స్తావత్ తత్ర హరం క్షిపేదభిమతే యావద్భవేద్వాసరే।। 21 ।।

 

రాశయః ఖే లవాః పఞ్చ 5 కలాః షడ్వర్గ 36 సంమితాః।

వికలా గోభువో 19 నేదృఙ్మధ్యేన్దురుదయే క్వచిత్ ।। 22 ।।

 

స్యాద్యస్మిన్నధిమాసశేషకకృతిర్దినీ సరూపా కృతి-

ర్వ్యేకా శేషకృతిర్హతా చ దశభిః స్యాన్మూలదా వా యదా।।

కాలే కల్పగతం తదా వదతి యస్తత్పాదపద్మం బుధాః

సేవన్తే బహుధా ప్రమేయవియతి భ్రాన్తా భ్రమన్తోఽలివత్ ।। 23 ।।

 

ఉద్దిష్టం కుట్టకే తజ్ జ్ఞేయం నిరపవర్తంనమ్ ।

వ్యభిచారః క్వచిత్ క్వాపి ఖిలత్వాపత్తిరన్యథా ।। 24 ।।

 

ప్రాచ్యాముజ్జయినీపురాత్ కుపరిధేస్తుర్యేఽశకే యత్ పురం

తస్మాత్ పశ్చిమతోఽపి తావతి తతోఽప్యన్యత్ పురారేర్దిశి ।।

నైర్‌ఋత్యాం యదతోఽపి తేషు నగరేష్వాచక్ష్వ మేఽక్షాంశకాన్

గోలక్షేత్రవిచక్షణ క్షణమిదం సంచిన్త్య చిత్తే ముహుః ।। 25 ।।

 

దిగ్జ్యాపలభాక్షుణ్ణే త్రిజ్యార్కహతే చ బాహుకోటిజ్యే ।

అపసృతియోజనలవజే తదన్తరం దక్షిణే భాగే ।। 26 ।।

 

ఐక్యం సౌమ్యే భూమేర్వ్యస్తం పాదాధికేఽపసరే।।

రవిగుణమక్షశ్రవసా భక్తం తచ్చాపమక్షాంశాః ।। 27 ।।

 

క్షితిపరిధిషండశే ప్రాచి ధారానగర్యా-

స్త్రినయనదిశి యద్వా పత్తనే చాగ్నిభాగే।

కథయ గణక తత్ర క్షిప్రమక్షాంశకాన మేం

క్షితిపరిధితృతీయేఽథాంశకే తత్ర తత్ర ।। 28 ।।

 

మిత్ర మిత్రస్త్రినేత్రస్య దిశ్యుద్గమం యాతి యత్ర త్రినేత్రర్ధామధ్యస్థితః ।।

తత్ర మే తాన్త్రికాక్షుబ్ధమక్షప్రభాం క్షిప్రమాచక్ష్వ దక్షోఽసి గోలే యది ।। 29 ।।

 

ఏకద్విత్రిచతుఃపఞ్చషడ్భిర్యత్రోదితో రవిః ।।

మాసైరస్తమయం యాతి తత్రాక్షాంశాన్ పృథగ్వద ।। 30 ।।

 

ద్యుజ్యకాపమగుణార్కదోర్యకాసంయుతిం ఖఖఖబాణసంమితామ్ ।

వీక్ష్య భాస్కరమవేహి మధ్యమం మధ్యమాహరణమస్తి చేచ్ఛుతమ్ ।। 31 ।।

 

ద్యుజ్యాపక్రమభానుదోర్గుణయుతిస్తిథ్యుద్ధృతాబ్ధ్యాహతా

స్యాదాద్యో యుతివర్గతో యమగుణాత్ సప్తామరా 337 ప్తోనితాః ।

నాగాద్రయఙ్గదిగఙ్కుకాః 910678 పదమతస్తేనాద్య ఊనో భవే-

ద్వ్యాసార్ధేఽష్టగుణాబ్ధిపావకమితే క్రాన్తిజ్యకాతో రవిః ।। 32 ।।

 

క్రాన్తిజ్యాసమశఙ్కుతద్ధృతిమహీజీవాగ్రకాణాం యుతి-

దృష్టా ఖామ్బరపఞ్చఖేచరమితా పఞ్చాఙ్గులాక్షప్రభే ।

దేశే తత్ర పృథక్ పృథగ్గణక తా గోలేఽసి దక్షోఽక్షజ-

క్షేత్రక్షోదవిధౌ విచక్షణ సమాచక్ష్వావిలక్షోఽసి చేత్ ।। 33 ।।

 

క్రాన్తిజ్యాం విషువత్ప్రభారవిహతేస్తుల్యా ప్రకల్ప్యాపరాః

కృత్వాగ్రాసమశఙ్కుతద్ధృతిమహీజీవా అభీష్టాస్తతః ।

ద్వయాద్యాస్తద్యుతిభాజితాః పృథగథ ప్రోద్దిష్టయుత్యా హతా

ఉద్దిష్టా ఖలు యద్యుతిః పృథగిమా వ్యక్తా భవన్తి క్రమాత్ ।। 34 ।।

 

అగ్రాపమజ్యాక్షితిశిఞ్జినీనాం యోగం సహస్రద్వితయం విదిత్వా ।

పృథక్పృథక్ తా గణక ప్రచక్ష్వ రూఢా సగోలే గణితే మతిశ్చేత్ ।। 35 ।।

 

ఆస్తాం తావత్ సగోలః సుగణక గణితస్కన్ధబన్ధప్రసిద్ధః ।

సిద్ధాన్తో లగ్నసిద్ధ్యై కిమితి బత కృతస్తత్ర తాత్కాలికోఽర్కః ।

నాడీషష్ట్యా ద్యురాత్రం దశపలయుతయా భానవీయం కిలాక్ష్య

లగ్నం తాత్కాలికార్కాత్ ప్రవద కిమధికం తద్యురాత్రే పలోనే’ ।। 36 ।।

 

నాక్షత్రా ఉత సావనాస్తనుకృతౌ నాడ్యోఽథ చేత్ సావనాః

నాక్షత్రా ఉదయాః కథం విసదృశాస్తాభ్యో విశోధ్యా వద ।

నాక్షత్రా యది తద్యురాత్రసదృశే కాలే గతేఽధికం

కిం లగ్నం న సమం తతో దినకరస్తాత్కాలికః కిం కృతః ।। 37 ।।

 

పఞ్చాఙ్గులా గణక యత్ర పలప్రభా స్యాత్ తత్రేష్టభా నవమితా దశనాడికాసు ।

దృష్టా యదా వద తదా తరణిం తవాస్తి యద్యత్ర కౌశలమలం గణితే సగోలే ।। 38 ।।

 

దినకరే కరివైరిదలస్థితే నరసమా నరభాపరదిఙ్ముఖీ ।

భవతి యత్ర పటో పుటభేదనే కథయ తాన్త్రిక తత్ర పలప్రభామ్ ।। 39 ।।

 

మార్తణ్డః సమమణ్డలం కిల యదా దృష్టః ప్రవిష్టః సఖే

కాలే పఞ్చఘటీమితే దినగతే యద్వా నతే తావతి ।।

కేనాప్యుజ్జయినీగతేన తరణేః క్రాన్తిం తదా వేత్సి చే-

న్మన్యే త్వాం నిశితం సగర్వగణకోన్మత్తేభకుమ్భాఙ్కుశమ్ ।। 40 ।।

 

మార్తణ్డే సమమణ్డలం ప్రవిశతిచ్ఛాయా కిలాష్ట్యఙ్గులా

దృష్టాష్టాసు ఘటీషు కుత్రచిదపి స్థానే కదాచిద్దినే ।

అర్కక్రాన్తిగుణం తదా వదసి చేదక్షప్రభాం తత్ర చ

త్రిప్రశ్నప్రచురప్రపఞ్చచతురం మన్యే త్వదన్యం నహి ।। 41 ।।

 

యత్ర క్షితిజ్యా శరసిద్ధ 245 తుల్యా

స్యాత్ తద్ధృతిస్తత్త్వకురామసంఖ్యా 3125।।

తత్రాక్షభార్కీ గణక ప్రచక్ష్వ

చేదక్షజక్షేత్రవిచక్షణోఽసి ।। 42 ।।

 

క్రాన్తిజ్యాసమశఙ్కుతద్ధృతియుతిం కుజ్యోనితాం వీక్ష్య యో

వింశత్యశ్వరసైః 6720 మితామథ పరాం షష్ట్యఙ్కచన్ద్రైః 1960 మితామ్ ।

కుజ్యాగ్రాపమశిఞ్జినీయుతిమినం వేత్త్యక్షభాం చాపి తం ।

జ్యోతిర్విత్కమలావబోధనవిధౌ వన్దే పరం భాస్కరమ్ ।। 43 ।।

 

క్రాన్తిజ్యాసమశఙ్కుతద్ధృతియుతిం కుజ్యోనితాం వీక్ష్య యః

పూర్ణబ్ధ్యబ్ధిమహీమితా 1440 మథ పరాం ఖాభ్రాష్టభూ 1800 సంమితామ్ ।

అగ్రాజ్యాపమశఙ్కుతద్ధృతియుతిం వేత్త్యక్షభార్కో చ తం ।

జ్యోతిర్విత్కమలావబోధనవిధౌ వన్దే పరం భాస్కరమ్ ।। 44 ।।

 

యత్ర త్రివర్గేణ 9 మితా పలాభా తత్ర త్రినాడీప్రమితం చరం స్యాత్ ।

యదా తదా యది వేత్సి విద్వన్ సాంవత్సరాణాం ప్రవరోఽసి నూనమ్ ।। 45 ।।

 

యామ్యోక్సమకోణభాః కిల కృతాః పూర్వైః పృథక్సాధనై-

ర్యాస్తద్దిగ్వివరాన్తరాన్తరగతా యాః పృచ్ఛకేచ్ఛావశాత్ ।

తా ఏకానయనేన చానయతి యో మన్యే తమన్యం భువి

జ్యోతిర్విద్వదనారవిన్దముకులప్రోల్లాసనే భాస్కరమ్ ।। 46 ।।

 

దృష్ట్వేభాం యోఽత్ర దిగర్కవేదీ ఛాయాద్వయం వా ప్రవిలోక్య దిగ్జ్ఞః ।

వేక్ష్యక్షభాముద్ధతదైవవేదిదుర్దర్పసర్పప్రశమే స తార్క్ష్యః ।। 47 ।।

 

భాద్వయస్య భుజయోః సమాశయోర్వ్యస్తకర్ణహతయోర్యదన్తరమ్ ।

ఐక్యమన్యకకుభోః పలప్రభా జాయతే శ్రుతివియోగభాజితమ్ ।। 48 ।।

 

అక్షాభాం తరణిం దిశో యుగగతం మాసం తిథిం వాసరం

యః కూపోద్ధృతవన్న వేత్తి సహసా పృష్టో దిగర్కాదికమ్ ।

బ్రూహీత్యాశు పరైః కథం స కథయత్యస్యోత్తరం వక్తి యో

వన్దే తచ్చరణావముష్య గణకాః కే వా న సేవాపరాః ।। 49 ।।

 

వంశస్య మూలం ప్రవిలోక్య చాగ్రం తత్స్వాన్తరం తస్య సముచ్ఛ్రయం చ ।

యో వేత్తి యష్ట్యైవ కరస్థయాసౌ ధీయన్త్రవేదీ వద కిం న వేత్తి ।। 50 ।।

 

ఊర్ధ్వస్థస్య గృహాదిభిర్వ్యవహితస్యాప్యగ్రమాత్రం సఖే

వంశస్య ప్రగుణస్య యస్య సుసమే దేశే సమాలోక్యతే ।

అత్రైవ త్వమవస్థితో యది వదస్యస్యాన్తరం చోచ్ఛ్రయం

మన్యే యన్త్రవిదాం వరిష్ఠపదవీం యాతోఽసి ధీయన్త్రవిత్ ।। 51 ।।

 

దూరస్థస్య న దూరగస్య యది వాదృష్టస్య దృష్టస్య వా

వంశస్య ప్రతిబిమ్బితస్య సలిలే దృష్ట్వాగ్రమాత్రం సఖే।

అత్రైవ త్వమవస్థితో యది వదస్యస్యాన్తరం చోచ్ఛ్రయం

త్వాం సర్వజ్ఞమతీన్ద్రియజ్ఞమనుజవ్యాజేన మన్యే భువి ।। 52 ।।

 

తిగ్మాంశుచన్ద్రౌ కిల సాయనాంశౌ చతుర్ద్విరాశీ చ విపాతచన్ద్రః ।

గృహాష్టకం తత్ర వదాశు పాతం ధీవృద్ధిదం త్వ యది బోబుధీషి ।। 53 ।।

 

యుక్తాయనాంశోంఽశశతం శశీ చేదశీతిరర్కో ద్విశతీ విపాతః ।

చన్ద్రస్తదానీం వద పాతమాశు ధీవృద్ధిదం త్వ యది బోబుధీషి ।। 54 ।।

 

అసంభవః సంభవలక్షణేఽపి స్యాత్ సంభవోఽసంభవలక్షణే కిమ్ ।

పాతస్య సిద్ధాన్తమిహ ప్రచక్ష్వ చేత్ క్రాన్తిసామ్యే ప్రసృతా మతిస్తే ।। 55 ।।

 

భాగోనయుక్తం త్రిభమర్కచన్ద్రౌ చేత్ సాయనాంశౌ చ విపాతచన్ద్రః ।

భాగద్వయోనో భగణ స్తదానీం పాతం వద త్వం యది బోబుధీషి ।। 56 ।।

 

యాతేఽపి పాతే క్వచిదేష్యలక్ష్మ గమ్యే న గమ్యం వద చిత్రమత్ర।

యత్ సంభవాసంభవవైపరీత్యం సాంవత్సరాచార్య విచార్య నూనమ్ ।। 57।।

 

రసగుణపూర్ణమహీ 1036 సమశకనృపసమయేఽభవన్మమోత్పత్తిః ।

రసగుణ 36 వర్షేణ మయా సిద్ధాన్తశిరోమణీ రచితః ।। 58 ।।

 

గణితస్కన్ధసందర్భోఽదభ్రదర్భాగ్రధీమతః ।।

ఉచితోఽనుచితో యన్మే ధార్థం తత్ క్షమ్యతాం విదః ।। 59 ।।

 

యే వృద్ధా లఘవోఽపి యేఽత్ర గణకా బద్ధ్వాఞ్జలిం వాచ్మి తాన్

క్షన్తవ్యం మమ తైర్మయా యదధునా పూర్వాక్తయో దూషితాః ।

కర్తవ్యే స్ఫుటవాసనాప్రకథనే పూర్వోక్తివిశ్వాసినాం

తత్తద్దూషణమన్తరేణ నితరాం నాస్తి ప్రతీతిర్యతః ।। 60 ।।

 

ఆసీత్ సహ్యకులాచలాశ్రితపురే జైవిద్యవిద్వజ్జనే

నానాసజ్జనధామ్ని విజడవిడే శాణ్డిల్యగోత్రో ద్విజః ।

శ్రౌతస్మార్తవిచారసారచతురో నిఃశేషవిద్యానిధిః

సాధూనామవధిర్మహేశ్వరకృతీ దైవజ్ఞచూడామణిః ।। 61 ।।

 

తజ్జస్తచ్చరణారవిన్దయుగలప్రాప్తప్రసాదః సుధీ

ముగ్ధోద్బోధకరం విదగ్ధగణకప్రీతిప్రదం ప్రస్ఫుటమ్ ।।

ఏతద్వయక్తసదుక్తియుక్తిబహులం హేలావగమ్యం విదాం

సిద్ధాన్తగ్రథనం కుబుద్ధిమథనం చక్రం కవిర్భాస్కరః ।। 62 ।।

 

 

కేచిత్ పిపఠిషన్త్యేనం ప్రశ్నాధ్యాయం హి కేవలమ్ ।

తదర్థం లిఖితా అత్ర ప్రశ్నాః ప్రాగ్గదితా అపి ।। 63 ।।

 

ప్రశ్నానమూన్ ప్రపఠతో గణకస్య గోలకన్దోల్లసత్సరలయుక్తిశతప్రవాలైః।

ప్రశ్నోత్తరార్థపరిచిన్తనవారిసిక్తమూలామలా మతిలతా సముపైతి వృద్ధిమ్।।64।।

।। ఇతి ప్రశ్నాఽధ్యాయః ।।

 

।। అథ జ్యోత్పత్తిః ।।

ఆచార్యాణాం పదవీం జ్యోత్పత్త్యా జ్ఞాతయా యతో యాతి ।

వివిధాం విదగ్ధగణకప్రీత్యై తాం భాస్కరో వక్తి ।। 1 ।।

 

ఇష్టాఙ్గులవ్యాసదలేన వృత్తం కార్యం దిగ‌ఙ్కం భలవాఙ్కితం చ ।

జ్యాసంఖ్యయాప్తా నవతేలంవా యే తదీద్యజీవాధనురేతదేవ ।। 2 ।।

 

ద్విత్ర్యాదినిఘ్నం తదనన్తరాణాం చాపే తు దత్త్వోభయతో దిగఙ్కాత్ ।।

జ్ఞేయం తదగ్రద్వయబద్ధరజ్జోరర్ధం జ్యకార్ధం నిఖిలాని చైవమ్ ।। 3 ।।

 

అథాన్యథా వా గణితేన వచ్మి జ్యార్ధాని తాన్యేవ పరిస్ఫుటాని ।

త్రిజ్యాకృతిర్దోగుణవర్గహీనాం మూలం తదీయం ఖలు కోటిజీవా ।। 4 ।।

 

దోఃకోటిజీవారహితే త్రిభజ్యే తచ్ఛేషకే కోటిభుజోత్క్రమజ్యే।

జ్యాచాపమధ్యే ఖలు యోఽత్ర బాణః సైవోత్క్రమజ్యా సుధియాత్ర వేద్యా ।। 5 ।।

 

త్రిజ్యార్ధం రాశిజ్యా తత్కోటిజ్యా చ షష్టిభాగానామ్ ।

త్రిజ్యావర్గార్ధపదం శరవేదాంశజ్యకా భవతి ।। 6 ।।

 

త్రిజ్యాకృతీషుఘాతాత్ త్రిజ్యాకృతివర్గపఞ్చఘాతస్య ।

మూలోనాదష్టహృతాన్మూలం షట్త్రింశదంశజ్యా ।। 7 ।।

గజహయగజేషు 5878 నిఘ్నీ త్రిభజీవా వాయుతేన 10000 సంభక్తా।

షత్రింశదంశజివా తత్కోటిజ్యాకృతేషూణామ్ ।। 8 ।।

 

త్రిజ్యాకృతీషుఘాతాన్మూలం త్రిజ్యోనితం చతుర్భక్తమ్ ।

అష్టాదశభాగానాం జీవా స్పష్టా భవత్యేవమ్ ।। 9 ।।

 

క్రమోత్క్రమజ్యాకృతియోగమూలాద్దలం తదాశకశిజినీ స్యాత్ ।।

త్రిజ్యోత్క్రమజ్యానిహతేర్దలస్య మూలం తదర్ధాశకశిఞ్జినీ వా ।। 10 ।।

 

తస్యాః పునస్తద్దలభాగకానాం కోటేశ్చ కోట్యంశదలస్య చైవమ్ ।।

అన్యజ్యకాసాధనముక్తమేవం పూర్వైః ప్రవేక్ష్యేఽథ విశిష్టమస్మాత్ ।। 11 ।।

 

త్రిజ్యాభుజజ్యాహతిహీనయుక్తే త్రిజ్యాకృతీ తద్దలయోః పదే స్తః ।

భుజోనయుక్తత్రిభఖణ్డయో కోటిం భుజజ్యాం పరికల్ప్య చైవమ్ ।। 12 ।।

 

యద్దోజ్యయోరన్తరమిష్టయోర్యత్ కోటిజ్యయోస్తత్కృతియోగమూలమ్ ।

దలీకృతం స్యాద్ భుజయోర్వియోగఖణ్డస్య జీవైవమనేకధా వా ।। 13 ।।

 

దోఃకోటిజీవావివరస్య వర్గో దలీకృతస్తస్య పదేన తుల్యా।

స్యాత్ కోటిబాహ్వోర్వివరార్ధజీవా వక్ష్యేఽథ మూలగ్రహణం వినాపి ।। 14 ।।

 

దోజ్కృతిసదలార్ధభక్తా లబ్ధత్రిమౌర్యోర్వివరేణ తుల్యా।

దోఃకోటిభాగాన్తరశిఞ్జినీ స్యాజ్జ్యార్ధాని వా కానిచిదేవమత్ర ।। 15 ।।

 

స్వగోఽఙ్గేషుషడంశేన 6569 వర్జితా భుజశిఞ్జినీ।।

కోటిజ్యా దశభిః క్షుణ్ణా త్రిసప్తేషు 573 విభాజితా ।। 16 ।।

 

 

తదైక్యమగ్రజీవా స్యాదన్తరం పూర్వశిఞ్జినీ ।

ప్రథమజ్యా భవేదేవం షష్టిరన్యాస్తతస్తత ।। 17 ।।

 

వ్యాసార్ధేఽష్టగుణాబ్ధ్యగ్నితుల్యే స్యుర్నవతిర్థ్యకాః ।।

కోటిజీవా శతాభ్యస్తా గోదస్రతిథి 1529 భాజితా ।। 18 ।।

 

దోర్యా స్వాద్యఙ్గవేదాంశ 467 హీనా తద్యోగసంమితా ।

తదగ్రజ్యా తయోశ్చాపి వివరం పూర్వశిఞ్జినీ ।। 19 ।।

 

తత్త్వదస్రా నగాంశోనా 224।।51 ఏవమత్రాద్యశిఞ్జినీ।

జ్యాపరంపరయైవం వా చతుర్వింశతిమౌర్వికాః ।। 20 ।।

 

చాపయోరిష్టయోర్దో మిథః కోటిజ్యకాహతే।

త్రిజ్యాభక్తే తయోరైక్యం స్యాఞ్చాపైక్యస్య దోర్జ్యకా ।। 21 ।।

 

చాపాన్తరస్య జీవా స్యాత్ తయోరన్తరసంమితా ।

అన్యజ్యాసాధనే సమ్యగియం జ్యాభావనోదితా ।। 22 ।।

 

సమాసభావనా చైకా తథాన్యాన్తరభావనా ।।

ఆద్యజ్యాచాపభాగానాం ప్రతిభాగజ్యకావిధిః ।। 23 ।।

 

యా జ్యానుపాతతః సేష్టవ్యాసార్ధే పరిణామ్యతే ।

ఆద్యదోః కోటిజీవాభ్యామేవం కార్యా తతో ముహుః ।। 24 ।।

 

భావనా స్యుస్తదగ్రజ్యా ఇష్టే వ్యాసదలే స్ఫుటాః ।।

స్థూలే జ్యానయనం పాట్యామిహ తన్నోదితం మయా ।। 25 ।।

।। ఇతి జ్యోత్పతిః ।।

 

ఉక్తా సంక్షేపతః పూర్వం జ్యోత్పత్తిః సుగమా చ సా।

సవిశేషాధునా తత్ర విశేషాద్వివృణోమ్యతః ।। 1 ।।

।। సమాప్తోఽయం గ్రన్థః ।।